آریتمی (به انگلیسی: arrhythmia) از اختلالات قلبی شایع است که روی نرخ یا ریتم قلب اثر می گذارد و تقریبا همه افراد حداقل یک بار آن را در طول زندگی خود تجربه کرده اند.
این عارضه در بسیاری از موارد خطر خاصی به دنبال ندارد و به خودی خود برطرف می شود اما گاهی به دلایل مختلف ممکن است جدی شده و در صورت عدم درمان به برخی اندام های مهم بدن آسیب بزند.
در ادامه قصد داریم درباره آریتمی قلبی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
آریتمی چیست؟
آریتمی نوعی اختلال در قلب است و زمانی رخ می دهد که تکانه های الکتریکی که ضربان قلب را هدایت و تنظیم می کنند عملکرد درستی نداشته باشند. این مسئله باعث بروز اختلالات زیر در ضربان قلب می شود :
- افزایش بیش از حد سرعت ضربان قلب (تاکی کاردی)
- کاهش شدید سرعت ضربان قلب (برادی کاردی)
- انقباض زودرس
- نا منظم شدن بیش از حد ضربان قلب (فیبریلاسیون)
آریتمی یکی از اختلالات قلبی شایع و اغلب بی خطر است اما در برخی موارد ممکن است مشکل ساز شود، به عنوان مثال هنگامی که این اختلال در جریان خون تداخل ایجاد کند می تواند به سلامت مغز، ریه ها و اندام های حیاتی دیگر آسیب برساند و در صورت عدم درمان جان فرد را تهدید کند.
علائم آریتمی
آریتمی ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد اما برخی علائم آریتمی قلبی در صورت وجود به صورت زیر می باشد :
- احساس شبیه به این که یک تپش قلب جا افتاده است
- احساس تپش نا منظم در گردن یا قفسه سینه
- ضربان قلب سریع
- ضربان قلب آهسته یا نا منظم
در صورت بروز این علائم با پزشک خود مشورت کنید تا آریتمی به موقع تشخیص داده و درمان شود.
گاهی علائم جدی تری به دنبال آریتمی ایجاد می شود که نشان می دهد قلب به درستی کار نمی کند، از جمله :
- درد قفسه سینه
- مشکل تنفسی
- ضعف
- سرگیجه یا سبکی سر
- غش کردن یا حالت شبیه غش کردن
- خستگی
- تعریق
در صورت مشاهده هر یک از این علائم لازم است فورا با اورژانس تماس گرفته شود.
علت آریتمی
آریتمی می تواند به دلایل پزشکی، جسمی، عاطفی یا ژنتیکی رخ دهد، گاهی نیز علت بروز آن مشخص نمی شود.
در برخی موارد مصرف آنتی بیوتیک ها و سایر داروها عامل بروز آریتمی در برخی افراد هستند، از جمله :
- برخی داروهای فشار خون بالا
- برخی داروهای افسردگی
- برخی داروهای آلرژی
- برخی داروهای سرماخوردگی
تغییر در جریان خون یا تغییرات فیزیکی قلب مانند بافت اسکار نیز از دیگر علل بروز آریتمی می باشد. در این میان برخی بیماری ها نیز ممکن است زمینه ساز این عارضه شوند، از جمله :
- فشار خون بالا
- کم آبی بدن
- اختلال تیروئید
- آپنه خواب
- دیابت
- عدم تعادل الکترولیت ها مانند سطح پایین کلسیم، پتاسیم یا منیزیم
برخی عوامل جسمی یا سبک زندگی نیز جزو عوامل احتمالی ایجاد کننده آریتمی محسوب می شوند، از جمله :
- ورزش کردن
- سرفه
- احساسات شدید مانند عصبانیت، استرس یا اضطراب
- نوشیدن الکل
- سیگار کشیدن
درمان آریتمی
آریتمی در بسیاری از موارد معمولا به درمان خاصی نیاز ندارد اما مهم است با مشاهده علائم این اختلال به پزشک مراجعه و از بی خطر بودن آن اطمینان حاصل شود.
