نورالژی عصب سه قلو چیست؟

نورالژی عصب سه قلو (به انگلیسی: Trigeminal neuralgia) نوعی اختلال عصبی در صورت است که با درد سوزنده و ناگهانی به خصوص در بخش تحتانی صورت، فک و اطراف بینی، گوش، چشم ها یا لب همراه می باشد.

این عارضه حدود یک میلیون نفر در سراسر دنیا را تحت تاثیر قرار داده و یکی از دردناک ترین مشکلاتی محسوب می شود که ممکن است انسان به آن دچار شود.

در ادامه قصد داریم درباره نورالژی عصب سه قلو و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

نورالژی عصب سه قلو چیست؟

نورالژی عصب سه قلو نوعی عارضه عصبی دردناک و مزمن است که معمولا به دلیل وارد شدن فشار توسط رگ های خونی روی ریشه عصب سه قلو رخ می دهد.

همان طور که در مطالب قبلی اشاره کردیم نورالژی به درد شدید ناشی از تحریک یا آسیب عصب گفته می شود و یکی از انواع آن نورالژی عصب سه قلو می باشد که یکی از گسترده ترین اعصاب سر را تحت تاثیر قرار می دهد.

به طور کلی دردها به دو دسته نوسیسپتیو و غیر نوسیسپتیو تقسیم می شوند و نورالژی عصب سه قلو نوعی درد غیر نوسیسپتیو محسوب می شود.

منظور از درد نوسیسپتیو دردی است که در آن یک محرک خارجی (مانند سوختگی) گیرنده های درد خاصی را در سیستم عصبی تحرک کرده باشد، در حالی که درد غیر نوسیسپتیو زمانی رخ می دهد که درد ایجاد شده ناشی از آسیب یا تحریک اعصاب یا نقص در سیستم عصبی باشد. در این حالت خود اعصاب سیگنال های درد را به مغز ارسال می کنند.

نورالژی عصب سه قلو از دردهای غیر نوسیسپتیو است که توسط عصب سه قلو یا عصب پنجم جمجمه ای در صورت ایجاد می شود.

افراد مبتلا به نورالژی این درد را یک درد سوزنده یا شبیه درد چاقو که کوتاه مدت اما شدید است توصیف می کنند. گاهی این احساس در فرد ایجاد می شود که درد در طول عصب آسیب دیده تیر می کشد.

اگرچه درد ناشی از این عارضه کوتاه مدت است که معمولا به مدت چند دقیقه ادامه دارد اما نورالژی عصب سه قلو یک بیماری مزمن محسوب می شود که به مرور زمان بدتر می شود.

این عارضه در زنان بیشتر از مردان دیده می شود و احتمال بروز آن بعد از 50 سالگی افزایش می یابد.

علائم نورالژی عصب سه قلو

افراد مبتلا به نورالژی عصب سه قلو ممکن است یک یا چند یک از علائم زیر را تجربه کنند :

درد موضعی شدید و ناگهانی متناوب که بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشد
دوره های شدید درد سوزنده و تیر کشنده که شبیه شوک الکتریکی است
حملات ناگهانی درد ناشی از محرک هایی که در حالت عادی باعث ایجاد درد نمی شوند، مانند لمس کردن صورت، جویدن، صحبت کردن یا مسواک زدن دندان ها
اسپاسم های درد که بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشند
دوره هایی از حملات خوشه ای که ممکن است مدت زمان بیشتری طول کشیده و بین دوره ها هیچ دردی وجود نداشته باشد
احساس درد در هر نقطه ای که عصب سه قلو و انشعابات آن قرار دارد مانند پیشانی، چشم، لب، لثه، دندان، فک و گونه
درد در یک طرف صورت و به ندرت در هر دو طرف
دردی که در یک نقطه متمرکز شده یا در بخش وسیع تری گسترش یافته است
احساس سوزن سوزن شدن یا بی حسی در صورت قبل از ایجاد درد

در موارد شدید ممکن است فرد صدها بار در روز دچار حملات درد شود در حالی که برخی افراد ممکن است ماه ها یا سال ها بین حملات هیچ علامتی نداشته باشند.

در بعضی از بیماران دیده شده لمس نقاط خاصی از صورت باعث درد می شود.

