کم خونی پرنیشیوز (به انگلیسی: Pernicious anemia) نوعی اختلال کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 است که به نظر می رسد به دلایل خود ایمنی در بدن رخ می دهد.
این نوع کم خونی نسبتا نادر است و گفته شده شیوع آن در جمعیت عمومی 0.1 درصد و در افراد بالای 60 سال 1.9 درصد می باشد، با این حال تا حدود 50 درصد موارد کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 در بزرگسالان از این نوع کم خونی نشات می گیرد.
در ادامه قصد داریم درباره کم خونی پرنیشیوز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کم خونی پرنیشیوز چیست؟
کم خونی نوعی بیماری شایع است که در آن تعداد گلبول های قرمز موجود در خون از حد طبیعی کمتر می باشد. این عارضه انواع مختلف دارد و به دلایل گوناگون ایجاد می شود. یکی از این انواع کم خونی پرنیشیوز نام دارد.
کم خونی پرنیشیوز نوعی کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 و یک بیماری خود ایمنی است که به نظر می رسد به دلیل یک فرایند خود ایمنی در بدن رخ می دهد. این فرایند باعث می شود بدن فرد نتواند ماده ای به نام فاکتور داخلی در معده تولید کند.
فاکتور داخلی برای جذب ویتامین B12 موجود در رژیم غذایی توسط روده کوچک مورد نیاز است و ویتامین B12 از موارد مغذی ضروری برای بدن است که به تولید و عملکرد درست گلبول های قرمز کمک می کند.
کم خونی پرنیشیوز در گذشته یک بیماری کشنده محسوب می شده که درمان قطعی برای آن وجود نداشته است اما امروزه درمان این بیماری با تزریق ویتامین B12 یا حتی مصرف مکمل های خوراکی نسبتا آسان است.
در هر حال حتی امروزه نیز عدم درمان این عارضه و کمبود ویتامین B12 به هر دلیل می تواند به عوارض شدید منجر شود.
علائم کم خونی پرنیشیوز
پیشرفت بیماری کم خونی پرنیشیوز معمولا آهسته است و تشخیص علائم آن ممکن است دشوار باشد زیرا گاهی فرد به احساس ناخوشی خود عادت کرده و نمی تواند آن ها را تشخیص دهد.
برخی علائم شایع این عارضه عبارتند از :
- خستگی
- ضعف
- سردرد
- درد قفسه سینه
- کاهش وزن
- پوست رنگ پریده
در موارد شدیدتر یا طولانی مدت کمبود ویتامین B12 ممکن است علائم عصبی نیز ظاهر شود، از جمله :
- راه رفتن بی ثبات
- نوروپاتی محیطی یا بی حسی در دست و پاها
- ضعف عضلانی
- افسردگی
- از دست دادن حافظه
- زوال عقل
سایر علائم کمبود ویتامین B12 از جمله علائم ناشی از کم خونی پرنیشیوز عبارتند از :
- تهوع و استفراغ
- گیجی
- یبوست
- از دست دادن اشتها
- سوزش سر دل
علت کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12
1. کمبود ویتامین B12 در رژیم غذایی
در افراد مبتلا به کم خونی سطح گلبول های قرمز خون پایین است. همان طور که می دانید ویتامین B12 نقش مهمی در تولید گلبول های قرمز داشته و بدن به مقدار کافی از این ویتامین نیاز دارد.
برخی مواد غذایی حاوی ویتامین B12 عبارتند از :
- گوشت
- مرغ
- صدف
- تخم مرغ
- محصولات لبنی
- شیرهای غنی شده سویا، آجیل و برنج
- مکمل های غذایی
2. عدم وجود فاکتور داخلی در بدن
بدن علاوه بر ویتامین B12 به نوعی پروتئین به نام فاکتور داخلی برای جذب این ویتامین نیاز دارد. این پروتئین توسط سلول های جداری در معده تولید می شود. بعد از مصرف ویتامین B12، این ویتامین به معده منتقل و به سلول های جداری می چسبد، سپس در آخرین بخش از روده کوچک جذب می شود.