پزشک هنگام انتخاب گزینه درمانی مناسب بررسی می کند که آیا علائم ایجاد شده ممکن است به شرایط یا بیماری های جدی تر منجر شود یا خیر.
ورزش، استفاده از رژیم غذایی سالم، کنترل فشار خون و سطح کلسترول در افرادی که دچار آریتمی هستند مهم است و به کاهش خطر ابتلا به عوارضی همچون سکته مغزی یا حمله قلبی کمک می کند.
اگر فرد بدون تجربه هر گونه علائم خاص دچار ضربان قلب سریع شده باشد ممکن است پزشک مانور واگ پیشنهاد دهد که طی آن با تحریک عصب واگ با روش هایی همچون خیس کردن صورت با آب سرد، سرفه کردن یا خندیدن ضربان قلب کاهش می یابد.
سایر درمان های آریتمی شامل دارو و عمل جراحی می باشد.
دارو درمانی
پزشک ممکن است برای کنترل آریتمی و جلوگیری از عوارضی مانند حمله قلبی دارو تجویز کند. بیشتر داروهای آریتمی به صورت قرص هستند اما برخی از آن ها به صورت درون وریدی برای مواقع اضطراری عرضه می شوند.
نوع داروی تجویز شده به نوع اختلال و سایر مشکلات و بیماری های فرد بستگی دارد. برخی داروهای رایج در این مورد عبارتند از :
1. داروهای ضد آریتمی
این گروه دارویی شامل داروهایی همچون آمیودارون و پروپافنون می باشد که می توانند تاکی کاردی و ضربان قلب زودرس را درمان کنند اما گاهی عوارض جانبی به همراه دارند که از جمله آن ها می توان به عارضه پرو آریتمی اشاره کرد. این عارضه علائم آریتمی را بدتر کرده یا آریتمی جدید ایجاد می کند.
2. مسدود کننده های کانال کلسیم
مسدود کننده های کانال کلسیم که شامل آملودیپین و دیلتیازم می باشند و می توان از آن ها به مدت طولانی به منظور کاهش فشار خون و کاهش ضربان قلب استفاده کرد.
3. مسدود کننده های بتا
بتا بلاکرها یا مسدود کننده های بتا به کاهش ضربان قلب در تاکی کاردی کمک می کنند. این داروها شامل آسبوتولول، متوپرولول و غیره می باشند.
4. داروهای ضد انعقاد خون
این داروها از لخته شدن خون که ممکن است در اثر فیبریلاسیون دهلیزی ایجاد شود جلوگیری می کنند. از رایج ترین داروهای این گروه می توان به وارفارین و ریواروکسابان اشاره کرد و برخی عوارض جانبی آن ها شامل خونریزی بیش از حد داخلی یا خارجی می باشد.
توجه: داروهای تجویز شده را دقیقا طبق دستور پزشک مصرف کنید و در صورت بروز هر گونه عارضه جانبی به خصوص پرو آریتمی به پزشک اطلاع دهید.
عمل جراحی
اگر مصرف داروها یا استفاده از سایر روش های درمانی برای درمان آریتمی کافی یا اثر بخش نباشد ممکن است به تکنیک های جزئی یا عمل جراحی کامل نیاز باشد. پزشک ممکن است از روش های زیر برای این منظور استفاده کند:
1. کاتتر ابلیشن
در این تکنیک پزشک لوله های انعطاف پذیری به نام کاتتر را از طریق عروق خونی به ناحیه درست در قلب می رساند. سپس یک الکترود در انتهای یکی از کاتترها با ایجاد امواج فرکانس رادیویی، گرما یا سرما بافت اسکار کوچکی ایجاد می کند که امواج الکتریکی در آریتمی را مسدود می کند.
2. ضربان ساز
در این روش پزشک با یک عمل جراحی جزئی یک ضربان ساز در بدن بیمار جاسازی می کند. به این صورت که بعد از ایجاد یک برش کوچک نزدیک شانه، سیم های کوچک را از طریق رگ ها به قلب رسانده و آن ها را به ژنراتور کوچکی که با باتری کار می کند و در نزدیکی استخوان ترقوه جاسازی شده متصل می کند.