ناحیه درد

ناحیه درد بر اساس سه انشعاب عصب سه قلو به صورت زیر می باشد :

چشمی : روی پیشانی، بینی و چشم ها تاثیر می گذارد
آرواره ای بالا : روی پلک پایین، کناره بینی، گونه، لثه، لب و دندان های بالا تاثیر می گذارد
آرواره ای پایین : روی فک، دندان های پایین، لثه و لب پایینی تاثیر می گذارد

ناگفته نماند نورالژی عصب سه قلو گاهی اوقات بیش از یک انشعاب را در یک زمان درگیر می کند.

نورالژی عصب سه قلوی غیر معمول

این عارضه نوع تغییر یافته ای از نورالژی عصب سه قلو است که درد در آن به جای این که تیز و شبیه به درد چاقو باشد اغلب سوزنده، مداوم و کمی ملایم تر یا شبیه گرفتگی توصیف شود.

این عارضه ممکن است در یک طرف صورت و اغلب در ناحیه عصب سه قلو ایجاد شود و تا قسمت بالای گردن یا پشت سر گسترش پیدا کند. شدت درد می تواند از یک درد خفیف تا احساس خرد شدن یا سوزنده متغیر باشد.

تشخیص این نوع دشوارتر از نورالژی عصب سه قلوی معمولی است.

علت نورالژی عصب سه قلو

علت اصلی نورالژی عصب سه قلو وارد شدن فشار ناشی از رگ های خونی به ریشه عصب سه قلو می باشد که باعث می شود عصب سیگنال های درد شدیدی منتقل کند.

سایر علل احتمالی نورالژی عصب سه قلو عبارتند از :

ام اس : این بیماری به دلیل دمیلین شدن عصب ایجاد می شود و گاهی در مراحل پیشرفته آن عارضه نورالژی عصب سه قلو رخ می دهد
فشار ناشی از تومور : این مسئله به ندرت رخ می دهد
آسیب فیزیکی به عصب : ممکن است نتیجه جراحات، عمل جراحی، تکنیک های دندانپزشکی یا عفونت باشد
سابقه خانوادگی : شکل گیری عروق خونی به صورت ارثی است

لازم به ذکر است علت ابتلا به نورالژی عصب سه قلو در برخی موارد قابل تشخیص نمی باشد.

تشخیص نورالژی عصب سه قلو

اگر علائم ظاهر شده نشانه نورالژی عصب سه قلو باشد، پزشک صورت بیمار را به دقت بررسی می کند تا نواحی آسیب دیده مشخص شود.

معمولا از ام آر آی برای رد کردن سایر علل احتمالی مانند پوسیدگی دندان، تومور یا سینوزیت استفاده می شود اما بعید است در این تکنیک علت دقیق تحریک عصبی مشخص شود.

درمان نورالژی عصب سه قلو

اصلی ترین تکنیک های درمانی موجود برای درمان نورالژی عصب سه قلو شامل دارو درمانی و عمل جراحی می باشد.

دارو درمانی

داروهای متعددی برای درمان نورالژی عصب سه قلو در دسترس می باشد اما به نظر می رسد اثر آن ها به مرور زمان کمتر می شود و دارای عوارض جانبی نا مطلوبی هستند. به همین دلیل گاهی به جای دارو درمانی از عمل جراحی استفاده می شود.

1. داروهای ضد تشنج

داروهای ضد درد مانند استامینوفن تاثیری در تسکین درد نورالژی عصب سه قلو ندارند و پزشک معمولا از داروهای ضد تشنج برای این منظور استفاده می کند.

این داروها اغلب برای جلوگیری از بروز تشنج استفاده می شوند اما از آن جا که با آرام کردن تکانه های عصبی، سیگنال های درد ارسال شده به مغز را کاهش داده یا مسدود می کنند برای کاهش درد نورالژی نیز تجویز می شوند.

رایج ترین داروهای ضد تشنج مورد استفاده برای نورالژی عصب سه قلو عبارتند از :

کاربامازپین
فنی توئین
گاباپنتین
توپیرامات
والپروئیک اسید
لاموتریژین

همان طور که اشاره کردیم گاهی داروهای ضد تشنج به مرور زمان اثر خود را از دست می دهند که در این صورت ممکن است پزشک دوز مصرف را افزایش داده یا دارو را تغییر دهد.

برخی عوارض جانبی داروهای ضد تشنج عبارتند از :

سر گیجه
گیجی
خواب آلودگی
مشکلات بینایی
حالت تهوع
افکار خودکشی

لازم است قبل از مصرف اطمینان حاصل شود که فرد به این داروها حساسیت ندارد.

