نقص مادرزادی قلب (به انگلیسی: Congenital heart defect) شایع ترین شکل بیماری مادرزادی قلبی و همچنین از شایع ترین و شدیدترین ناهنجاری های بدو تولد محسوب می شود که طی آن در ساختار قلب یا یک سرخرگ اصلی ناهنجاری رخ می دهد.
این عارضه انواع مختلف دارد و می تواند از یک مشکل ساده بدون علامت تا وضعیت پیچیده ای که باعث بروز علائم شدید و تهدید کننده زندگی می شود متغیر باشد.
در ادامه قصد داریم درباره نقص مادرزادی قلب و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
نقص مادرزادی قلب چیست؟
نقص مادرزادی قلب نوعی ناهنجاری قلبی است که از بدو تولد وجود دارد و می تواند روی دیواره قلب، دریچه های قلب و عروق خونی تاثیر بگذارد.
این ناهنجاری ممکن است مانع جریان یافتن خون در قلب یا عروق مجاور آن و جریان خون نا منظم در قلب شود و چشم انداز آن در هر فرد به شدت بیماری بستگی دارد.
در گذشته مشکلات سلامتی ناشی از نقص مادرزادی قلب کشنده بود اما امروزه با توجه به پیشرفت های پزشکی و فناوری های جدید اکثر افراد مبتلا به نقص مادرزادی قلب تا سنین بزرگسالی زنده می مانند.
وضعیت سلامتی کودکانی که تحت درمان قرار می گیرند باید تا رسیدن به سنین بزرگسالی به طور منظم کنترل شود. برخی افراد نیز به مراقبت حرفه ای مادام العمر نیاز دارند.
انواع نقص مادرزادی قلب
پزشکان نقص مادرزادی قلب را با توجه به این که کدام بخش از قلب بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرد طبقه بندی می کنند.
شایع ترین نوع این عارضه نقص تیغه بطنی است که طی آن دیواره بین دو بطن قلب در رحم مادر به طور کامل رشد نمی کند و بین آن ها شکاف ایجاد می شود.
بیماری مادرزادی قلبی ممکن است سیانوتیک باشد که در آن ناهنجاری باعث کاهش سطح اکسیژن خون می شود. نوزادان مبتلا به این نوع بیماری قلبی از تنگی نفس، غش و خستگی رنج می برند و ممکن است انگشتان پا، انگشتان دست و لب های آن ها کبود رنگ شود.
این بیماری می تواند آسیانوتیک باشد که در آن اکسیژن کافی در قلب وجود دارد اما قلب نمی تواند به خوبی آن را به سراسر بدن پمپاژ کند.
برخی انواع نقص مادرزادی قلب ممکن است به فشار خون بالاتر از حد طبیعی منجر شوند زیرا قلب باید برای پمپاژ خون بیشتر کار کرده و در نتیجه ضعیف می شود.
گاهی نیز سرخرگ های ریه دچار فشار خون بالا می شوند که به آن فشار خون ریوی گفته می شود و می تواند تنگی نفس، خستگی، سر گیجه و غش به دنبال داشته باشد.
علائم نقص مادرزادی قلب
بیماری سیانوتیک قلب ممکن است علائم زیر را به همراه داشته باشد :
- کبود شدن لب ها، انگشتان دست و پا که سیانوز نامیده می شود
- سایز بدن کوچک یا وزن کم
- تاخیر در رشد، مشکل در تغذیه و کم اشتهایی در نوزادان
- غلظت کم اکسیژن در بدن که باعث هایپرونتیلیشن (تنفس سریع غیر طبیعی) می شود
- تعریق به خصوص هنگام غذا خوردن
- درد قفسه سینه
- غش کردن
- مشکل در تنفس
بیماری قلبی آسیانوتیک ممکن است به علائم زیر منجر شود :
- تنگی نفس به خصوص هنگام فعالیت بدنی
- تعریق به خصوص هنگام غذا خوردن
- سرعت رشد آهسته و وزن کم بدن
- مشکل در تغذیه و کاهش اشتها در نوزادان
- خستگی شدید
- درد قفسه سینه
گاهی بلافاصله بعد از تولد نشانه بیماری قلبی وجود ندارد اما با بزرگ شدن کودک علائم ظاهر شده و نیاز به درمان خواهد داشت.