ژنراتور هر زمان متوجه ریتم غیر طبیعی قلب شود با ارسال یک پالس الکتریکی از طریق سیم به تنظیم ضربان قلب کمک می کند.
3. دفیبریلاتور کاشتنی قلبی (ICD)
دستگاه ICD شبیه ضربان ساز قلب است و معمولا در نزدیکی استخوان ترقوه، جناغ یا دنده ها جاسازی می شود. زمانی که آریتمی خطرناک باشد یا فرد را در معرض ایست قلبی قرار دهد دستگاه ICD با ایجاد شوک های الکتریکی به قلب، ریتم آن را اصلاح کرده و در صورت ایست کامل ضربان، آن را دوباره به راه بیندازد.
لازم به ذکر است عمل جراحی می تواند انواع جدی آریتمی مانند فیبریلاسیون دهلیزی را نیز درمان کند.
در تکنیک maze جراح برش های کوچکی در نیمه فوقانی قلب ایجاد می کند، بافت اسکار به وجود آمده می تواند فعالیت های الکتریکی را که باعث نا منظم شدن ضربان قلب می شوند مسدود کند.
انواع آریتمی
نام گذاری و دسته بندی آریتمی با توجه به موارد زیر انجام می شود :
- سرعت (خیلی آهسته یا خیلی سریع باشد)
- منشا (در بطن یا دهلیز باشد)
- میزان بی نظمی آن
در یک قلب سالم با ضربان قلب منظم تکانه های الکتریکی مسیرهای دقیق در قلب را دنبال می کنند، این سیگنال ها فعالیت عضله قلب را به گونه ای هماهنگ می کنند که خون در داخل و خارج از قلب به درستی پمپاژ شود.
هر گونه اختلال در این مسیرها یا تکانه ها می تواند باعث ضربان غیر طبیعی قلب و آریتمی شود و ممکن است در گره سینوسی، بطن ها یا دهلیزها رخ دهد.
انقباض زودرس قلب نیز در برخی موارد می تواند به آریتمی منجر شود. این اختلال احساسی شبیه این دارد که یک تپش قلب جا افتاده باشد در حالی که در حقیقت ریتم طبیعی قلب با یک ضربان زود هنگام قطع شده و یک ضربان اضافی بین دو ضربان قلب طبیعی ایجاد می شود.
آریتمی سینوسی
گره سینوسی از تکانه های الکتریکی برای تنظیم ریتم ضربان قلب استفاده می کند. اگر گره سینوسی تکانه ها را به درستی ارسال نکند ممکن است قلب خیلی آهسته یا نا منظم پمپاژ شده و آریتمی سینوسی ایجاد شود.
به طور کلی دو نوع آریتمی سینوسی وجود دارد که عبارتند از :
- تاکی کاردی سینوسی : زمانی رخ می دهد که تعداد ضربان قلب به بیش از 100 ضربان در دقیقه برسد
- برادی کاردی سینوسی : زمانی رخ می دهد که ضربان قلب به زیر 60 ضربان در دقیقه کاهش یابد
آریتمی سینوسی در واقع نوعی سندرم سینوس بیمار (گروهی از اختلالات مرتبط با گره سینوسی) محسوب می شود.
گاهی اسکار در نزدیکی گره سینوسی که ممکن است در اثر بیماری قلبی یا حمله قلبی ایجاد شود باعث کند شدن یا مسدود شدن تکانه های الکتریکی در قلب و به دنبال آن آریتمی و سایر اختلالات می شود.
آریتمی سینوسی یک بیماری شایع در بسیاری از افراد است اما در برخی موارد به عوارض قلبی منجر می شود.
آریتمی بطنی
این عارضه از بطن های قلب نشات می گیرد و در دو نوع است :
- تاکی کاردی بطنی
- فیبریلاسیون بطنی
هر دو نوع آریتمی بطنی ممکن است به درمان اورژانسی نیاز داشته باشند، به خصوص اگر فرد به بیماری قلبی دیگری نیز مبتلا باشد.
