سوء هاضمه (به انگلیسی: Dyspepsia) به ناراحتی یا دردی گفته می شود که اغلب بعد از غذا خوردن یا نوشیدن مایعات در قسمت فوقانی شکم احساس می شود.
این وضعیت اگرچه بسیار شایع است و حدود 30 درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار می دهد اما یک بیماری محسوب نمی شود بلکه می تواند نشانه مشکلی در سلامتی باشد.
در ادامه قصد داریم درباره سوء هاضمه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سوء هاضمه چیست؟
سوء هاضمه وضعیت گوارشی آزار دهنده ای است که معمولا با نفخ، ناراحتی، احساس سیری بیش از حد، حالت تهوع و گاز همراه می باشد و در بیشتر موارد بعد از خوردن یا آشامیدن اتفاق می افتد.
برخی علل سوء هاضمه شامل بیماری رفلاکس معده، مصرف برخی داروها و برخی عادات غذایی اشتباه می باشد. خوشبختانه تغییر در سبک زندگی اغلب می تواند به بهبود آن کمک کند.
علائم سوء هاضمه
در صورت مشاهده یک یا چند مورد از علائم زیر احتمالا سوء هاضمه رخ داده است :
- درد مربوط به دستگاه گوارش
- احساس سوزش در دستگاه گوارش
- احساس سیری بیش از حد بعد از غذا خوردن
- احساس زود سیر شدن هنگام غذا خوردن
فرد مبتلا به سوء هاضمه ممکن است دچار نفخ و حالت تهوع نیز شود.
لازم به ذکر است افرادی که دچار سوء هاضمه هستند حتی زمانی که غذای زیادی نخورده اند نیز ممکن است علائم آن را تجربه کنند.
علت سوء هاضمه
سوء هاضمه می تواند به دلیل سبک زندگی یا عادات غذایی خاص، ابتلا به بیماری خاص یا مصرف برخی داروها رخ دهد. برخی علل شایع عبارتند از :
- عوامل غذایی
- سیگار کشیدن
- چاقی
- استرس
در صورتی که پزشک هیچ علت ساختاری یا متابولیکی مرتبط با سوء هاضمه در فرد نیابد، آن را از نوع سوء هاضمه عملکردی دسته بندی می کند.
علاوه بر این سوء هاضمه می تواند علامت طیف وسیعی از بیماری ها باشد، از جمله :
- رفلاکس معده
- زخم معده
- سرطان معده یا نوع دیگری از سرطان
- مصرف داروهایی همچون آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
- چاقی
- پانکراتیت
- سنگ کیسه صفرا
- بیماری کبد
- گاستریت یا التهاب معده
- فتق هیاتال
- عفونت به خصوص عفونت هلیکوباکتر پیلوری
- بیماری سلیاک
- بیماری روده تحریک پذیر
- سندرم روده تحریک پذیر
سوء هاضمه در بارداری
سوء هاضمه در دوران بارداری به خصوص در سه ماهه آخر، به دلیل تغییرات هورمونی و فشار جنین به معده شایع است. خانم های باردار با مشورت با پزشک می توانند با روش های بی خطر کنترل سوء هاضمه در این دوران آشنا شوند.
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
بسیاری از افراد هر از گاه دچار سوء هاضمه خفیف می شوند و این وضعیت را بدون مراجعه به پزشک و تنها با تغییر سبک زندگی یا مصرف داروهای بدون نسخه مدیریت می کنند.
با این حال افرادی که به صورت مکرر دچار سوء هاضمه شده یا علائم آن ها تشدید می شود لازم است به پزشک مراجعه کنند.
