آنافیلاکسی (به انگلیسی: Anaphylaxis) نوعی واکنش شدید آلرژیک به یک ماده آلرژی زا یا آلرژن است که می تواند علائمی همچون بثورات پوستی، کاهش نبض و حتی شوک به همراه داشته باشد که به شوک آنافیلاکتیک یا شوک آنافیلاکسی معروف شده و در صورت عدم درمان به مرگ بیمار منجر می شود.
در برخی افراد مبتلا به آلرژی شدید، قرار گرفتن در معرض مواد آلرژی زا از جمله سموم، داروها یا مصرف مواد غذایی خاص می تواند به واکنش بسیار شدید و خطرناک آنافیلاکسی منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره آنافیلاکسی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
آنافیلاکسی چیست؟
آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک شدید است که می تواند به یک وضعیت بالقوه کشنده به نام شوک آنافیلاکتیک تبدیل شود.
سالانه افراد زیادی به دلیل واکنش های آلرژیک غذایی به بیمارستان مراجعه می کنند، همچنین بسیاری از افراد به داروها و نیش حشرات واکنش آلرژیک نشان می دهند. در واقع آلرژی یکی از علل اصلی ابتلا به بیماری های مزمن محسوب می شود.
بیشتر موارد گزارش شده آنافیلاکسی از نیش زنبور عسل یا خوردن مواد غذایی آلرژن شناخته شده مانند بادام زمینی و آجیل های درختی می باشد.
پزشک معمولا بعد از تشخیص این عارضه به فرد توصیه می کند تا همیشه داروی اپی نفرین را همراه داشته باشد تا از بروز واکنش های آلرژیک مرگبار در آینده جلوگیری کند.
علت آنافیلاکسی چیست؟
آنافیلاکسی زمانی ایجاد می شود که بدن به ماده خارجی آلرژی زا همانند یک تهدید جدی برای سلامتی واکنش نشان بدهد.
شایع ترین مواردی که ممکن است باعث بروز این واکنش جدی شوند شامل داروها، مواد غذایی و نیش حشرات می باشند.
برخی مواد خوراکی ایجاد کننده واکنش های آلرژیک عبارتند از :
- شیر
- تخم مرغ
- ماهی
- حلزون صدف دار
- گندم
- سویا
- بادام زمینی
- آجیل های درختی
برخی افراد حتی با قرار گرفتن در معرض مواد حساسیت زا دچار واکنش های شدید آلرژیک می شوند.
آنافیلاکسی چگونه رخ می دهد؟
هنگامی که بدن در معرض یک ماده حساسیت زا یا آلرژن قرار می گیرد و آن را یک تهدید خارجی تشخیص می دهد با تولید مقادیر زیادی هیستامین سعی می کند به آن واکنش نشان دهد.
هیستامین یک مولکول سیگنالینگ است که می تواند واکنش التهابی ایجاد کند و باعث بروز موارد زیر شود :
- گشاد شدن عروق خونی
- افت ناگهانی فشار خون
- از دست دادن هوشیاری
- شوک
زمانی که آنافیلاکسی رخ می دهد مجاری تنفسی اغلب باریک شده و تنفس دشوار می شود. به علاوه ممکن است عروق خونی نشت کرده و به دلیل تجمع مایعات، ورم ایجاد شود.
واکنش آلرژیک ممکن است بلافاصله بعد از تماس با ماده حساسیت زا یا چند ساعت بعد رخ دهد. در موارد کمتر نیز دیده شده علائم روزها بعد ظاهر شده اند.