تاکی کاردی بطنی (VT) معمولا در افرادی که از بیماری قلبی یا مشکلات مرتبط به قلب (مانند بیماری عروق کرونری قلب یا حمله قلبی) رنج می برند رخ می دهد و می تواند به ضربان قلب 170 در دقیقه یا بیشتر منجر شود.
این عارضه زمانی خطرناک می شود که بیش از چند ثانیه طول بکشد. همچنین ممکن است به انواع جدی تر آریتمی بطنی مانند فیبریلاسیون بطنی منجر شود.
فیبریلاسیون بطنی (VF) شامل ضربان های سریع، ناگهانی، نا منظم و آشفته در بطن است. این تکانه های الکتریکی نا منظم که گاهی در اثر حمله قلبی ایجاد می شوند ممکن است لرزش بطن های قلب را به دنبال داشته باشند.
در این نوع آریتمی بطن ها نمی توانند خون را در بدن پمپاژ کنند و ضربان قلب به سرعت افت می کند. این مسئله می تواند باعث ایست ناگهانی قلب و مرگ (در صورت عدم درمان فوری) شود.
آریتمی دهلیزی
آریتمی دهلیزی که به آن آریتمی فوق بطنی نیز گفته می شود از دهلیز یا محفظه فوقانی قلب نشات گرفته و شامل انواع زیر می باشد :
- تاکی کاردی فوق بطنی
- فیبریلاسیون دهلیزی
- فلوتر دهلیزی
تاکی کاردی فوق بطنی شامل اشکال مختلف آریتمی است که از قسمت بالای بطن ها شروع می شوند. این عارضه معمولا با انفجاری از ضربان های قلب سریع شناخته می شود که معمولا به طور ناگهانی شروع و تمام می شود و مدت زمان آن می تواند چند ثانیه تا چند ساعت باشد. طی این عارضه ممکن است ضربان قلب به بیش از 160 ضربان در دقیقه برسد.
رایج ترین انواع تاکی کاردی فوق بطنی عبارتند از :
- فیبریلاسیون دهلیزی
- فلوتر دهلیزی
در فیبریلاسیون دهلیزی که به آن AF یا AFib نیز گفته می شود دهلیزها بسیار سریع و با سرعت 400 ضربان در دقیقه می زنند. دهلیزها به قدری سریع حرکت می کنند که قادر به انقباض کامل نیستند بلکه دچار لرزش یا فیبریلاته می شوند.
لازم به ذکر است خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی در سن 65 سالگی و در صورت ابتلا به سایر بیماری ها افزایش می یابد و در صورت عدم درمان می تواند به شرایط جدی تری همچون سکته منجر شود.
در فلوتر دهلیزی ضربان قلب نسبت به فیبریلاسیون دهلیزی منظم و پایدارتر است. در هر دو نوع ممکن است هیچ علائمی احساس ظاهر نشود.
فلوتر دهلیزی معمولا در افراد مبتلا به بیماری قلبی و همچنین در هفته های اول بعد از عمل جراحی قلب رخ می دهد اگرچه شیوع آن کمتر از فیبریلاسیون دهلیزی می باشد اما مانند فیبریلاسیون دهلیزی می تواند جان فرد را تهدید کند.
مقایسه آریتمی و دیس ریتمی
دیس ریتمی اغلب اوقات به جای آریتمی به کار می رود. اگرچه یک تفاوت جزئی بین آن ها وجود دارد اما هر دو به ضربان قلب نا منظم اشاره دارند.