در صورتی که به همراه سوء هاضمه هر یک از علائم زیر مشاهده شود نیز لازم است با پزشک مشورت شود :
- درد شدید معده
- تغییر در حرکات روده و مدفوع
- استفراغ مکرر به خصوص اگر همراه خون باشد
- وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه
- احساس وجود توده در ناحیه شکم
- کاهش وزن بی دلیل
- کم خونی
- احساس ناخوشی عمومی
- مشکل در بلع غذا
- زرد شدن چشم و پوست
- تنگی نفس
- تعریق
- درد قفسه سینه که به فک، دست یا گردن گسترش می یابد
تشخیص سوء هاضمه
پزشک ابتدا درباره موارد زیر سوالاتی می پرسد :
- علائم
- سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی
- سایر بیماری ها و داروهای مصرفی
- عادات غذایی
سپس قفسه سینه و معده فرد را معاینه کرده و بخش های مختلف شکم را فشار می دهد تا نقاطی که ممکن است تحت فشار حساس یا دردناک باشند پیدا کند.
در برخی موارد ممکن است از آزمایش های زیر برای رد یک بیماری زمینه ای استفاده شود :
- آزمایش خون : با کمک این آزمایش می توان کم خونی، مشکلات کبدی و سایر موارد را بررسی کرد
- آزمایش عفونت هلیکوباکتر پیلوری : این آزمایش ها شامل آزمایش خون، آزمایش تنفس اوره و آزمایش آنتی ژن مدفوع می باشد
- آندوسکوپی : در این روش پزشک از یک لوله بلند و نازک دوربین دار برای عکس برداری از دستگاه گوارش استفاده می کند. همچنین ممکن است طی آندوسکوپی یک نمونه بافت از ناحیه جدا و از آن برای تشخیص زخم یا تومور استفاده شود
درمان سوء هاضمه
درمان سوء هاضمه به علت و شدت آن بستگی دارد و معمولا درمان بیماری زمینه ای عامل آن یا تغییر داروهای مصرفی فرد، علائم آن را کاهش می دهد.
سبک زندگی
در مورد علائم خفیف و نادر سوء هاضمه ممکن است تغییر سبک زندگی کمک کننده باشد، از جمله :
- اجتناب یا محدود کردن مصرف غذاهای محرک مانند غذاهای سرخ شده، شکلات، پیاز و سیر
- نوشیدن آب به جای نوشابه
- محدود کردن مصرف کافئین و الکل
- خوردن وعده های غذایی کوچک تر در دفعات بیشتر
- آهسته غذا خوردن
- حفظ وزن متوسط
- اجتناب از پوشیدن لباس های تنگ
- رعایت 3 ساعت فاصله زمانی بین غذا خوردن و رفتن به رختخواب هنگام شب
- بالا بردن قسمتی از تخت که سر روی آن قرار می گیرد
- اجتناب یا ترک سیگار
دارو درمانی
پزشک در مورد علائم شدید یا مکرر ممکن است دارو تجویز کند که بسته به علت سوء هاضمه ممکن است انواع مختلف داشته باشد، از جمله :
1. آنتی اسیدها
این داروهای بدون نسخه با اثر اسید معده مقابله می کنند و از جمله آن ها می توان به آلکا سلتزر، آلومینیوم ال جی، کلسیم کربنات، ریوپان و میلانتا اشاره کرد.
پزشک معمولا از داروهای ضد اسید به عنوان یکی از اولین درمان های سوء هاضمه استفاده می کند.
2. مسدود کننده های گیرنده H2
مسدود کننده های گیرنده H2 سطح اسید معده را کاهش داده و نسبت به آنتی اسیدها موثرتر می باشند. از جمله این داروها می توان به سایمتیدین و فاموتیدین اشاره کرد.
برخی از این داروها به صورت بدون نسخه در دسترس می باشند و برای برخی دیگر نیاز به نسخه پزشک می باشد. به علاوه از آن جا که ممکن است مصرف آن ها عوارض جانبی به دنبال داشته باشند، پزشک در انتخاب گزینه مناسب به فرد کمک خواهد کرد.
3. مهار کننده های پمپ پروتون
این داروها در کاهش اسید معده قوی تر از داروهای مسدود کننده گیرنده H2 عمل می کنند و از جمله آن ها می توان به رابپرازول، اسومپرازول، لانزوپرازول، امپرازول و پنتوپرازول اشاره کرد.
