بسیاری از افراد به خصوص در دوران کودکی به بیماری ویروسی آبله مرغان با جوش های قرمز و علائم آزار دهنده اش دچار شده اند و با این بیماری کاملا آشنا هستند. همان طور که می دانید کسانی که یک بار در زندگی خود به این بیماری مبتلا می شوند دیگر نگران ابتلای دوباره به آن نخواهند بود اما این همه ماجرا نیست!
احتمالا نام بیماری زونا (به انگلیسی: shingles) را شنیده اید، این بیماری نوعی عفونت ویروسی و هم خانواده آبله مرغان است که ممکن است در افرادی که قبلا به آبله مرغان دچار شده اند بروز کند و با علائمی همچون بثورات پوستی و تاول های قرمز شناخته می شود.
در این مطلب قصد داریم درباره بیماری زونا و علل و علائم آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
بیماری زونا چیست؟
زونا که به نام هرپس زوستر نیز شناخته شده نوعی بیماری عفونی ایجاد شده توسط ویروس واریسلا زوستر (ویروس عامل آبله مرغان) است. این ویروس بعد از ابتلای فرد به آبله مرغان، تا سال ها ممکن است در سیستم عصبی او زندگی کرده و ناگهان فعال شود که نتیجه آن بروز علائم زونا می باشد.
جالب است بدانید کسانی که تاکنون آبله مرغان نگرفته اند با ورود ویروس به بدن شان به آبله مرغان (نه زونا) مبتلا می شوند، حتی اگر ویروس از بدن یک بیمار مبتلا به زونا به بدن آن ها منتقل شده باشد.
زونا با علائمی همچون بثورات پوستی قرمز مشخص می شود که ممکن است با درد و سوزش همراه باشند. همچنین معمولا خطی از تاول ها در یک طرف بدن از جمله قفسه سینه، گردن یا صورت ظاهر می شود.
لازم به ذکر است علائم زونا در اکثر موارد بین 2 تا 3 هفته از بین می روند و به ندرت پیش می آید یک فرد در طول زندگی اش بیش از یک بار به این بیماری مبتلا شود.
علائم زونا
زونا معمولا با درد و سوزش شروع می شود، دردی که اغلب یک طرف بدن را درگیر می کند و به دنبال آن بثورات قرمز رنگی نیز در نواحی درد ظاهر می شوند که دارای خصوصیات زیر می باشند :
- تکه های پوستی قرمز
- تاول های آب دار که به راحتی می ترکند
- از ناحیه ستون فقرات تا نیم تنه ادامه دارند
- روی صورت و گوش ها ظاهر می شوند
- خارش
برخی افراد علائمی فراتر از درد و بثورات پوستی تجربه می کنند که ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- تب
- لرز
- سردرد
- خستگی
- ضعف عضلانی
برخی عوارض نادر و جدی زونا شامل موارد زیر می باشد :
- درد یا بثوراتی که چشم را درگیر می کند، این مورد باید بلافاصله درمان شود تا از آسیب دائمی چشم جلوگیری شود
- از دست دادن شنوایی یا درد شدید در یک گوش، سرگیجه یا از بین رفتن چشایی که می تواند از علائم سندرم رامسی هانت باشد و نیاز به درمان فوری دارد
- عفونت های باکتریایی که ممکن است باعث قرمزی و ورم پوست شوند
درد زونا چگونه است؟
برخی افراد مبتلا به زونا ممکن است تنها علائم خفیف همچون گز گز یا خارش پوستی را تجربه می کنند اما برای برخی دیگر می تواند با درد زیادی همراه باشد به طوری که حتی یک نسیم ملایم نیز پوست را تحریک و دردناک می کند. در بعضی موارد دیده شده فرد مبتلا بدون بروز حتی بثورات نیز درد شدیدی داشته است.
درد ناشی از زونا معمولا در عصب قفسه سینه یا گردن، صورت یا کمر رخ می دهد و برای تسکین آن معمولا از داروهای ضد ویروسی، ضد التهاب ها و سایر داروها استفاده می شود. به نظر می رسد این درد به دلیل مکانیسم های ایمنی بدن رخ می دهد که در اثر فعال شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر ایجاد شده و نحوه عملکرد سلول های عصبی حسی را تغییر می دهند.
علائم زونا روی صورت
اگرچه زونا معمولا یک طرف پشت یا سینه را درگیر می کند اما گاهی ممکن است بثورات پوستی در یک طرف صورت ظاهر شوند. اگر این علائم نزدیک یا داخل گوش رخ دهند ممکن است به عفونت منجر شود که نتیجه احتمالی آن کاهش شنوایی، اختلال در تعادل و ضعف عضلانی صورت می باشد.