تشخیص آریتمی
پزشک برای تشخیص آریتمی معمولا موارد زیر را در نظر می گیرد :
- سابقه پزشکی و خانوادگی
- معاینه فیزیکی
- طیف وسیعی از آزمایش ها برای تشخیص نوع آریتمی
پزشک ممکن است از اشعه ایکس قفسه سینه یا اکو برای بررسی موارد زیر استفاده کند :
- اندازه و شکل قلب
- وضعیت دریچه هایی که به تنظیم جریان خون در قلب کمک می کنند
از آن جا که زمان بروز آریتمی مشخص نیست و ممکن است در مطب پزشک رخ ندهد گاهی پزشک به فرد توصیه می کند در منزل از دستگاه مانتیور قلبی استفاده کند. برخی انواع این مانتیورها عبارتند از :
- مانیتور هولتر : یک مانیتور قابل حمل است که طی یک یا دو روز ریتم قلب را ثبت می کند
- ثبت کننده های رویداد : این مانتیورها دستی هستند و در صورتی که فرد احساس بی نظمی در ضربان قلب داشته باشد می تواند آن را فعال کند
- ثبت کننده حلقه ای قابل کاشت : پزشک ممکن است یک ثبت کننده حلقه ای زیر پوست قرار دهد تا ضربان قلب به طور دائمی کنترل شود
از آزمایش های دیگر نیز می توان برای بررسی آریتمی در شرایط مختلف استفاده کرد که شامل موارد زیر می باشد :
- تست استرس : تست استرس به پزشک این امکان را می دهد تا در حین ورزش ضربان قلب را کنترل کرده تا ببیند آیا فعالیت باعث بروز آریتمی می شود یا خیر. اگر فرد در ورزش کردن مشکل داشته باشد ممکن است از دارو برای افزایش ضربان قلب هنگام تست استفاده شود
- بررسی خواب : پزشک با بررسی خواب فرد در می یابد که آیا آریتمی ممکن است به علت آپنه خواب رخ داده باشد یا خیر
- تست تیلت : در صورتی که فرد سابقه غش کردن به دلیل آریتمی را داشته باشد ممکن است از این تست استفاده شود که طی آن فرد روی یک تخت مخصوص دراز کشیده و پزشک ضربان قلب و فشار خون او را در موقعیت های مختلف تخت (زوایای مختلف، به حالت ایستاده و غیره) اندازه گیری می کند
- آزمایش الکترو فیزیولوژیک : پزشک طی این روش کاتترهای الکترود نازک را از طریق وریدها به مناطق مختلف قلب وارد می کند تا سیگنال های الکتریکی را در طول آزمایش ترسیم کنند. الکترودها می توانند باعث بروز آریتمی هایی نیز شوند که به پزشک در تشخیص و انتخاب درمان مناسب کمک می کند
پزشک علاوه بر آزمایش های فوق ممکن است آزمایش خون برای بررسی سطح منیزیم، کلسیم، هورمون تیروئید و سایر مواد موجود در خون که ممکن است روی آریتمی تاثیر بگذارند تجویز کند.
نوار قلب
نوار قلب یا الکترو کاردیوگرام از تکنیک هایی است که برای تشخیص آریتمی به کار می رود و طی آن پزشک الکترودهایی به قفسه سینه، دست و پاها وصل می کند تا فعالیت الکتریکی قلب را اندازه گیری و نمایش دهند.
نوار قلب فعالیت الکتریکی بیش از حد سریع، کند یا نا منظم قلب را نشان می دهد و بزرگ شدن قلب یا جریان خون ضعیف را نیز مشخص می کند.
پزشک ممکن است هنگام استراحت و هنگام ورزش کردن با دوچرخه ثابت یا تردمیل نوار قلب انجام دهد. برای مانتیور طولانی مدت می توان از یک مانیتور قابل حمل برای کنترل بی نظمی ضربان قلب استفاده کرد.
پیشگیری از آریتمی
آریتمی می تواند به دلایل مختلف بروز کند که ممکن است نتوان از برخی از آن ها پیشگیری کرد اما برخی از آن ها قابل پیشگیری هستند.
برای پیشگیری از آریتمی آن چه در درجه اول اهمیت دارد درک علت می باشد تا بتوان از بروز عوامل محرک آن جلوگیری کرد. برخی عوامل محرک قابل پیشگیری عبارتند از :
- استرس یا اضطراب
- سیگار کشیدن
- کافئین
- الکل
- داروهای خاص
- برخی مواد مخدر خیابانی
در صورتی که احساس می کنید مصرف یک داروی خاص باعث بروز آریتمی می شود توصیه می شود حتما با پزشک خود مشورت کنید و نسبت به قطع یا تغییر دوز دارو خودسرانه عمل نکنید.