در اکثر موارد ابتلا به کم خونی پرنیشیوز، سیستم ایمنی بدن به سلول های جداری تولید کننده فاکتور داخلی حمله کرده و آن ها را از بین می برد. با از بین رفتن این سلول ها، معده نمی تواند فاکتور داخلی تولید کند و به دنبال آن روده کوچک قادر به جذب ویتامین B12 از مواد غذایی نخواهد بود.
3. مشکلات روده کوچک
بیماری های روده کوچک از جمله بیماری سلیاک، بیماری کرون و اچ آی وی می توانند به کمبود ویتامین B12 در بدن منجر شوند.
علاوه بر این افرادی که بخش ایلئوم روده کوچک آن ها طی عمل جراحی برداشته شده بیشتر در معرض کمبود ویتامین B12 قرار دارند.
اختلال در باکتری های فلور طبیعی روده کوچک نیز از عوامل بروز کمبود این ویتامین می باشد. ناگفته نماند مصرف آنتی بیوتیک ها می تواند کمبود باکتری های مورد نیاز برای حفظ جذب روده ای را به دنبال داشته باشد.
از سوی دیگر برخی افراد ممکن است دارای سطح بالایی از باکتری های روده کوچک باشند که باعث سوء جذب و کمبود ویتامین خواهد شد.
مقایسه کم خونی پرنیشیوز و سایر کم خونی های ناشی از کمبود ویتامین B12
بسیاری از اوقات سایر کمبودهای ویتامین B12 مانند آن هایی که به دلیل رژیم غذایی ضعیف ایجاد می شوند ممکن است با کم خونی پرنیشیوز اشتباه گرفته شوند.
همان طور که قبلا اشاره کردیم به نظر می رسد کم خونی پرنیشیوز یک اختلال خود ایمنی است که به سلول های جداری معده آسیب می رساند و به عدم تولید فاکتور داخلی و کاهش جذب ویتامین B12 در بدن می انجامد.
با این وجود گاهی عوامل ژنتیکی علت بروز کم خونی پرنیشیوز محسوب می شوند که در این صورت ممکن است این بیماری در میان اعضای یک خانواده رخ دهد.
از سوی دیگر برخی کودکان مبتلا به این نوع کم خونی با نوعی نقص ژنتیکی متولد می شوند که طی آن تولید فاکتور داخلی در بدن دچار اختلال است.
لازم به ذکر است کم خونی پرنیشیوز و کم خونی ناشی از سوء جذب در روده کوچک را می توان با تزریق عضلانی ویتامین B12 درمان کرد. در برخی موارد نیز مصرف مکمل خوراکی این ویتامین با دوز بالا برای درمان موثر می باشد.
در مواردی که بدن نمی تواند این ویتامین را به خوبی جذب کند، مصرف مکمل های خوراکی و توصیه های تغذیه ای می تواند موثر باشد.
عوامل خطر زای کم خونی پرنیشیوز
برخی افراد بیشتر از دیگران به کم خونی پرنیشیوز مبتلا می شوند. تعدادی از عوامل خطر زای این بیماری عبارتند از :
- سابقه خانوادگی این بیماری
- برخی نژادهای خاص مانند اروپای شمالی یا اسکاندیناوی
- ابتلا به دیابت نوع 1، بیماری خود ایمنی یا بیماری های خاص روده ای مانند بیماری کرون
- کسانی که بخشی از معده آن ها طی عمل جراحی برداشته شده است
- سن 60 سال یا بیشتر
لازم به ذکر است با افزایش سن خطر ابتلا به کم خونی پرنیشیوز افزایش می یابد.
