فلح بل (به انگلیسی: Bell’s palsy) نوعی بیماری آزار دهنده با علائم ناخوشایند است که باعث فلج شدن یا ضعف شدید عضلات یک طرف صورت شده و مشکلات زیادی به همراه دارد.
این عارضه به دلیل تورم عصب کنترل کننده عضلات صورت رخ می دهد و با این که نگران کننده و ناخوشایند به نظر می رسد در بسیاری از موارد، فرد به طور کامل بهبود پیدا می کند.
در ادامه قصد داریم درباره فلج بل و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
فلج بل چیست؟
فلج بل یا فلج بلز که به نام فلج صورت نیز شناخته شده شامل ضعیف یا فلج شدن یک طرف صورت می باشد، به این صورت که معمولا فرد یک روز صبح از خواب بیدار شده و ناگهان متوجه می شود یک طرف صورتش حالت فلجی پیدا کرده است.
این عارضه معمولا به طور ناگهانی رخ می دهد و به دنبال آن فرد تا مدتی نمی تواند عضلات صورت خود (اغلب یک سمت صورت) را کنترل کند. در این صورت بخش آسیب دیده صورت حالت افتادگی پیدا می کند و عملکردهایی همچون تولید بزاق و اشک و همچنین حس چشایی دچار مشکل می شود.
بسیاری از افراد هنگامی که دچار فلج بل می شوند تصور می کنند سکته کرده اند و به شدت نگران می شوند اما اگر ضعف و فلجی فقط صورت را تحت تاثیر قرار داده باشد به احتمال زیاد فلج بل است نه سکته مغزی!
فلج بل عارضه نسبتا نادری است و در موارد معدود می تواند هر دو طرف صورت را تحت تاثیر قرار دهد.
علت فلج بل
فلج بل در اثر اختلال عملکرد عصب صورت ایجاد می شود. این عصب بسیاری از عضلات صورت و بخش هایی از گوش را کنترل می کند و از طریق شکاف باریک استخوانی از مغز به صورت می رسد.
التهاب عصب صورت باعث وارد شدن فشار به استخوان گونه می شود و تنگ شدن شکاف باریک، به پوشش محافظت کننده عصب آسیب می زند. با آسیب دیدن این پوشش، انتقال سیگنال هایی که از مغز به عضلات صورت ارسال می شوند دچار اختلال شده و به ضعیف شدن یا فلجی عضلات صورت منجر می شود که به آن فلج بل می گویند.
علت دقیق این رخداد مشخص نیست اما گاهی ویروس ها (اغلب ویروس هرپس) باعث التهاب عصب می شود. این ویروس عامل بروز تبخال و تبخال تناسلی نیز می باشد.
سایر ویروس هایی که ممکن است در بروز فلج بل نقش داشته باشند عبارتند از :
- ویروس آبله مرغان و عامل بیماری زونا
- ویروس تبخال معمولی و تبخال تناسلی
- ویروس اپشتن بار که عامل بیماری مونونوکلئوز است
- ویروس اوریون
- سیتو مگالوویروس
- ویروس آنفلوآنزا B
- ویروس کوکساکی
عوامل خطر زای فلج بل
به نظر می رسد برخی عوامل خطر زا در ابتلا به فلج بل نقش داشته باشند. به عنوان مثال مشخص شده بین میگرن و ضعف صورت و دست و پا ارتباط وجود دارد و افراد مبتلا به میگرن احتمالا بیشتر در معرض ابتلا به فلج بل قرار دارند.
خطر ابتلا به فلج بل در گروه های زیر نیز بیشتر از دیگران می باشد :
- افراد 15 تا 60 ساله
- افرادی که به دیابت یا بیماری تنفسی فوقانی مبتلا هستند
- زنان باردار به خصوص در سه ماهه سوم بارداری
- زنانی که کمتر از یک هفته قبل زایمان کرده اند
ناگفته نماند احتمال ابتلا به فلج بل در زنان و مردان یکسان است.
علائم فلج بل
عصب صورت مواردی همچون پلک زدن، باز و بسته شدن چشم ها، لبخند زدن، ترشح بزاق، تولید اشک و اخم کردن را کنترل می کند. همچنین به عضلات استخوان رکابی (استخوانی در گوش که در حس شنوایی نقش دارد) متصل است.
هنگامی که این عصب به هر دلیل ( از جمله فلج بل) دچار اختلال می شود، ممکن است علائم زیر ظاهر شود :
- فلج یا ضعف ناگهانی یک طرف صورت
- مشکل در بستن یکی از پلک ها
- تحریک چشمی به دلیل خشک شدن چشم
- تغییر در میزان تولید اشک
- آویزان شدن بخش هایی از صورت مانند یک طرف دهان
- خارج شدن آب از یک طرف دهان
- مشکل در ایجاد حالات چهره
- اختلال در حس چشایی
- درگیر شدن یک گوش که ممکن است باعث حساسیت به صدا شود
- درد در ناحیه جلو یا پشت گوش در سمت آسیب دیده
- سردرد
تشخیص فلج بل
به گفته انجمن پزشکی آمریکا تکنیک های درمانی زمانی بیشترین تاثیر را خواهند داشت که عارضه زود تشخیص داده شود. بنابراین بیماران باید بلافاصله بعد از مشاهده علائم به پزشک مراجعه کنند.