ظاهر شدن بثورات زونا داخل دهان ممکن است بسیار دردناک باشد که در اثر آن غذا خوردن دشوار شده و حس چشایی تحت تاثیر قرار می گیرد.
بثورات روی پوست سر نیز باعث حساسیت هنگام شانه زدن موها شده و در صورت عدم درمان ممکن است لکه های طاسی دائمی روی سر ایجاد شود.
علائم زونا در چشم
در هرپس زوستر چشمی که حدود 20 تا 30 درصد موارد ابتلا به زونا را تشکیل می دهد، علائم زونا در چشم و اطراف آن ایجاد می شود. در این نوع زونا بثورات تاول دار ممکن است در پلک ها، پیشانی و گاهی اوقات نوک یا کنار بینی به وجود بیایند و فرد مبتلا گاهی علائمی همچون سوزش یا ضربان در چشم، قرمزی و پارگی، ورم و تاری دید را تجربه کند.
ممکن است بعد از بین رفتن بثورات، درد چشم ناشی از آسیب عصبی همچنان ادامه داشته باشد اما در نهایت بهتر خواهد شد.
عدم درمان زونای چشم می تواند به مشکلات جدی همچون از دست دادن طولانی مدت بینایی و زخم های دائمی ناشی از ورم قرنیه منجر شود.
در صورتی که به زونا در اطراف یا داخل چشم مشکوک هستید باید فورا به پزشک مراجعه کنید، استفاده از روش های درمانی طی 72 ساعت می تواند به پیشگیری یا کاهش عوارض احتمالی کمک کند.
علائم زونا روی باسن
ممکن است بثورات روی باسن (گاهی فقط باسن راست یا باسن چپ) ظاهر شوند. زونا در باسن مانند سایر نواحی بدن احتمالا با علائم اولیه ای همچون گز گز، خارش یا درد همراه است و بعد از چند روز بثورات قرمز رنگ یا تاول ها ظاهر می شوند.
برخی افراد ممکن است دچار درد شوند اما بثورات پوستی نداشته باشند.
مراحل زونا
دوره بیماری زونا در اکثر موارد بین 3 تا 5 هفته طول می کشد. بیمار با فعال شدن مجدد ویروس احتمالا علائم اولیه ای همچون گز گز، سوزش، بی حسی یا خارش زیر پوستی را تجربه می کند. این ویروس اغلب یک طرف بدن و به خصوص ناحیه کمر، پشت یا قفسه سینه را درگیر می کند.
طی حدود 5 روز احتمالا در نواحی مورد نظر بثورات قرمز رنگ مشاهده و چند روز بعد از آن نیز تاول های آب دار ظاهر می شوند. همزمان با این علائم ممکن است نشانه های شبه آنفلوآنزا مانند تب، سردرد یا خستگی نیز بروز کند.
طی 10 روز بعد تاول ها خشک و پوسته پوسته می شوند و بعد از چند هفته پوسته ها نیز از بین می روند. برخی افراد حتی بعد از برطرف شدن پوسته ها احساس درد دارند که به آن نورالژی گفته می شود.
آیا زونا مسری است؟
زونا مسری نیست، یعنی امکان ندارد یک فرد سالم از فرد مبتلا زونا بگیرد اما ویروس واریسلا زوستر که عامل بیماری است می تواند به افرادی که تا به حال آبله مرغان نگرفته اند سرایت و آن ها را به آبله مرغان مبتلا کند.
این ویروس از طریق هوا منتقل نمی شود و اگر فرد مبتلا در نزدیکی افراد سالم سرفه یا عطسه کرده یا از لیوان و ظروف مشترک با آن ها استفاده کند ویروس به دیگران سرایت نخواهد کرد بلکه تنها در صورت تماس مستقیم با ترشحات تاول ها این اتفاق می افتد. بنابراین در صورتی که تاول ها پوشانده شده یا روی آن دلمه بسته شود مسری نخواهد بود.
در صورتی که به زونا مبتلا شده اید برای جلوگیری از انتقال توصیه می شود بثورات را تمیز و پوشیده نگه داشته، تاول ها را لمس نکنید و به طور مرتب دست های خود را بشویید. همچنین از قرار گرفتن در نزدیکی افراد گروه های خاص از جمله زنان باردار و افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند اجتناب کنید.
درمان زونا
در حال حاضر درمانی برای زونا وجود ندارد اما تشخیص زود هنگام و استفاده به موقع از تکنیک های درمانی می تواند به پیشگیری از عوارض و تسریع بهبودی کمک کند. حالت ایده آل این است که طی 72 ساعت بعد از بروز علائم تحت درمان قرار بگیرید.