4. داروهای پروکینتیک
این داروها به بهبود حرکت غذا در معده کمک می کنند و از جمله آن ها می توان به متوکلوپرامید اشاره کرد.
برخی عوارض جانبی این گروه دارویی ممکن است شامل خستگی، افسردگی، اضطراب و اسپاسم عضلانی باشد.
5. آنتی بیوتیک ها
در صورتی که عفونت هلیکوباکتر پیلوری باعث بروز زخم گوارشی و سوء هاضمه شده باشد، پزشک ممکن است از داروهای آنتی بیوتیک برای درمان استفاده کند.
عوارض جانبی آنتی بیوتیک ها معمولا شامل ناراحتی معده، اسهال و عفونت های قارچی می باشد.
6. داروهای ضد افسردگی
گاهی مشکل در سیستم عصبی مرکزی می تواند به مشکلات گوارشی منجر شود. در این موارد دوز کم یک داروی ضد افسردگی ممکن است به رفع آن کمک کند.
مشاوره
سوء هاضمه مزمن می تواند تاثیر بدی روی کیفیت زندگی و وضعیت کلی فرد بگذارد. برخی افراد با دریافت مشاوره این وضعیت را بهتر مدیریت می کنند.
برخی گزینه های مفید در این زمینه عبارتند از :
- درمان شناختی رفتاری
- بیو فیدبک
- هیپنوتیزم درمانی
- آرامش درمانی
تداخلات دارویی
اگر پزشک به این نتیجه برسد که یکی از داروهای مصرفی باعث تحریک سوء هاضمه می شود ممکن است دوز یا نوع آن را تغییر دهد.
توجه داشته باشید هرگز نباید بدون مشورت با پزشک اقدام به تغییر دوز یا نوع داروی مصرفی خود کنید.
رژیم غذایی سوء هاضمه
انتخاب خوراکی های مناسب ممکن است به مدیریت سوء هاضمه کمک کند. افرادی که از این عارضه رنج می برند لازم است به موارد زیر توجه داشته باشند :
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل
- محدود کردن مصرف غذاهای تند و چرب
- محدود کردن مصرف کافئین و الکل
- نوشیدن آب به جای نوشابه
- اجتناب از غذاهای اسیدی مانند گوجه فرنگی و پرتقال
مصرف 4 یا 5 وعده غذایی کم حجم تر به جای 3 وعده بزرگ تر در روز نیز می تواند کمک کننده باشد.
عوارض سوء هاضمه
سوء هاضمه شدید و مداوم در موارد نادر می تواند به عوارض زیر منجر شود :
1. تنگی مری
قرار گرفتن مداوم در معرض اسید معده می تواند باعث ایجاد اسکار در قسمت فوقانی دستگاه گوارش شود. این بخش ممکن است باریک و منقبض شده و مشکلات بلع و درد قفسه سینه رخ دهد.
برای گشاد کردن مری احتمالا نیاز به عمل جراحی می باشد.
2. تنگی پیلور
اسید معده گاهی باعث تحریک طولانی مدت پیلور (مجرای بین معده و روده کوچک) می شود.
پیلور در صورت زخم شدن ممکن است تنگ شود که در این شرایط بدن فرد نمی تواند غذا را به درستی هضم کند و برای درمان نیاز به جراحی خواهد داشت.
3. پریتونیت (التهاب صفاق)
اسید معده ممکن است به مرور زمان باعث از بین رفتن دیواره داخلی دستگاه گوارش و بروز عفونتی به نام پریتونیت شود که برای درمان آن نیاز به دارو یا حتی عمل جراحی می باشد.
چشم انداز سوء هاضمه
سوء هاضمه اغلب خفیف است و معمولا با ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی می توان آن را کنترل کرد. در صورتی که این روش ها اثربخش نباشند احتمالا از دارو استفاده خواهد شد.
در برخی موارد، ممکن است علت زمینه ای جدی تر باعث بروز سوء هاضمه شده باشد، بنابراین در صورت شدید یا مداوم بودن این وضعیت لازم است به پزشک مراجعه شود.
منبع: medicalnewstoday