2. داروهای ضد اسپاسم

باکلوفن از داروهای شل کننده عضلات است که پزشک آن را به تنهایی یا همراه با داروهای ضد تشنج تجویز می کند. عوارض جانبی این دارو شامل تهوع، خواب آلودگی و گیجی می باشد.

3. تزریق الکل

این تکنیک نواحی آسیب دیده صورت را بی حس کرده و باعث تسکین موقتی درد می شود. پزشک الکل را به ناحیه دردناک صورت تزریق می کند و ممکن است در آینده نیاز به تزریق بیشتر یا راه حل های دائمی تر باشد.

عمل جراحی

عمل جراحی نورالژی عصب سه قلو با اهداف زیر انجام می شود :

از بین بردن فشار ایجاد شده توسط سیاهرگ یا سرخرگ روی عصب سه قلو
آسیب زدن به عصب سه قلو برای متوقف کردن انتقال سیگنال های درد کنترل نشده

لازم به ذکر است آسیب به عصب ممکن است باعث بی حسی موقتی یا دائمی در صورت شود. همچنین عمل جراحی اگرچه به تسکین علائم کمک می کند اما ممکن است ماه ها یا سال ها بعد علائم مجددا عود کنند.

برخی گزینه های جراحی عبارتند از :

1. فشار زدایی میکروواسکولار

این تکنیک شامل جابجایی یا برداشتن رگ خونی ایجاد کننده فشار به ریشه عصب سه قلو می باشد.

برای این منظور پزشک ابتدا یک برش کوچک در پشت گوش در نزدیکی محل درد ایجاد و بخشی از جمجمه را سوراخ کرده و مغز را کمی کنار می زند تا عصب سه قلو قابل مشاهده باشد.

سپس یک بالشتک بین عصب و رگ هایی که باعث ایجاد مشکل شده اند قرار می دهد. اگر هیچ رگ خونی به عصب فشار وارد نکند ممکن است به جای آن عصب بریده شود.

این تکنیک باعث تسکین درد می شود اما در برخی موارد درد مجددا عود می کند. همچنین احتمال کمی وجود دارد که فرد دچار نا شنوایی، ضعف یا بی حسی صورت و دو بینی شود.

در این تکنیک خطر بسیار کم سکته مغزی و مرگ و میر وجود دارد.

2. ریزوتومی گلیسرول از طریق پوست

پزشک در این تکنیک که به نام تزریق گلیسرول نیز شناخته شده، سوزنی را از صورت فرد وارد سوراخی در قاعده جمجمه کرده و با کمک تکنیک های تصویر برداری آن را به نقطه اتصال سه انشعاب عصب سه قلو هدایت می کند.

مقدار تزریق گلیسرول بسیار کم است اما در عرض چند ساعت به عصب سه قلو آسیب رسانده و سیگنال های درد را مسدود می کند.

در اکثر موارد درد تا حد زیادی کاهش می یابد اما ممکن است دوباره عود کند. همچنین بسیاری از بیماران بعد از انجام عمل، علائمی همچون سوزن سوزن شدن یا بی حسی صورت را تجربه کرده اند.

3. فشرده سازی عصب سه قلو با استفاده از بالون

در این تکنیک یک بالون به ناحیه مورد نظر فرستاده می شود تا به عصب آسیب رسانده و سیگنال های درد کنترل نشده را مسدود کند.

این تکنیک نیز به تسکین درد کمک می کند اما ممکن است درد دوباره در آینده عود کند. به علاوه اکثر بیماران بعد از انجام آن دچار بی حسی صورت شده و بیش از نیمی از آن ها ضعف موقتی یا دائمی عضلات مورد استفاده در جویدن را تجربه می کنند.

4. ریزوتومی حرارتی رادیو فرکانسی استریوتاکتیک

در این روش از جریان الکتریکی برای از بین بردن رشته های عصبی مرتبط با درد استفاده می شود. به این صورت که ابتدا یک الکترود به ریشه عصب که تحت تاثیر داروهای آرام بخش است متصل می شود. سپس پزشک با کمک بیمار محل دقیق درد را شناسایی کرده و با داغ شدن الکترودها، عصب از بین می رود.

بسیاری از بیمارانی که از این تکنیک استفاده می کنند دچار بی حسی صورت می شوند.