پزشک ممکن است برای کاهش علائم و کوتاه شدن دوره عفونت داروهای خاص و مختلف تجویز کند که عبارتند از :
- داروهای خوراکی آنتی ویروس ؛ این داروها شامل اسیکلوویر، والاسیکلوویر و فامسیکلوویر می باشند که برای کاهش درد و تسریع بهبودی تجویز شده و دوز مصرف آن ها اغلب 2 تا 5 بار در روز می باشد
- داروهای ضد التهاب ؛ از جمله این داروها می توان به ایبوپروفن اشاره کرد. این داروها برای کاهش درد و ورم تجویز و احتمالا هر 6 تا 8 ساعت مصرف می شوند
- داروهای ضد درد ؛ این داروها برای کاهش درد تجویز شده و دوز مصرف آن ها معمولا 1 یا 2 بار در روز می باشد
- داروهای ضد تشنج یا ضد افسردگی سه حلقه ای ؛ این داروها برای درمان درد طولانی مدت تجویز شده و معمولا روزانه 1 یا 2 بار مصرف می شوند
- آنتی هیستامین ها ؛ از جمله این داروها می توان به دیفن هیدرامین اشاره کرد که برای درمان خارش تجویز و اغلب هر 8 ساعت یک بار مصرف می شوند
- پمادها، ژل ها یا پچ های بی حس کننده ؛ از جمله این داروهای موضعی می توان به لیدوکائین اشاره کرد، این داروها برای کاهش درد تجویز و هر زمان که نیاز باشد اعمال می شوند
- پماد کپسایسین ؛ نوعی پماد موضعی است که به کاهش خطر درد عصبی (نورالژی) که ممکن است بعد از بهبودی رخ دهد کمک کرده و هر زمان نیاز باشد اعمال می شود
زونا معمولا طی چند هفته برطرف شده و به ندرت عود می کند. در صورتی که علائم طی 10 روز کاهش نیابد باید برای بررسی مجدد بیماری با پزشک تماس بگیرید.
درمان های خانگی
برخی درمان های خانگی برای درمان علائم زونا عبارتند از :
- حمام یا دوش آب سرد برای پاکسازی و آرامش پوست
- استفاده از کمپرس سرد و مرطوب روی بثورات برای کاهش درد و خارش
- استفاده از لوسیون کالامین یا خمیر به دست آمده از ترکیب جوش شیرین یا نشاسته ذرت با آب برای کاهش خارش
- حمام بلغور جو دوسر کلوئیدی برای تسکین درد و خارش
- مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین های A، E، C و B12 و همچنین اسید آمینه لیزین برای تقویت سیستم ایمنی بدن
علت زونا
زونا به دلیل فعال شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر در افرادی که قبلا به بیماری آبله مرغان مبتلا شده اند رخ می دهد. اگرچه علت این مسئله در برخی افراد مشخص نیست اما ابتلا به زونا در افراد مسن به دلیل سیستم ایمنی ضعیف در برابر عفونت ها بیشتر دیده می شود.
برخی عوامل خطرزای زونا شامل موارد زیر می باشد :
- سیستم ایمنی ضعیف
- استرس عاطفی
- افزایش سن
- قرار گرفتن در معرض تکنیک های درمانی سرطان یا عمل جراحی مهم
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به زونا قرار دارند؟
همه افرادی که در طول زندگی خود به آبله مرغان مبتلا شده اند ممکن است دچار زونا شوند اما احتمال این مسئله در برخی افراد بیشتر است، از جمله :
- افراد 60 سال و بالاتر
- افراد مبتلا به بیمای های تضعیف کننده سیستم ایمنی مانند ایدز یا سرطان
- افرادی که تحت درمان هایی همچون شیمی درمانی یا پرتو درمانی قرار دارند
- افرادی که داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی مانند استروئیدها یا داروهای بعد از پیوند عضو مصرف می کنند
زونا در بارداری
ابتلا به زونا در دوران بارداری چندان رایج نیست اما امکان آن وجود دارد. خانم بارداری که قبلا به آبله مرغان مبتلا نشده و واکسینه نیز نشده باشد اگر با افراد مبتلا به آبله مرغان یا زونا تماس داشته باشد ممکن است به آبله مرغان دچار شود.
از آن جا که بسته به این که ابتلا در سه ماهه چندم بارداری رخ دهد این بیماری ممکن است باعث بروز معلولیت مادرزادی در نوزاد شود، بنابراین واکسیناسیون قبل از بارداری گام مهمی در جهت حفاظت از کودک می باشد.
