سرمازدگی یا هیپوترمی (به انگلیسی: Hypothermia) یک وضعیت جدی و گاه کشنده است که به دلیل کاهش بیش از حد دمای بدن از سطح طبیعی رخ می دهد.
این شرایط معمولا زمانی ایجاد می شود که به دلیل سرمای بیش از حد محیط، بدن قادر به تولید گرمای کافی برای مقابله با گرمای از دست رفته نباشد و نتواند دمای هسته را به سطح طبیعی برگرداند.
در ادامه قصد داریم درباره سرمازدگی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سرمازدگی چیست؟
سرمازدگی یک وضعیت جدی است که در آن دمای بدن به سطح غیر طبیعی کاهش پیدا می کند و به خصوص نوزادان و افراد مسن بیشتر در معرض آن قرار دارند.
بدن در حالت طبیعی دمای نسبتا ثابت در حدود 98.6 درجه فارنهایت یا 37 درجه سانتی گراد را حفظ می کند اما اگر محیط بیش از حد سرد شده یا بدن نتواند گرمای کافی تولید کند، دمای هسته بدن کاهش یافته و هیپوترمی یا سرمازدگی ایجاد می شود.
بخشی از مغز که دمای بدن را کنترل می کند هیپوتالاموس نامیده می شود. هنگامی که این اندام تغییرات دمای بدن را تشخیص می دهد به آن واکنش نشان داده و سعی می کند دما را به حالت طبیعی برگرداند.
ناگفته نماند تولید گرما در بدن طی فرآیندهای متابولیک در سلول هایی که از عملکردهای حیاتی بدن پشتیبانی می کنند صورت می گیرد و بیشتر آن توسط فرآیندهای انتقال گرما، هدایت، تابش و تبخیر از سطح پوست خارج می شود.
به همین دلیل زمانی که دمای محیط سردتر می شود، بدن شروع به لرزیدن می کند تا با افزایش فعالیت ماهیچه ای گرمای بیشتری تولید کند. با این حال اگر بدن به سرعت گرمای خودش را از دست بدهد، دمای هسته کاهش می یابد.
واکنش دیگر بدن به کاهش دما، دور کردن خون از پوست می باشد تا میزان گرمای خارج شده از بدن را کاهش دهد و به جای آن جریان خون به اندام های حیاتی همچون قلب، ریه ها، کلیه ها و مغز هدایت شود.
لازم به ذکر است قلب و مغز بیشترین حساسیت را نسبت به دمای پایین دارند و با سرد شدن محیط، فعالیت الکتریکی در این اندام ها کند می شود. در صورتی که دمای بدن مدام کاهش پیدا کند، این اندام ها از کار افتاده و در نهایت منجر به مرگ می شود.
سرمازدگی نقطه مقابل هایپرترمی یا گرمازدگی است که طی آن دمای بدن تا حد زیادی افزایش می یابد.
علائم سرمازدگی
با شروع سرمازدگی فرایندهایی همچون فکر کردن، حرکت کردن و انجام اقدامات پیشگیرانه برای فرد دشوارتر می شود که بسیار خطرناک است زیرا باعث می شود فرد سرمازده نتواند اقدامات لازم برای گرم و ایمن نگه داشتن خود را انجام دهد.
فرایندهای بدن با کاهش دما شروع به کند شدن کرده و متوقف شدن لرزش بدن می تواند نشانه بدتر شدن وضعیت او باشد.
فرد سرمازده ممکن است دراز کشیده و به خواب برود که به مرگ او منجر می شود. حتی گاهی فرد در کمال تعجب درست قبل از این اتفاق لباس های خود را در می آورد.
مراحل سرمازدگی
سرمازدگی دارای سه مرحله خفیف، متوسط و شدید می باشد که علائم هر یک ممکن است با دیگری متفاوت باشد.
1. سرمازدگی خفیف
در سرمازدگی خفیف دمای بدن بین 32.2 تا 35 درجه سانتی گراد می باشد و از جمله علائم آن می توان به فشار خون بالا، لرز، تنفس و ضربان قلب سریع، انقباض عروق خونی، بی تفاوتی و خستگی، اختلال در قضاوت و عدم هماهنگی اشاره کرد.
