هاری (به انگلیسی: Rabies) از انواع بیماری های ویروسی بسیار جدی و کشنده است که در اغلب موارد از طریق گاز یا خراش ایجاد شده توسط حیوانات آلوده به ویروس به انسان منتقل می شود.
سرعت عمل در درمان این بیماری اهمیت زیادی دارد زیرا در صورت عدم درمان و ظاهر شدن علائم، بیمار جان خود را از دست خواهد داد. خوشبختانه پیشرفت در زمینه پزشکی، اطلاع رسانی درباره این بیماری و واکسیناسیون میزان ابتلا به آن را نسبت به گذشته تا حد زیادی کاهش داده است.
در ادامه قصد داریم درباره هاری و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
هاری چیست؟
هاری از بیماری های ویروسی است که توسط ویروس RNA از خانواده رابدو ویروس ها ایجاد می شود. این بیماری روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر می گذارد و به خصوص باعث التهاب در مغز می شود.
هاری معمولا در اثر گاز گرفتگی یا خراشیدگی توسط حیوان آلوده به انسان منتقل می شود و در صورت عدم درمان اولیه کشنده است اما در صورتی که به موقع و سریع نسبت به درمان آن اقدام شود قابل درمان خواهد بود.
سگ، گربه و خرگوش خانگی و همچنین حیوانات وحشی همچون راسو، راکون و خفاش می توانند این ویروس را به انسان سرایت دهند. به همین دلیل رعایت موارد مربوط به واکسیناسیون حیوانات خانگی تا حد خوبی به پیشگیری و کنترل هاری کمک می کند.
خوشبختانه طی سال های اخیر موارد ابتلا به هاری تا حد زیادی کاهش یافته، با این حال این بیماری همچنان یک مسئله نگران کننده در سطح جهان محسوب می شود و سالانه ده ها هزار مرگ ناشی از هاری به خصوص در مناطق روستانشین جنوب شرقی آسیا و آفریقا گزارش می شود که بیش از 95 درصد آن ها توسط سگ ها ایجاد شده اند.
علائم این بیماری اغلب شامل مشکلات عصبی و ترس از نور و آب می باشد.
ویروس هاری معمولا به یکی از دو شیوه زیر در بدن انسان عمل می کند :
- مستقیم وارد سیستم عصبی محیطی شده و به مغز می رسد
- در بافت ماهیچه ای که از سیستم ایمنی بدن در امان است تکثیر شده و سپس از طریق اتصالات عصبی عضلانی وارد سیستم عصبی شود
با ورود ویروس به سیستم عصبی، التهاب حاد مغزی رخ داده، به دنبال آن فرد وارد کما می شود و می میرد.
به طور کلی دو نوع هاری وجود دارد که عبارتند از :
- هاری خشمگین یا انسفالیتی : این نوع هاری حدود 80 درصد موارد ابتلا را تشکیل می دهد و به دنبال آن فرد بیش فعالی و آب گریزی را تجربه می کند
- هاری بی صدا یا فلج کننده : در این نوع هاری، علامت اصلی فلج شدن بیمار می باشد
نحوه انتقال هاری
هاری در کشورهایی که تعداد زیادی سگ های ولگرد در خیابان های آن می گردند (مانند کشورهای آسیایی و آفریقایی) شیوع بیشتری دارد.
این ویروس از طریق بزاق آلوده حیوانات به انسان ها منتقل می شود. گاز گرفتگی انسان ها توسط حیوانات آلوده، تماس بزاق دهان حیوان بیمار با زخم باز در انسان و ورود ویروس از طریق غشای مخاطی مانند چشم یا دهان از جمله روش های انتقال هاری هستند.
لازم به ذکر است این ویروس نمی تواند از پوست سالم وارد بدن انسان شود.
به طور کلی هر گونه پستاندار ممکن است به این ویروس آلوده شده و آن را به انسان ها منتقل کند اما در اکثر موارد سگ ها عامل انتقال هستند و پستانداران کوچک تر مانند جوندگان به ندرت آلوده می شوند.
علائم هاری
مراحل پیشرفت بیماری هاری شامل 5 مرحله مجزای زیر می باشد :
- دوره نهفتگی یا کمون
- دوره پرودروم یا پیش نشان
- دوره عصبی حاد
- کما
- مرگ
1. دوره نهفتگی
در این دوره هنوز علائم بیماری ظاهر نشده و معمولا 3 تا 12 هفته طول می کشد. گاهی نیز ممکن است بسیار کوتاه (تنها 5 روز) یا بسیار طولانی (بیشتر از 2 سال) ادامه داشته باشد.