زونا معمولا با عوارض همراه نیست اما همچنان یک مرض ناخوشایند در بارداری محسوب می شود. در صورت مشاهده بثورات بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
مصرف داروهای ضد ویروسی تجویزی برای درمان زونا در بارداری بی خطر است، همچنین می توان از آنتی هیستامین ها برای کاهش خارش و استامینوفن برای کاهش درد استفاده کرد.
زونا در افراد مسن
زونا به خصوص در افراد مسن بیشتر شایع است. به طور کلی از هر 3 نفر 1 نفر در طول زندگی به بیماری زونا مبتلا می شود که حدود نیمی از آن ها در سن 60 سال یا بالاتر قرار دارند. این مسئله احتمالا به دلیل سیستم ایمنی ضعیف تر در افراد مسن می باشد.
به علاوه افراد مسن مبتلا به زونا بیشتر از سایرین ممکن است به عوارض این بیماری از جمله بثورات شدید یا عفونت های باکتریایی ناشی از تاول های باز دچار شوند. همچنین بیشتر در معرض ذات الریه و التهاب مغز قرار می گیرند، به همین دلیل مراجعه به موقع به پزشک و استفاده از درمان های ضد ویروسی در این گروه سنی بسیار مهم است.
توصیه شده افراد بالای 50 سال واکسن زونا دریافت کنند.
تشخیص زونا
در بیشتر موارد زونا با معاینه فیزیکی و بررسی تاول ها قابل تشخیص است. همچنین ممکن است پزشک درباره سوابق پزشکی فرد مبتلا سوالاتی بپرسد.
در موارد نادر پزشک نمونه ای از پوست یا آب داخل تاول ها را جمع آوری کرده و به آزمایشگاه می فرستد تا از حضور ویروس در آن مطمئن شود.
عوارض زونا
اگرچه زونا به تنهایی نیز می تواند دردناک یا آزار دهنده باشد اما مهم است برای پیشگیری از عوارض احتمالی، علائم آن را کنترل کنید. برخی از مهم ترین عوارض زونا عبارتند از :
- آسیب چشمی که می تواند به دلیل بثورات پوستی یا تاول بسیار نزدیک به چشم رخ دهد (قرنیه بسیار حساس است)
- عفونت های پوستی باکتریایی که در اثر تاول های باز ایجاد شده و ممکن است شدید باشند
- سندرم رامسی هانت که به دلیل اثر منفی زونا روی اعصاب سر ایجاد شده و در صورت عدم درمان می تواند به فلج جزئی صورت یا کاهش شنوایی منجر شود. با این حال اکثر افراد اگر طی 72 ساعت مورد درمان قرار بگیرند بهبود می یابند
- ذات الریه
- التهاب مغزی یا نخاعی مانند انسفالیت یا مننژیت جدی و مرگبار
تفاوت زونا و کهیر
زونا یک بیماری ویروسی است که معمولا با بثورات قرمز خارش دار یا دردناک و تاول های آب دار در یک طرف بدن ایجاد می شود و تنها کسانی که به آبله مرغان مبتلا شده اند ممکن است دچار آن شوند.
این عارضه با کهیر که با خارش و جوش های برجسته پوستی همراه است تفاوت دارد. کهیر معمولا در اثر واکنش آلرژیک به دارو، غذا یا عوامل محیطی ایجاد می شود.
پیشگیری از زونا
واکسن می تواند از بروز علائم شدید یا عوارض احتمالی زونا جلوگیری کند.
در حال حاضر همه کودکان باید دو دوز واکسن آبله مرغان (واکسن واریسلا) دریافت کنند، همچنین افراد بزرگسال که تا به حال به آبله مرغان مبتلا نشده اند نیز باید واکسینه شوند. اگرچه واکسیناسیون لزوما به معنای عدم ابتلا به آبله مرغان نمی باشد اما گفته شده 9 نفر از هر 10 نفر که واکسینه شده اند به این بیماری مبتلا نمی شوند.
توصیه شده افراد مسن 50 سال به بالا نیز واکسن زونا (واکسن واریسلا زوستر) دریافت کنند، این واکسن از علائم و عوارض شدید مرتبط با زونا پیشگیری می کند.
تاکنون دو واکسن توسط سازمان غذا و دارو برای پیشگیری از زونا تایید شده که شامل زوستاواکس و شینگریکس می باشد و تزریق آن ها برای افراد 50 ساله و بالاتر توصیه می شود.
لازم به ذکر است زوستاواکس نوعی واکسن زنده و ضعیف شده از ویروس واریسلا زوستر است اما در حال حاضر استفاده از نسخه جدیدتر شینگریکس توصیه شده زیرا اثر بخشی آن بیش از 90 درصد بوده و به احتمال زیاد ماندگاری بیشتری نسبت به زوستاواکس دارد.
منبع: healthline