عوامل خطر زای نقص مادرزادی قلب
نقص مادرزادی قلب معمولا در مراحل اولیه رشد جنین ایجاد می شود. اگر زنان در دوره بارداری در معرض موارد زیر قرار بگیرند خطر ابتلای نوزاد به این عارضه افزاش خواهد یافت :
- سرخچه یا سرخک آلمانی
- دیابت، به عنوان مثال ابتلای مادر به دیابت بارداری و عدم کنترل این بیماری
- مصرف داروهای خاص مانند ایزوترتینوئین که معمولا برای آکنه شدید استفاده می شود
- مصرف مقادیر زیاد الکل
ژنتیک نیز می تواند در بروز نقص مادرزادی قلب نقش داشته باشد. مشخص شده حداقل 15 درصد افراد مبتلا به این بیماری دارای اختلال ژنتیکی هستند و برخی اختلالات ژنتیکی ممکن است خطر ابتلا به این عارضه را افزایش دهند.
تشخیص نقص مادرزادی قلب
با کمک آزمایش های خاص می توان مشکلات قلبی مانند نقص مادرزادی قلب را قبل و بعد از تولد تشخیص داد.
قبل از تولد
سونوگرافی معمولی در دوران بارداری می تواند اطلاعاتی در مورد ساختار قلب جنین ارائه دهد.
اگر نتیجه سونوگرافی نشان دهنده مشکل باشد، اکوکاردیوگرافی جنین به شناسایی نقص مادرزادی قلب کمک خواهد کرد. این تکنیک مانند سونوگرافی است اما اطلاعات دقیق تری درباره حفره های قلب ارائه می دهد.
بعد از تولد
نوزادان مبتلا به بیماری مادرزادی قلب سیانوتیک دارای علائم قابل تشخیص هستند اما علائم بیماری مادرزادی قلب آسیانوتیک ممکن است تا 3 سالگی یا بعد از آن ظاهر نشود. بنابراین در صورتی که کودک در هر سنی علائم بیماری مادرزادی قلب از جمله تنگی نفس یا مشکل تغذیه داشته باشد لازم است به پزشک مراجعه شود.
پزشک معمولا فعالیت قلب را از طریق نوار قلب، اکوکاردیوگرام یا هر دو بررسی می کند.
اکوکاردیوگرافی نوعی تکنیک تصویر برداری است که از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر متحرک از قلب استفاده کرده و اندازه، شکل قلب و نحوه عملکرد حفره ها و دریچه ها را نشان می دهد.
این تکنیک مناطقی که دچار کاهش جریان خون شده و بخش هایی که عضلات آن ها به خوبی منقبض نمی شوند را مشخص می کند. همچنین نشان می دهد که آیا عضله قلب به دلیل کاهش جریان خون دچار آسیب شده یا خیر.
نوار قلب تکنیک دیگری است که اطلاعاتی درباره فعالیت الکتریکی قلب از جمله ریتم و اندازه حفره ها می دهد.
علاوه بر موارد ذکر شده، تکنیک اشعه ایکس می تواند بزرگ شدن قلب و وجود خون زیاد در ریه ها را شناسایی کند و تکنیک پالس اکسی متری نیز سطح اکسیژن خون موجود در رگ ها را از طریق حسگری در نوک انگشتان، گوش یا انگشتان پا اندازه گیری می کند.
کودکان و بزرگسالان می توانند این آزمایش ها را انجام دهند.
به علاوه در بزرگسالان ممکن است نیاز به انجام تست استرس ورزش نیز باشد که طی آن فرد روی تردمیل تمرین کرده و پزشک فشار خون و فعالیت قلب او را اندازه گیری می کند.
درمان نقص مادرزادی قلب
طبق گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها از هر 4 نوزاد مبتلا به نقص مادرزادی قلب 1 نوزاد دچار ناهنجاری بسیار شدید است و در اولین سال زندگی خود به عمل جراحی نیاز دارد.
در موارد دیگر علائم بدون درمان بهبود پیدا می کنند یا ناهنجاری به قدری خفیف است که نیاز به درمان ندارد. پزشک در این موارد ممکن است انتظار همراه با دقت را توصیه کند تا مشخص شود که آیا کودک به مصرف دارو یا عمل جراحی نیاز پیدا می کند یا خیر.
لازم به ذکر است فرد مبتلا به نقص مادرزادی قلب ممکن است در هر سنی به درمان هایی همچون دارو برای کاهش فشار خون نیاز داشته باشد.
عمل جراحی
پزشک ممکن است برای درمان نقص مادرزادی قلب از کاتتر یا عمل جراحی باز استفاده کند. روش مورد استفاده به نوع نقص مادرزادی بستگی دارد. برخی گزینه ها عبارتند از :
- ترمیم
- تعویض دریچه
- والووپلاستی
- پیوند قلب
- آنژیوپلاستی
در حالت خاص جراح ممکن است برای ترمیم یک دریچه از بالون والووپلاستی استفاده کند که طی آن از طریق یک کاتتر، بالون کوچکی در ناحیه مورد نظر قرار داده و با باد کردن آن دریچه باز می شود، سپس با کمک یک استنت از تنگ شدن دریچه جلوگیری می شود.