هر چه محل گاز گرفتگی به مغز نزدیک تر باشد علائم احتمالا سریع تر ظاهر می شوند.
هاری پس از بروز علائم معمولا کشنده است، به همین دلیل کسی که در معرض ویروس قرار گرفته باید فورا و بدون اتلاف وقت به پزشک مراجعه کند.
2. دوره پرودروم
در این دوره علائم اولیه بیماری ظاهر می شود که شبیه علائم آنفلوآنزا می باشد، از جمله :
- تب 38 درجه سانتی گراد یا بالاتر
- سردرد
- اضطراب
- احساس ناخوشی کلی
- گلو درد و سرفه
- حالت تهوع و استفراغ
- احساس ناراحتی در محل گاز گرفتگی
این دوره ممکن است 2 تا 10 روز طول بکشد و علائم با گذشت زمان بدتر می شود.
3. دوره عصبی حاد
در این دوره علائم عصبی ظاهر می شود که عبارتند از :
- سردرگمی و پرخاش گری
- فلج جزئی، انقباض غیر ارادی عضلات و سفت شدن عضلات گردن
- تشنج
- تنفس سریع و مشکلات تنفسی
- ترشح یا تولید بیش از حد بزاق و احتمالا کف دهان
- ترس از آب یا آب گریزی به دلیل مشکل بلع
- توهم، کابوس و بی خوابی
- پریاپیسم یا نعوظ دائمی در مردان
- ترس از نور
در اواخر این مرحله تنفس سریع و ناهماهنگ می شود.
4. کما و مرگ
زمانی که فرد به کما می رود طی چند ساعت بعد می میرد مگر این که دستگاه تنفسی به او وصل شده باشد.
در این مرحله به ندرت می توان جان بیمار را از مرگ نجات داد.
علت ترس از آب چیست؟
هاری در گذشته به نام آب گریزی شناخته می شد زیرا فرد مبتلا به این بیماری به شدت از آب واهمه دارد.
علت ترس از آب از آن جا نشات می گیرد که اسپاسم شدید ایجاد شده در گلو، مشکلات بلع به همراه دارد تا حدی که فرد حتی از تصور بلعیدن آب نیز دچار اسپاسم می شود. این مسئله باعث می شود از دیدن آب وحشت زده شود.
بزاق بیش از حد ایجاد شده در افراد مبتلا به هاری احتمالا به دلیل تاثیر ویروس روی سیستم عصبی است. اگر فرد بتواند بزاق خود را به راحتی ببلعد خطر انتقال ویروس به میزبان جدید کاهش خواهد یافت.
تشخیص هاری
زمانی که گاز گرفتگی رخ می دهد معمولا با هیچ روشی نمی توان از هار بودن حیوان یا این که آیا عفونت به انسان منتقل شده یا خیر مطمئن شد.
البته با کمک آزمایش ها امکان بررسی آنتی بادی های بدن وجود دارد اما ممکن است این آنتی بادی ها تا مراحل بعدی بیماری در بدن ایجاد نشوند. همچنین می توان نمونه بزاق یا نمونه پوست فرد را به آزمایشگاه فرستاد اما تا زمانی که نتایج آماده شود احتمالا برای اقدامات درمانی موثر دیر شده است!
به همین دلیل زمانی که فردی دچار گاز گرفتگی توسط حیوان شده و به پزشک مراجعه می کند، پزشک بلافاصله و بدون انتظار کشیدن برای نتایج آزمایشگاهی و اطمینان از تشخیص، بدترین فرض ممکن یعنی هاری را در نظر می گیرد و شروع به اقدامات پیشگیرانه و درمانی لازم می کند.
به علاوه اگر فرد بعد از گاز گرفتگی توسط حیوان علائم انسفالیت ویروسی از خود نشان دهد باید فرض را بر این گرفت که به هاری مبتلا شده است.
درمان هاری
زمانی که فرد توسط حیواناتی که ممکن است مبتلا به هاری باشند گاز گرفته شود یا حیوان زخم باز او را لیس بزند لازم است فورا هر گونه گاز گرفتگی و خراش را به مدت 15 دقیقه با آب صابون، پوویدون آیوداین یا ماده شوینده شست و شو داده تا تعداد ویروس های موجود در ناحیه کاهش پیدا کند.
پس از آن فرد باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند.