2. سرمازدگی متوسط
در این حالت دمای بدن بین 28 تا 32.2 درجه سانتی گراد است و با علائمی همچون ضربان قلب نامنظم، ضربان قلب و تنفس آهسته تر، سطح هوشیاری پایین تر، گشاد شدن مردمک ها، فشار خون پایین و کاهش رفلکس ها همراه می باشد.
3. سرمازدگی شدید
در این وضعیت دمای بدن کمتر از 28 درجه سانتی گراد است و با علائمی همچون تنفس دشوار، عدم واکنش مردمک ها، نارسایی قلبی، ادم ریوی و ایست قلبی همراه می باشد.
سایر علائم سرمازدگی ممکن است به صورت زیر باشد :
- سرمازدگی خفیف : سرگیجه، گرسنگی و حالت تهوع، مشکل در صحبت کردن
- سرمازدگی متوسط تا شدید : متوقف شدن لرز، لکنت زبان، سردرگمی شدید، خواب آلودگی، بی تفاوتی یا عدم نگرانی، ضعیف شدن نبض
به علاوه زمانی که فرد دچار سرمازدگی شدید می شود، به دلیل کاهش سطح هوشیاری ذهنی ممکن است از کارهایی که انجام می دهد آگاه نباشد.
در آوردن لباس پارادوکسیکال
محققان در سال 1979 برای اولین بار پدیده ای به نام در آوردن لباس پارادوکسیکال را توصیف کردند که در آن فرد سرمازده با وجود سرمای محیط اقدام به درآوردن لباس های خود می کند. این اقدام باعث می شود گرمای بدن تا حد بیشتری کاهش یافته و حتی به مرگ او منجر شود.
درآوردن لباس معمولا در مراحل شدیدتر که فرد دچار سردرگمی و گیجی شده است رخ می دهد.
اگرچه تحقیقات کافی در این زمینه صورت نگرفته اما به نظر می رسد حدود 20 تا 50 درصد از مرگ و میرهای ناشی از سرمازدگی به دلیل این مسئله می باشد.
سرمازدگی در نوزادان
نوزادان نسبت به بزرگسالان با سرعت بیشتری گرمای بدن خود را از دست می دهند و برای گرم شدن بدن قادر به لرزیدن نیستند.
برخی علائم سرمازدگی در نوزادان عبارت است از :
- پوست قرمز روشن
- پوست سرد
- کاهش شدید انرژی
- گریه ضعیف
نوزادان نباید در اتاق سرد بخوابند و استفاده از پتوی اضافی راه حل رفع سرمای محیط برای آن ها نیست زیرا این خطر وجود دارد که پتو باعث خفگی نوزاد شود.
در مواردی که امکان حفظ گرمای هوای محیط نیست به جای افزایش پتو باید از سایر روش های گرم کردن استفاده شود.
علت سرمازدگی
سرمازدگی می تواند به دلیل سرمای مزمن محیط مثلا در هوای سرد فصل زمستان یا به طور ناگهانی رخ دهد، به عنوان مثال فرد در آب سرد افتاده و دچار سرمازدگی شود.
به علاوه افراد تنها در هوای به شدت سرد دچار سرمازدگی نمی شوند بلکه ممکن است خیس شدن بدن در دمای 4.4 درجه سانتی گراد نیز به سرمازدگی منجر شود.
سرمازدگی در آب
بدن داخل آب سریع تر از خشکی گرمای خود را از دست می دهد. جالب است بدانید گاهی قرار گرفتن در آب هم دما با هوای مناسب برای بدن می تواند به سرمازدگی منجر شود.
به عنوان مثال گفته شده افرادی که در آب با دمای 5 درجه سانتی گراد قرار می گیرند در کمتر از 10 دقیقه ممکن است قدرت و هماهنگی عضلات خود را از دست بدهند. حتی در آب با دمای 26 درجه سانتی گراد نیز اگر فرد به مدت طولانی داخل آب بماند در معرض خطر سرمازدگی قرار می گیرد.
سرمازدگی داخل منزل
در داخل منزل نیز عواملی همچون کمبود وسایل گرمایشی، تهویه هوای بیش از حد یا حمام یخ می تواند به سرمازدگی منجر شود.
سرمازدگی در داخل منزل اغلب نتایج بدی به دنبال دارد زیرا معمولا افراد مسن را تحت تاثیر قرار داده و تشخیص آن دیر صورت می گیرد.