قلب بعد از عمل جراحی به کار خودش ادامه می دهد اما در برخی موارد ممکن است با افزایش سن، مشکلات مرتبط با این عارضه در فرد ایجاد شود. در صورتی که به دلیل جراحی بافت اسکار در قلب تشکیل شده باشد خطر بروز مشکلات بعدی افزایش خواهد یافت.
فرد ممکن است موارد زیر را تجربه کند :
- ریتم نامنظم قلب یا آریتمی
- سیانوز
- سر گیجه و غش کردن
- ورم اندام ها یا بافت های بدن
- تنگی نفس
- خستگی به خصوص بعد از فعالیت
علاوه بر این گاهی علائم خفیف نقص مادرزادی قلب که در دوران کودکی نیاز به عمل جراحی ندارد با گذشت زمان بدتر شده و در بزرگسالی به توجه ویژه نیاز خواهد داشت.
عوارض نقص مادرزادی قلب
نقص مادرزادی قلب ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد، از جمله :
1. مشکلات رشد
کودک مبتلا به نقص مادرزادی قلب ممکن است دیرتر از همسالان خود شروع به راه رفتن و صحبت کند و در یادگیری دچار مشکلاتی شود. همچنین احتمالا از نظر اندازه و سایز بدن کوچک تر از هم سن و سالانش خواهد بود.
2. آریتمی ها
ضربان قلب نامنظم یا آریتمی می تواند از عوارض نقص مادرزادی قلب باشد. به ضربان قلب سریع تاکی کاردی و به ضربان قلب آهسته برادی کاردی گفته می شود.
در صورتی که قلب نتواند خون را به خوبی به سراسر بدن پمپاژ کند نارسایی قلبی ایجاد خواهد شد که ممکن است روی یک یا هر دو سمت قلب اثر بگذارد و علائم بر این اساس متفاوت خواهد بود.
نارسایی قلبی ممکن است کشنده باشد و نیاز به مراقبت های پزشکی فوری دارد.
3. فشار خون ریوی
فشار خون بالا و کنترل نشده در سرخرگ های ریه که به نام فشار خون ریوی نیز شناخته شده می تواند به آسیب های غیر قابل ترمیم در ریه منجر شود.
4. اندوکاردیت
التهاب دیواره، دریچه ها یا عضلات قلب که اندوکاردیت نامیده می شود می تواند از پوست، لثه یا سایر نواحی بدن به این بخش سرایت کند. ابتلا به نقص مادرزادی قلب احتمال بروز این مسئله را افزایش می دهد.
5. سکته مغزی
در صورتی که در جریان خون به سمت مغز انسداد وجود داشته باشد فرد دچار سکته مغزی خواهد شد. خون اکسیژن و قند مورد نیاز مغز را تامین می کند و بدون آن سلول های مغزی می میرند.
از جمله عوارض سکته مغزی می توان به مشکلات گفتاری، حرکتی و حافظه اشاره کرد.
زندگی با نقص مادرزادی قلب
اقدامات زیر برای کاهش خطر عوارض نقص مادرزادی قلب توصیه می شود :
- استفاده از یک رژیم غذایی سالم برای اطمینان از رشد کافی و سلامت
- ورزش منظم، ورزش به تقویت قلب کمک می کند
- مصرف هر گونه داروی ضروری برای سلامت قلب
- پیروی دقیق از توصیه های پزشک
- مشورت با پزشک درباره اقدامات احتیاطی که ممکن است در دوران بارداری نیاز باشد
- آشنایی با علائم بیماری های مرتبط مانند مشکلات قلبی عروقی، بیماری های کبدی و دیابت
تشخیص علائم هشدار دهنده حمله قلبی نیز بسیار مهم است، از جمله :
- درد در قفسه سینه، پشت، دست، گردن یا فک
- تنگی نفس
- حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه
افرادی که دچار این علائم می شوند لازم است با اورژانس تماس بگیرند.
ناگفته نماند زندگی با این بیماری می تواند به اضطراب و افسردگی منجر شود.
در گذشته بیماری های قلبی عروقی معمولا کشنده بودند اما خوشبختانه پیشرفت های پزشکی طی دهه های گذشته امید به زندگی در این بیماران را تا حد زیادی افزایش داده است.
چشم انداز نقص مادرزادی قلب به موارد زیر بستگی دارد :
- شدت ناهنجاری
- زمان تشخیص
- درمان های مورد استفاده
در حال حاضر پزشکان انتظار دارند 96 درصد افرادی که این بیماری در آن ها تشخیص داده شده و تحت درمان قرار گرفته اند زنده بمانند. تحقیق درباره این بیماری همچنان ادامه دارد.
منبع: medicalnewstoday