علائم آنافیلاکسی
در صورت بروز علائم آنافیلاکسی لازم است خیلی سریع به اورژانس مراجعه شود. علائم خاص این عارضه در افراد مختلف به نوع آلرژی و ماده محرک بستگی دارد اما ممکن است شامل موارد زیر نیز باشد :
- گرفتگی بینی
- خارش دهان یا گلو
- احساس سنگینی و پری در زبان
- مشکل در بلعیدن یا احساس این که چیزی در زبان یا گلو گیر کرده است
- سرفه
- صدای خشن
- خس خس سینه
- تنگی نفس و تنگی گلو
- تنفس دشوار
- درد قفسه سینه
- درد و گرفتگی معده
- تهوع و استفراغ
- اسهال
- ورم و خارش پوست که ممکن است با داغی، قرمزی، کهیر یا بثورات دیگر همراه باشد
- اضطراب
- ورم پا، دست ها، لب ها، چشم ها و گاهی اوقات دستگاه تناسلی
- فشار خون پایین و گردش خون ضعیف که باعث آبی کمرنگ شدن پوست می شود
- نبض پایین، سرگیجه یا ضعف
- شوک
- از دست دادن هوشیاری
فرد ممکن است دچار خارش، قرمزی یا آب ریزش چشم و همچنین سردرد و گرفتگی رحم شود. گاهی نیز طعم فلزی در دهان احساس می شود.
مشکلات شدید تنفسی، افت شدید فشار خون یا هر دو می توانند باعث بروز شوک شوند که ممکن است کشنده باشد.
تشخیص آنافیلاکسی
پزشک اورژانس با مشاهده علائم خاص ایجاد شده – از جمله موارد زیر – معمولا متوجه بروز آنافیلاکسی می شود :
- گیجی
- ورم گلو
- ضعف یا سرگیجه
- آبی شدن پوست
- ضربان قلب سریع یا غیر طبیعی
- ورم صورت
- کهیر
- افت فشار خون
- خس خس سینه
هنگامی که فرد به اورژانس منتقل می شود احتمالا پزشک با گوشی پزشکی به صدای تنفس غیر طبیعی فرد گوش می دهد، این صداها می توانند نشانه وجود مایعات در ریه ها باشند.
بعد از اقدامات اورژانسی، پزشک از بیمار درباره سابقه واکنش های آلرژیک سوالاتی می پرسد.
درمان آنافیلاکسی
کمک های اولیه
فردی که دچار واکنش آلرژیک شدید شده نیاز به مراقبت های فوری پزشکی دارد. اگر در اطرافیان شما کسی به این عارضه دچار شده بهتر است آرامش خود را حفظ کرده و اقدامات زیر را انجام دهید :
- در صورت امکان آلرژن را از بین برده یا از فرد دور کنید و با اورژانس تماس بگیرید
- فرد را خنک نگه دارید و لباس های تنگ او را باز کنید
- اگر فرد در حال غش کردن است او را وادار کنید بنشیند یا به جایی تکیه دهد یا به صورت صاف دراز بکشد
- از او سوال کنید آیا تا به حال سابقه واکنش های آلرژیک داشته یا خیر
- به او در مصرف داروی ضد آلرژی خود (اگر دارو مصرف می کند) کمک کنید
- به او قوت قلب دهید و بگویید تا زمانی که اورژانس برسد کنارش هستید
اگر فرد سابقه واکنش های شدید آلرژیک داشته باشد احتمالا یک کیت تزریق آدرنالین یا اپی نفرین و یک انژکتور خودکار مانند اپی پن همراه خواهد داشت. انژکتور برای تزریق یک دوز اپی نفرین استفاده می شود.
نحوه استفاده از انژکتور اپی نفرین
برای استفاده درست از انژکتور اپی نفرین مراحل زیر را دنبال کنید :
- انژکتور را از کیف خارج کرده و با یک دست طوری بگیرید که انتهای نارنجی رنگ آن به سمت پایین باشد، دقت کنید انگشتان شما باید درست وسط انژکتور قرار بگیرد و نزدیک ابتدا و انتهای آن نباشد
- با دست دیگر درپوش آبی رنگ را به سمت بالا بکشید و بدون آن که خم شود آن را از انژکتور جدا کنید
- سپس انژکتور را محکم و در زاویه درست نسبت به پا، روی ران فشار دهید تا تزریق اپی نفرین انجام شود
- در این زمان منتظر شنیدن صدای کلیک باشید که با بیرون آمدن سوزن از انتهای نارنجی رنگ دستگاه ایجاد می شود
- به مدت 3 ثانیه انژکتور را در جای خود نگه دارید و سپس خارج کنید
بعد از استفاده، سوزن به طور خودکار پوشانده می شود. اگر نوک سوزن هنوز قابل مشاهده است دفعه بعد از آن استفاده نکنید.