علل پزشکی
سایر علل سرمازدگی شامل اختلالات متابولیک می باشد که به کاهش سرعت متابولیسم پایه منجر شده و بدن گرمای کمتری در داخل تولید می کند.
قرار گرفتن در معرض سموم و اختلال در عملکرد غده تیروئید، آدرنال یا هیپوفیز نیز ممکن است از علل زمینه ای باشد.
تشخیص سرمازدگی
مشاهده علائم و اندازه گیری دمای بدن فرد با دماسنج می تواند نشان دهد که آیا فرد دچار سرمازدگی شده است یا خیر. سرمازدگی به وضعیتی گفته می شود که دمای بدن فرد کمتر از 35 درجه سانتی گراد باشد.
یک دماسنج دهانی ممکن است دمای تا این درجه پایین را نشان ندهد. به هر حال مهم است که فرد در اسرع وقت مراقبت های پزشکی لازم را دریافت کند.
درمان سرمازدگی
درمان سرمازدگی به درجه آن بستگی دارد اما هدف اصلی همه تکنیک های درمانی گرم کردن فرد می باشد. برخی از این درمان ها عبارتند از :
کمک های اولیه
افرادی که دچار علائم سرمازدگی شده اند نیاز فوری به کمک های پزشکی دارند اما تا رسیدن آن، اقدامات زیر می تواند کمک کننده باشد :
- انتقال فرد به مکان گرم و خشک در صورت امکان
- درآوردن لباس خیس و در صورت نیاز پاره کردن آن ها
- پوشاندن تمام بدن و سر فرد با پتو به طوری که فقط صورتش بیرون باشد
- قرار دادن فرد روی یک پتو برای عایق کردن او از زمین
- نظارت بر تنفس و انجام تکنیک درمانی CPR در صورت قطع شدن تنفس
- تماس پوست با پوست در صورت امکان، برای این منظور لباس خود را در آورده و با فرد سرمازده داخل یک پتو باشید تا گرما به بدنش منتقل شود
- در صورت هوشیاری فرد، می توانید نوشیدنی های گرم فاقد الکل یا کافئین به او بدهید
مهم است که از گرمای مستقیم مانند لامپ های حرارتی یا آب داغ استفاده نشود زیرا این موارد می توانند به پوست آسیب برسانند، همچنین ممکن است به نا منظم شدن ضربان قلب و در نهایت ایست قلبی منجر شوند.
در این شرایط از مالش یا ماساژ دادن بدن فرد نیز اجتناب کنید زیرا این حرکات تکان دهنده می توانند باعث ایست قلبی شوند.
درمان بالینی
تکنیک های زیر می تواند به درمان سرمازدگی کمک کند :
- گرم کردن مجدد خارجی غیر فعال : این تکنیک از توانایی بدن فرد در تولید گرما استفاده می کند و شامل درآوردن لباس های سرد و مرطوب، جایگزینی آن با لباس های خشک و به اندازه کافی عایق و انتقال او به محیط گرم می باشد
- گرم کردن مجدد خارجی فعال : این تکنیک شامل استفاده از وسایل گرم کننده مانند بطری های آب گرم یا هوای گرم شده در قسمت تنه بدن می باشد. به عنوان مثال یک بطری آب گرم زیر هر بازو نگه داشته شود
- گرم کردن مجدد هسته فعال : در این روش از مایعات گرم شده داخل وریدی برای آب رسانی به حفره های بدن از جمله قفسه سینه، صفاق، معده و مثانه استفاده می شود. گزینه‌های دیگر شامل وا داشتن فرد به استنشاق هوای گرم و مرطوب یا استفاده از گرم کردن مجدد خارج از بدن با استفاده از یک ماشین قلب و ریه می باشد.
توجه داشته باشید در صورت مشاهده علائم سرمازدگی هرگز به فرد الکل ندهید و از خوراندن هر گونه نوشیدنی به افراد بیهوش خودداری کنید.
به علاوه دقت کنید فردی که دچار سرمازدگی شدید است ممکن است نبض نداشته باشد یا نفس نکشد. حتی اگر ظاهرا فوت کرده است توصیه می شود تا زمان رسیدن کمک های اورژانسی به تکنیک CPR ادامه داده و بدن فرد را گرم نگه دارید زیرا این اقدامات ممکن است باعث احیای فرد شود.