علاوه بر موارد ذکر شده، سبک زندگی سالم نیز می تواند به پیشگیری و کنترل آریتمی کمک کند، بنابراین توصیه می شود :
- از رژیم غذایی سالم کم نمک و کم چرب پیروی کنید
- اگر سیگار می کشید آن را ترک کنید
- به طور منظم ورزش کنید
- وزن خود را کنترل کنید
- استرس ها را کاهش دهید
- مصرف الکل را محدود کنید
- سطح فشار خون و کلسترول خود را کنترل کنید
عوامل خطر زای آریتمی
مواردی همچون سابقه خانوادگی، وضعیت سلامتی، سن، سبک زندگی و برخی موارد دیگر می توانند در بروز آریتمی نقش داشته باشند.
برخی بیماری ها به خصوص بیماری های مرتبط با قلب نیز خطر آریتمی را افزایش دهند، از جمله :
- بیماری عروق کرونری
- بیماری دریچه قلبی
- حمله یا نارسایی قلبی
- کاردیومیوپاتی (بیماری های عضله قلب)
- اندوکاردیت (التهاب قلب)
- فشار خون بالا
- آپنه خواب
- بیماری مزمن ریوی
- غده تیروئید پر کار یا کم کار
- بیماری کلیوی
- اختلالات خوردن که باعث عدم تعادل الکترولیت یا سو تغذیه می شود
- تب
- دیابت
سایر عوامل خطر زای شایع عبارتند از :
- افزایش سن
- داروهای خاص به خصوص محرک ها و آنتی هیستامین ها که برخی بدون نسخه در دسترس هستند
- آلودگی هوا
- سابقه خانوادگی آریتمی
- کافئین
- الکل
- سیگار کشیدن
- مواد مخدر خیابانی به خصوص کوکائین یا آمفتامین
عوارض آریتمی
انواع مختلف آریتمی به خصوص در صورت عدم درمان ممکن است عوارض جدی و حتی خطر مرگ به دنبال داشته باشند، برخی از این عوارض عبارتند از :
- نارسایی قلبی
- سکته مغزی
- زوال عقل
- ایست قلبی
- تشدید آریتمی یا ظهور علائم بیشتر
طبق نتایج یک مطالعه برخی بیماری ها و مشکلات سلامتی از جمله آریتمی تا حد زیادی با زوال عقل در افراد مسن بالاتر از 64 سال ارتباط دارند.
درمان های خانگی آریتمی
ایجاد تغییر در سبک زندگی از جمله ورزش منظم و مصرف غذاهای سالم به سلامت قلب کمک کرده و برای کنترل آریتمی مفید است.
به نظر می رسد استفاده از برخی درمان های جایگزین و مکمل ها نیز ممکن است به آریتمی کمک کند اگرچه نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه می باشد، به عنوان مثال :
- گفته شده یوگا ممکن است باعث کاهش دوره های فیبریلاسیون دهلیزی، بهبود فشار خون و کاهش اضطراب شود
- طب سوزنی نیز احتمالا یک درمان موثر برای آریتمی باشد اما تحقیقات در این مورد محدود است
- مصرف مکمل های منیزیم و ویتامین C بعد از جراحی قلب ممکن است احتمال ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی را کاهش دهد
توصیه می شود قبل از استفاده از هر گونه درمان جایگزین حتما با پزشک خود مشورت کنید.
چشم انداز آریتمی
انواع مختلف آریتمی وجود دارد که اکثر آن ها بی خطر هستند و تقریبا همه افراد در دوره ای از زندگی خود این عارضه را تجربه می کنند که اغلب مورد توجه قرار نمی گیرد.
به علاوه افزایش ضربان قلب حین ورزش طبیعی است زیرا در این شرایط قلب به سختی کار می کند تا خون غنی از اکسیژن را به بافت ها برساند تا دیرتر خسته شوند.
با این حال برخی آریتمی ها خطرناک هستند و چشم انداز این عارضه به نوع و شدت آن بستگی دارد اما در کل حتی جدی ترین آریتمی ها نیز اغلب با موفقیت قابل درمان هستند و بیشتر افراد مبتلا به آریتمی می توانند زندگی عادی داشته باشند.
منبع: healthline
