اسیدوز چیست؟

اسیدوز (به انگلیسی: Acidosis) زمانی رخ می دهد که سطح اسید در بدن از حالت طبیعی بیشتر شده و کلیه ها و ریه ها نتوانند PH بدن را در حد متعادل نگه دارند.

این عارضه از مشکلات جدی در سلامتی محسوب می شود و می تواند عوارض متعددی به همراه داشته باشد. به علاوه عدم درمان آن در موارد شدید ممکن است باعث مرگ بیمار شود.

در ادامه قصد داریم درباره اسیدوز و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

اسیدوز چیست؟

زمانی که کلیه ها و ریه ها نتوانند تعادل PH بدن را حفظ کنند و سطح اسید موجود در مایعات بدن تا حد زیادی افزایش یابد اسیدوز رخ می دهد.

بدن برای حفظ سلامت مطلوب باید PH متعادل داشته باشد و اسیدی یا قلیایی شدن بیش از حد آن می تواند مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کند.

بسیاری از فرایندهای بدن اسید تولید می کنند و ریه ها و کلیه ها معمولا قادر هستند عدم تعادل خفیف را جبران کنند اما مشکل در عملکرد این اندام ها گاهی به تجمع اسید اضافی در بدن منجر می شود.

به علاوه با افزایش اسیدیته، بدن سعی می کند برای ایجاد تعادل دفع آن را افزایش دهد که در نتیجه فشار بیشتری به ریه و کلیه وارد خواهد شد و می تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد.

اسیدیته خون با تعیین PH اندازه گیری می شود. PH پایین تر به معنای اسیدی تر بودن خون است در حالی که PH بالاتر به این معنا است که خون اسید کمتری دارد.

PH خون در حالت طبیعی حدود 7.4 است. عارضه اسیدوز با PH برابر با 7.35 یا کمتر مشخص می شود در حالی که به سطح PH در 7.45 یا بالاتر آلکالوز گفته می شود. این تفاوت های عددی اگرچه ناچیز به نظر می رسند اما فوق العاده جدی هستند.

گفته شده برخی بیماری ها، داروهای تجویزی و عوامل غذایی می توانند به اسیدوز منجر شوند.

علت اسیدوز

به طور کلی دو نوع اسیدوز وجود دارد که هر یک به علل مختلف رخ می دهند، این انواع عبارتند از :

1. اسیدوز تنفسی

اسیدوز تنفسی زمانی رخ می دهد که دی اکسید کربن زیادی در بدن تجمع پیدا کند. در حالت طبیعی ریه ها هنگام تنفس، دی اکسید کربن را دفع می کنند اما گاهی بدن نمی تواند در این مورد به اندازه کافی موفق عمل کند. برخی دلایل احتمالی عبارتند از :

بیماری های مزمن مجاری تنفسی مانند آسم
آسیب به قفسه سینه
چاقی که می تواند تنفس را با مشکل مواجه کند
اعتیاد به داروهای آرام بخش
مصرف بیش از حد الکل
ضعف عضلانی در قفسه سینه
مشکلاتی در سیستم عصبی
تغییر شکل در ساختار قفسه سینه

2. اسیدوز متابولیک

اسیدوز متابولیک از کلیه ها شروع می شود و زمانی رخ می دهد که این اندام نتواند اسید کافی دفع کرده یا میزان باز دفع شده توسط آن افزایش یابد.

انواع اسیدوز متابولیک عبارتند از :

اسیدوز دیابتی (کتو اسیدوز) : این نوع ممکن است در افراد مبتلا به دیابت کنترل نشده رخ دهد. اگر بدن فاقد انسولین کافی باشد کتون ها در بدن تجمع یافته و خون را اسیدی می کنند
اسیدوز هیپرکلرمیک : این نوع به دلیل از دست دادن بی کربنات سدیم رخ می دهد که در خنثی نگه داشتن خون نقش دارد و از علائم آن می توان به اسهال و استفراغ اشاره کرد
اسیدوز لاکتیک : زمانی رخ می دهد که سطح اسید لاکتیک در بدن بیش از حد افزایش یابد. از جمله علل آن می توان به مصرف طولانی مدت الکل، نارسایی قلبی، سرطان، تشنج، نارسایی کبدی، کمبود طولانی مدت اکسیژن و قند خون پایین اشاره کرد. حتی ورزش طولانی مدت نیز می تواند به تجمع اسید لاکتیک منجر شود
اسیدوز لوله ای : زمانی رخ می دهد که کلیه ها قادر به دفع اسید از طریق ادرار نباشند، این مسئله باعث اسیدی شدن خون می شود

عوامل خطر زای اسیدوز

برخی عوامل که می توانند در ایجاد اسیدوز نقش داشته باشند عبارتند از :

رژیم غذایی پر چرب که کربوهیدرات کمی دارد
نارسایی کلیه
چاقی
کم آبی بدن
مسمومیت با آسپرین یا متانول
دیابت

علائم اسیدوز

هر دو نوع اسیدوز تنفسی و متابولیک با علائم متعدد اما متفاوتی همراه هستند که به صورت زیر می باشد :

اسیدوز تنفسی

برخی علائم شایع اسیدوز تنفسی عبارتند از :

خستگی یا خواب آلودگی
زود خسته شدن
گیجی
تنگی نفس
خواب آلودگی
سردرد

اسیدوز متابولیک

برخی علائم شایع اسیدوز متابولیک عبارتند از :

تنفس سریع و سطحی
گیجی
خستگی
سردرد
خواب آلودگی
بی اشتهایی
زردی
افزایش ضربان قلب
بوی دهان میوه ای که نشانه اسیدوز دیابتی است

تشخیص اسیدوز

افرادی که حدس می زنند به اسیدوز مبتلا شده اند لازم است فورا به پزشک مراجعه کنند زیرا تشخیص زود هنگام این عارضه اهمیت زیادی دارد.