پیشگیری از سرمازدگی
درک کامل و آمادگی برای سرمازدگی برای پیشگیری از بروز آن ضروری می باشد. توجه داشته باشید افراد در شرایط زیر بیشتر در معرض بروز سرمازدگی قرار می گیرند :
- کار کردن در هوای سرد در فضای باز
- انجام ورزش‌های برفی، ورزش‌های آبی یا سایر فعالیت های خارج از منزل
- ماندن در خانه طی فصل زمستان به خصوص افراد مسن تر
- گیر افتادن در وسیله نقلیه در شرایط سخت زمستانی
- خوابیدن در مکان و وضعیت های دشوار و خشن
- مبتلا بودن به سایر بیماری ها
- مصرف الکل یا مواد مخدر
سرمازدگی در منزل
برای جلوگیری از سرمازدگی در منزل، موارد زیر توصیه شده است :
- گرم نگه داشتن اتاق مورد استفاده تا دمای 20 تا 21 درجه سانتی گراد و بستن درهای اتاق برای صرفه جویی در هزینه های گرمایشی
- عایق کاری منزل با ایجاد اصلاحات ساختمانی یا گذاشتن حوله های تا شده برای پوشاندن درزها و جلوگیری از ورود هوای سرد به منزل
- اگر تنها زندگی می کنید از کسی بخواهید که هر از گاه به شما سر بزند
سرمازدگی در وسیله نقلیه
افرادی که در وسیله نقلیه خود در هوای سرد گیر می افتند باید همه لوازم مورد نیاز خود را از صندوق عقب به داخل وسیله نقلیه منتقل کنند.
همچنین لازم است هر ساعت به مدت 10 دقیقه ماشین را روشن کنند و مطمئن شوند که برف، لوله اگزوز را نپوشاند و پنجره را باز نگه دارند تا از تجمع دود داخل ماشین جلوگیری شود.
به علاوه باید از قبل وسایل مورد نیاز برای شرایط سخت زمستانی را در ماشین خود داشته باشند که شامل مواد غذایی فاسد نشدنی، پتو، جعبه کمک های اولیه، آب و داروهای مورد نیاز می باشد.
سرمازدگی ناشی از فعالیت های خارج از منزل
برای جلوگیری از سرمازدگی در خارج از منزل به نکات زیر توجه داشته باشید :
- بررسی شرایط آب و هوایی از قبل و آماده شدن برای آن
- پوشیدن چند لباس با لایه های داخلی از جنس پشم، ابریشم یا پلی پروپیلن، زیرا این مواد بهتر از پنبه می توانند گرما را حفظ می کنند
- لایه بندی صحیح لباس ها برای به دام انداختن چندین لایه هوا
در این شرایط تشدید فعالیت فیزیک کمکی نخواهد کرد زیرا می تواند به خستگی، عرق کردن و خیس شدن لباس های فرد منجر شود که همگی باعث از دست دادن گرمای بیشتر می شوند.
به علاوه زمانی که فرد علائم سرمازدگی خفیف را مشاهده می کند باید فورا به مکان گرم تری برود تا از بدتر شدن وضعیتش جلوگیری کند.
سایر نکات
برخی نکات برای جلوگیری از سرمازدگی در محیط های سرد عبارتند از :
- پوشیدن کلاه یا روسری ضخیم حتی داخل منزل
- اجتناب از نوشیدن الکل
- مصرف مقادیر کافی کالری، زیرا چربی اضافی زیر پوست می تواند از بدن در برابر سرما در طول فصل زمستان محافظت کند
سرمازدگی در تابستان
سرمازدگی تنها به فصل زمستان اختصاص ندارد بلکه ممکن است افراد در تابستان نیز سرمازده شوند که می تواند به دلایل مختلف از جمله استفاده از کولر و وسایل خنک کننده بیش از حد خنک یا ورزش های آبی به خصوص برای نوزادان و افراد مسن که قادر به بیان وضعیت خود نیستند رخ دهد.
توصیه شده دمای اتاق در 20 درجه سانتی گراد یا دمای بالاتر از آن حفظ شود و درب اتاق هایی که استفاده نمی شوند بسته بماند.
منبع: medicalnewstoday