برای جلوگیری از تکثیر ویروس در بدن – بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس و قبل از ظاهر شدن علائم – لازم است یک سری تزریق انجام شود که معمولا موثر هستند. این تزریق ها عبارتند از :
- یک دوز سریع اثر گلوبولین ایمنی هاری : این دارو به در اسرع وقت به ناحیه نزدیک محل زخم تزریق می شود تا از آلوده شدن فرد جلوگیری شود
- مجموعه ای از واکسن های هاری : این واکسن ها طی 2 تا 4 هفته به بازو تزریق می شوند و به بدن یاد می دهند تا به محض یافتن ویروس، آن را از بین ببرد
معمولا نمی توان تشخیص داد که آیا حیوان به هاری مبتلا است یا خیر. همان طور که قبلا گفتیم بی خطرترین اقدام این است که از همان ابتدا بدترین حالت فرض شود و دوره تزریق شروع شود تا احتمال بروز علائم و پیشرفت بیماری کاهش پیدا کند.
در صورت ظاهر شدن علائم در فرد لازم است تا حد امکان وسایل راحتی او فراهم شود، ممکن است نیاز به لوازم کمک تنفسی نیز باشد.
پیشگیری از هاری
هاری یک بیماری جدی است اما می توان اقداماتی برای کنترل و پیشگیری آن انجام داد.
برخی اقداماتی که دولت ها برای پیشگیری از این بیماری انجام می دهند عبارتند از :
- واکسیناسیون ضد هاری منظم برای همه حیوانات خانگی و اهلی
- ممنوع یا محدود کردن واردات حیوانات از برخی کشورها
- اطلاع رسانی و آموزش دادن به مردم
از جمله اقدامات دولت های مختلف در این باره می توان به پخش کردن طعمه های حاوی واکسن خوراکی در روستاهای کانادا و ایالات متحده برای کاهش خطر هاری در راکون های وحشی اشاره کرد.
برخی اقداماتی که افراد برای پیشگیری می توانند انجام دهند عبارتند از :
- واکسیناسیون حیوانات خانگی : درباره این که هر چند وقت یک بار نیاز به واکسیناسیون گربه، سگ و سایر حیوانات اهلی یا مزرعه می باشد اطلاعات کافی کسب کرده و نسبت به آن اقدام شود
- محافظت از حیوانات خانگی کوچک : برخی حیوانات خانگی را نمی توان واکسینه کرد، بنابراین باید آن ها را داخل قفس یا فضای داخل منزل نگهداری کرد و از تماس آن ها با حیوانات وحشی جلوگیری کرد
- محدود کردن منطقه زندگی حیوانات خانگی : حیوانات خانگی باید در منزل در محیط امن و در خارج از منزل زیر نظر باشند
- گزارش دادن حیوانات ولگرد : در صورت مشاهده حیوانات ولگرد در خیابان ها به مراکز مرتبط گزارش داده شود
- نزدیک نشدن به حیوانات وحشی : حیواناتی که به هاری مبتلا هستند ممکن است در نزدیک شدن به دیگران احتیاط کمتری نشان داده و بیشتر به انسان ها نزدیک شوند
- دوری کردن از خفاش ها : لازم است از لانه سازی خفاش ها در اطراف خانه جلوگیری شود
افرادی که مورد حمله حیوان وحشی قرار گرفته اند حتی اگر علامت گاز گرفتگی یا سایر علائم ظاهری آسیب در آن ها دیده نشود لازم است به پزشک مراجعه کنند.
سازمان بهداشت جهانی هاری را جزو بیماری هایی دسته بندی کرده که با کمک واکسن به طور صد در صد قابل پیشگیری می باشد. همچنین گفته شده برای از بین رفتن چرخه انتقال لازم است حداقل 70 درصد سگ های منطقه واکسینه شوند.
مسافرت
شیوع هاری در کشورهای مختلف بسیار متفاوت است و در کشورهایی که جمعیت سگ وحشی ندارند موارد ابتلا به این بیماری تا حد زیادی پایین تر می باشد.
این بیماری در 150 کشور دنیا و در همه قاره ها به جز قطب شمال و جنوب دیده می شود. در این میان آفریقا و آسیا قاره هایی با بیشترین شیوع هستند و هند بیشترین موارد ابتلا را در خود جای داده است.
همه افرادی که به مناطق پر شیوع هاری مسافرت می کنند یا فعالیت هایی انجام می دهند که احتمال تماس با حیوانات مبتلا به هاری در آن ها وجود دارد (مانند غار نوردی یا کمپینگ) لازم است با پزشک درباره واکسیناسیون صحبت کنند.
منبع: medicalnewstoday