تشخیص کم خونی پرنیشیوز
پزشک برای تشخیص کم خونی پرنیشیوز به نتایج چندین آزمایش نیاز دارد که عبارتند از :
- تست شمارش کامل خون : این آزمایش با بررسی مواردی همچون سطح هموگلوبین و هماتوکریت ابتلا به کم خونی را بررسی می کند
- آزمایش سطح ویتامین B12 : در صورتی که پزشک به کم خونی ناشی از کمبود این ویتامین مشکوک باشد از این آزمایش برای ارزیابی سطح ویتامین استفاده می کند و سطح پایین آن معمولا نشانه کمبود است
- آزمایش فاکتور داخلی و آنتی بادی سلول جداری : در این تست به منظور سنجش آنتی بادی ضد فاکتور داخلی و سلول های جداری معده، خون را آزمایش می کنند
در یک سیستم ایمنی سالم آنتی بادی ها مسئول پیدا کردن باکتری ها یا ویروس ها هستند و میکروب هایی که باید از بین بروند را شناسایی می کنند اما در یک بیماری خود ایمنی مانند کم خونی پرنیشیوز، سیستم ایمنی بدن نمی تواند بافت سالم را از بافت بیمار تشخیص دهد و اوتو آنتی بادی ها سلول های تولید کننده فاکتور داخلی را از بین می برند.
درمان کم خونی پرنیشیوز
درمان کم خونی پرنیشیوز یک فرایند دو مرحله ای است و پزشک طی آن هر گونه کمبود ویتامین B12 موجود را درمان می کند.
برای این منظور معمولا از تکنیک های زیر استفاده می شود :
- تزریق ویتامین B12 که احتمالا به صورت دوره ای و منظم انجام می شود
- کنترل دوره ای سطح ویتامین B12 خون طی دوره درمان
- تنظیم مجدد دوز این ویتامین بر اساس نتایج آزمایش ها
تزریق ویتامین B12 ممکن است به صورت روزانه یا هفتگی انجام شود تا زمانی که سطح این ویتامین در بدن به حالت عادی یا نزدیک به حالت طبیعی برگردد. طی چند هفته اول پزشک ممکن است توصیه کند فرد فعالیت بدنی کمتری داشته باشد.
بعد از این که سطح این ویتامین در بدن به حد طبیعی برسد احتمالا تعداد تزریق به تنها یک بار در ماه کاهش پیدا می کند. همچنین ممکن است پزشک به مرور تزریق را قطع کرده و مکمل ویتامین B12 خوراکی تجویز کند.
با این وجود بسته به میزان کمبود فاکتور داخلی که در آن ممکن است جذب ویتامین B12 از طریق روده کاهش پیدا کند ممکن است تنها از تزریق ویتامین برای درمان این نوع کم خونی استفاده شود.
عوارض کم خونی پرنیشیوز
پزشک به احتمال زیاد از بیمار می خواهد به مدت طولانی و به طور منظم به مطب مراجعه کند تا عوارض احتمالی و جدی این عارضه به موقع شناسایی شوند.
یکی از عوارض بالقوه خطرناک کم خونی پرنیشیوز سرطان معده است که طی مراجعات منظم به پزشک و از طریق تصویر برداری و نمونه برداری به موقع تشخیص داده می شود.
سایر عوارض احتمالی این عارضه عبارتند از :
- آسیب عصب محیطی
- مشکلات دستگاه گوارش
- مشکلات حافظه، گیجی یا سایر علائم عصبی
- مشکلات قلبی
این عوارض اغلب به دلیل کم خونی طولانی مدت رخ می دهند و می توانند دائمی باشند.
چشم انداز کم خونی پرنیشیوز
بسیاری از افراد مبتلا به کم خونی پرنیشیوز نیاز به درمان و نظارت مادام العمر دارند تا از آسیب های طولانی مدت در سیستم های مختلف بدن آن ها جلوگیری شود.
افرادی که علائم کم خونی پرنیشیوز را تجربه کرده اند لازم است به پزشک مراجعه کنند زیرا تشخیص زود هنگام، درمان و نظارت دقیق برای پیشگیری از مشکلات بعدی اهمیت زیادی دارد.
منبع: healthline