پزشک برای تشخیص فلج بل اغلب سعی می کند ابتلا به سایر بیماری هایی را که ممکن است علائم مشابه (فلجی صورت) ایجاد کنند رد کند که از جمله آن ها می توان به تومور، بیماری لایم و سکته مغزی اشاره کرد.
برای این منظور سر، گردن و گوش های بیمار و همچنین عضلات صورت بررسی می شود تا مشخص شود که آیا به جز عصب صورت، عصب دیگری نیز درگیر شده یا خیر.
زمانی که همه موارد احتمالی رد شود پزشک ابتلای فرد به فلج بل را تایید می کند. در صورتی که هنوز در تشخیص تردید وجود داشته باشد ممکن است بیمار به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع داده شود تا آزمایش های زیر انجام شود :
- نوار عصب و عضله : در این تکنیک الکترودهایی روی صورت بیمار قرار گرفته و با کمک یک دستگاه، فعالیت الکتریکی اعصاب و عضلات در پاسخ به محرک ها اندازه گیری می شود. این آزمایش می تواند میزان آسیب عصبی و همچنین محل آن را مشخص کند
- ام آر آی، سی تی اسکن یا اشعه ایکس : این موارد برای تعیین این که آیا سایر بیماری های زمینه ای مانند عفونت باکتریایی، شکستگی جمجمه یا تومور باعث بروز علائم شده اند یا خیر مفید هستند
درمان فلج بل
افراد مبتلا به فلج بل در اکثر موارد طی 1 تا 2 ماه بهبود پیدا می کنند به خصوص کسانی که دچار فلج کامل نشده اند و هنوز می توانند حرکاتی با عضلات صورت خود انجام دهند.
پردنیزولون
پزشک معمولا برای تسریع بهبودی از هورمونی به نام پردنیزولون استفاده می کند. این استروئید با جلوگیری از ترشح مواد التهاب زا در بدن از جمله پروستاگلاندین ها و لکوترین ها به کاهش التهاب کمک کرده و باعث تسریع بهبودی عصب آسیب دیده می شود. این دارو معمولا به صورت خوراکی و دو نوبت در روز به مدت 10 روز مصرف می شود.
عوارض جانبی اجتمالی پردنیزولون عبارتند از :
- دل درد، نفخ
- آکنه
- مشکل خوابیدن
- خشکی پوست
- سردرد، سرگیجه
- افزایش اشتها
- تعریق زیاد
- سو هاضمه
- تغییرات در خلق و خو
- حالت تهوع
- برفک دهان
- دیر خوب شدن زخم ها
- نازک شدن پوست
- خستگی
این عوارض معمولا طی چند روز برطرف می شوند اما در صورت بروز واکنش های آلرژیک مانند مشکل تنفسی باید به پزشک اطلاع داده شود.
علائم آلرژی ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- کهیر
- مشکلات تنفسی
- ورم صورت، لب ها، زبان یا گلو
در صورت احساس سرگیجه یا خواب آلودگی باید از رانندگی و کار با ماشین آلات اجتناب شود و از آن جا که این علائم ممکن است بلافاصله ظاهر نشوند توصیه می شود بین مصرف دارو و رانندگی یا کار با ماشین آلات یک روز فاصله بیفتد.
پزشکان معمولا دوز دارو را به تدریج و در پایان دوره مصرف داروهای استروئیدی کاهش می دهند. این کار به جلوگیری از علائم ترک دارو مانند استفراغ یا خستگی کمک می کند.
روان کردن چشم
اگر بیمار نتواند به خوبی پلک بزند اشک داخل چشم بسیار سریع تبخیر می شود، به علاوه برخی بیماران مبتلا به فلج بل دچار کاهش تولید اشک می شوند که خطر آسیب یا عفونت چشمی را افزایش می دهد.
پزشک ممکن است برای بهبود این وضعیت، قطره یا پماد اشک مصنوعی تجویز کند. قطره چشم معمولا در ساعات بیداری و پماد اغلب قبل از خواب استفاده می شود.
بیمارانی که قادر به بستن کامل چشم هنگام خواب نیستند باید از نوار چسب جراحی برای بسته ماندن چشم استفاده کنند. در صورتی که علائم چشمی تشدید شود باید هر چه سریع تر به پزشک یا اورژانس بیمارستان مراجعه شود.