توجه داشته باشید :
هرگز با انگشت شست کلاهک آبی را بالا نکشید بلکه از دو دست برای آماده کردن انژکتور استفاده کنید زیرا بیرون کشیدن نادرست کلاهک آبی رنگ باعث می شود محتوای انژکتور خیلی زود آزاد شده و هنگام تزریق هیچ دارویی وارد بدن نشود.
انژکتورها انواع مختلف دارند که اصول کلی استفاده از همه آن ها تقریبا یکسان است اگرچه ممکن است در جزئیات کمی تفاوت داشته باشند.
اگر قصد دارید از انژکتور روی کودک استفاده کنید ابتدا او را آرام کرده و مطمئن شوید که در حین تزریق حرکت نمی کند تا بتوانید از هر دو دست تان برای آماده کردن انژکتور استفاده کنید.
سایر اقدامات اولیه
زمانی که منتظر رسیدن اورژانس هستید مطمئن شوید که فرد به خوبی نفس می کشد، برای این منظور بهتر است فرد در حالت نشسته باشد و کمی به سمت جلو خم شود، اما اگر احساس غش کردن دارد بگذارید صاف دراز بکشد و پاهایش را بالا ببرد.
اگر در این حین بیهوش شود باید سر او را به سمت عقب متمایل کنید و مطمئن شوید که به خوبی نفس می کشد.
در این مدت کنار او بمانید و در صورت امکان بخواهید درباره ماده ای که باعث واکنش آلرژیک شده و این که آیا دارویی مصرف کرده یا خیر توضیح بدهد.
در صورت امکان ماده آلرژن را از فرد دور کنید تا در بیمارستان همراه او نباشد و اگر تا زمان رسیدن اورژانس دچار ایست تنفسی شد از روش احیای قلبی ریوی (روش CPR) استفاده کنید.
تکنیک های درمانی
درمان اورژانسی برای فردی که دچار واکنش آلرژیک شدید شده شامل تزریق اپی نفرین یا آدرنالین است.
اپی نفرین از چند جهت کمک کننده می باشد که عبارتند از :
- باعث انقباض عروق خونی شده، ورم را کاهش می دهد و به افزایش فشار خون کمک می کند
- باعث شل شدن عضلات اطراف ریه ها می شود
- با جلوگیری از انتشار مواد شیمیایی اضافی در بدن این واکنش را محدود می کند
این دارو در بسیاری از افرادی که دچار واکنش شدید آلرژیک شده اند موثر بوده و علائم معمولا بلافاصله فروکش می کند، در صورت عدم بهبودی لازم است بعد از 10 دقیقه یک دوز دیگر تزریق شود.
گاهی علائم بعداز فروکش شدن دوباره عود می کنند، به همین دلیل ممکن است لازم باشد فرد به مدت یک شبانه روز در بیمارستان تحت نظر باشد.
اگر شدت واکنش چندان شدید نباشد ممکن است از تزریق کورتون یا آنتی هیستامین استفاده شود.
پیشگیری از آنافیلاکسی
آنافیلاکسی یک وضعیت اورژانسی تهدید کننده زندگی است و ممکن است حتی در واکنش به ماده ای که بدن فرد قبلا به آن واکنش شدید نشان نمی داده ایجاد شود.
واکنش های آلرژیک غیر قابل پیش بینی هستند و لازم است افراد از مصرف هر گونه آلرژن شناخته شده اجتناب کنند، حتی اگر قبلا نسبت به آن دچار واکنش های شدید نشده باشند.
از آن جا که اجتناب دائمی از همه آلرژن ها امکان پذیر نیست بهتر است فرد همواره داروهای خود را به همراه داشته باشد و از دستبندی استفاده کند که نشانه آلرژی او باشد.
همچنین بسیار مهم است فردی که دچار آنافیلاکسی می شود حتما این موضوع را با دوستان، خانواده، همکاران و کارکنان مدرسه ای که در آن تحصیل می کند در میان بگذارد.
منبع: medicalnewstoday