پزشک با کمک چند آزمایش خون می تواند اسیدوز را تشخیص دهد. به عنوانم ثال در آزمایش گاز خون شریانی سطوح اکسیژن و دی اکسید کربن و همچنین PH خون بررسی می شود. همچنین آزمایش پنل متابولیک پایه عملکرد کلیه، تعادل PH و میزان کلسیم، پروتئین، قند خون و سطح الکترولیت بدن را اندازه گیری می کند.

پزشک با در کنار هم گذاشتن نتایج این آزمایش ها می توان نوع اسیدوز را نیز مشخص کند. در صورتی که به اسیدوز تنفسی مشکوک باشد با کمک برخی تکنیک های تصویر برداری مانند اشعه ایکس قفسه سینه یا آزمایش عملکرد ریه سلامت ریه های بیمار را بررسی می کند.

اگر به اسیدوز متابولیک مشکوک باشد آزمایش ادرار نیاز خواهد بود. پزشک PH ادرار را بررسی می کند تا بداند اسید و باز به درستی دفع می شوند یا خیر.

ممکن است به آزمایش های دیگر نیز برای تعیین علت اسیدوز نیاز باشد.

درمان اسیدوز

پزشک برای انتخاب گزینه درمانی مناسب باید علت بروز اسیدوز را تعیین کند. با این حال برخی روش ها برای هر دو نوع اسیدوز استفاده می شود.

به عنوان مثال پزشک ممکن است بی کربنات سدیم (جوش شیرین) تجویز کند تا سطح PH خون افزایش پیدا کند که به صورت خوراکی یا درون وریدی قابل استفاده می باشد.

درمان سایر انواع اسیدوز احتمالا با درمان علت زمینه ای آن انجام می شود.

اسیدوز تنفسی

درمان های مورد استفاده برای این نوع اسیدوز برای کمک به سلامت ریه ها طراحی شده است.

به عنوان مثال ممکن است داروهایی برای گشاد شدن مجاری تنفسی تجویز شود. همچنین احتمالا از اکسیژن یا دستگاه فشار جریان هوای همواره مثبت (دستگاه سی پپ) استفاده می شود که در صورت انسداد مجرای تنفسی یا ضعف عضلانی کمک کننده خواهد بود.

اسیدوز متابولیک

انواع خاص اسیدوز متابولیک هر یک درمان های خاص خود را دارند.

به عنوان مثال به افراد مبتلا به اسیدوز هیپرکلرمیک ممکن است بی کربنات سدیم خوراکی داده شود در حالی که اسیدوز ناشی از نارسایی کلیه احتمالا با سدیم سیترات درمان می شود.

به علاوه بیماران دیابتی مبتلا به اسیدوز دیابتی مایعات درون وریدی و انسولین دریافت می کنند تا PH آن ها متعادل شود و درمان اسیدوز لاکتیک نیز بسته به علت آن ممکن است شامل مصرف مکمل های بی کربنات، مایعات درون وریدی، اکسیژن درمانی یا آنتی بیوتیک ها باشد.

عوارض اسیدوز

اسیدوز در صورت عدم درمان فوری می تواند به عوارض زیر منجر شود :

سنگ کلیه
مشکلات مزمن کلیه
نارسایی کلیه
بیماری استخوان
تاخیر در رشد

پیشگیری از اسیدوز

امکان پیشگیری کامل از اسیدوز وجود ندارد اما می توان اقداماتی برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری انجام داد.

اسیدوز تنفسی

برای کاهش خطر ابتلا به اسیدوز تنفسی توصیه می شود :

در صورت مصرف داروهای آرام بخش، آن ها را طبق دستور پزشک مصرف کرده و هرگز با الکل ترکیب نکنید
سیگار نکشید، سیگار به ریه ها آسیب زده و تنفس را کم اثر می کند
وزن خود را در محدوده سالم حفظ کنید، چاقی می تواند تنفس را دشوار کند

اسیدوز متابولیک

برای کاهش خطر ابتلا به اسیدوز متابولیک توصیه می شود :

به آب رسانی بدن توجه داشته باشید و آب و مایعات فراوان بنوشید
دیابت را کنترل کنید، این کار خطر ابتلا به اسیدوز دیابتی را کاهش می دهد
از الکل اجتناب کنید، نوشیدن طولانی مدت الکل می تواند تجمع اسید لاکتیک را افزایش دهد