ضد ویروس ها
در برخی موارد ممکن است یک داروی ضد ویروسی مانند اسیکلوویر به همراه پردنیزولون تجویز شود، اگرچه به نظر نمی رسد چندان کمک کننده باشد.
مراقبت در منزل
برخی تکنیک های خانگی مفید برای بهبود فلج بل عبارتند از :
- تمرینات صورت : به مرور با بهبود یافتن عصب صورت، سفت و شل کردن عضلات صورت می تواند به تقویت آن ها کمک کند
- مراقبت از دندان ها : اگر دهان دچار فلجی یا بی حسی شده باشد، جمع شدن غذا در دهان خطر پوسیدگی دندان ها و بیماری های لثه را افزایش خواهد داد. مسواک و نخ دندان می تواند به جلوگیری از این مسئله کمک کند
- مشکلات مربوط به غذا خوردن : اگر در بلع مشکل وجود داشته باشد فرد باید غذاها را خوب جویده و به آرامی غذا بخورد. انتخاب مواد غذایی نرم مانند ماست نیز کمک کننده است
- داروهای ضد درد بدون نسخه : برای تسکین درد و ناراحتی می توان از این داروها استفاده کرد
تمرینات مفید برای فلج بل
برخی تمرینات توصیه شده برای فلج بل عبارتند از :
تمرینات صورت
- آرام جلوی آینه بنشینید
- به آرامی ابروها را بالا ببرید و در صورت نیاز از انگشت های دست برای این کار کمک بگیرید
- ابروها را کنار هم جمع کرده و اخم کنید
- به بینی چین بیندازید
- نفس عمیق بکشید و سوراخ های بینی را باد دهید
- سعی کنید گوشه های دهان را به سمت بیرون بکشید
- یک سمت دهان را به سمت بالا ببرید (سپس سمت دیگر را) و لبخند ایجاد کنید
- اگر از انگشتان خود برای ایجاد لبخند استفاده کرده اید ببینید آیا بعد از برداشتن انگشت ها نیز قادر به حفظ لبخند هستید یا خیر
تمرینات چشم
- سر را بی حرکت نگه داشته و تنها با چشم های خود به سمت پایین نگاه کنید
- یکی از انگشتان اشاره خود را به آرامی روی یکی از پلک های خود قرار دهید تا بسته شود
- با دست دیگر ابرو را کمی بالا بکشید و خط ابرو را ماساژ دهید تا از سفتی آن جلوگیری شود
- بدون استفاده از دست ها به آرامی پلک ها را روی چشم فشار دهید
- چشم ها را نیمه باز نگه دارید
عوارض فلج صورت
اکثر افراد مبتلا به فلج بل به طور کامل بهبود پیدا می کنند اما اگر آسیب به عصب صورت شدید باشد ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد که عبارتند از :
- رشد مجدد فیبرهای عصبی به صورت نادرست : فیبرهای عصبی ممکن است رشد مجدد نا منظم داشته باشند، این مسئله می تواند به انقباض غیر ارادی برخی عضلات منجر شود. به عنوان مثال بیمار ممکن است در تلاش برای لبخند زدن، ناخواسته یک چشم خود را ببندد یا بالعکس، زمانی که فرد یک چشم خود را می بندد گوشه دهانش بی اختیار کشیده شود
- آگوسیا : از دست دادن طولانی مدت حس چشایی
- سندرم اشک تمساح : در این سندرم زمانی که بیمار در حال غذا خوردن است بی اختیار اشک می ریزد که معمولا خود به خود متوقف می شود اما گاهی مدت زمان طولانی طول می کشد
- زخم قرنیه : زمانی که پلک ها نتوانند به طور کامل بسته شوند ممکن است غشای اشک محافظ و روان کننده بی اثر شده و به خشک شدن قرنیه منجر شود. کاهش تولید اشک در فلج بل نیز خطر خشک شدن قرنیه را افزایش می دهد که ممکن است زخم قرنیه، عفونت قرنیه و به دنبال آن کاهش شدید بینایی را به همراه داشته باشد.
چشم انداز فلج بل
اکثر بیماران مبتلا به فلج بل طی 9 ماه بهبودی کامل پیدا می کنند. برخی افراد آسیب عصبی جدی دیده اند و نیاز به درمان های بیشتر (از جمله موارد زیر) دارند:
- مایم درمانی : نوعی فیزیوتراپی است که طی آن یک سری تمرینات به بیمار آموزش داده شده و عضلات صورت تقویت می شود. این کار معمولا به هماهنگی بهتر و افزایش دامنه حرکتی بیمار کمک می کند
- جراحی پلاستیک : عمل جراحی می تواند باعث بهبود ظاهر و تقارن صورت شود اما مشکل عصب را درمان نمی کند
- بوتاکس : تزریق بوتاکس در ناحیه آسیب دیده صورت باعث شل شدن عضلات صورت و کاهش انقباضات ناخواسته عضلانی می شود
منبع: medicalnewstoday
