آتروفی مغزی (به انگلیسی: Brain atrophy) به از بین رفتن سلول های مغزی (نورون ها) و اتصالات بین آن ها گفته می شود که ممکن است به دلیل برخی بیماری های آسیب رسان به مغز از جمله سکته مغزی و آلزایمر رخ دهد.
آتروفی می تواند قسمت های مختلف مغز را تحت تاثیر قرار دهد و دارای دو نوع اصلی آتروفی مغزی کانونی و آتروفی مغزی عمومی می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره آتروفی مغزی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
آتروفی مغزی چیست؟
همان طور که می دانید با افزایش سن، برخی سلول های مغزی به مرور و به طور طبیعی از بین می روند اما آتروفی مغزی مرتبط با بیماری یا آسیب ها باعث تسریع این فرایند شده و آسیب بیشتری به همراه دارد.
این عارضه دارای دو نوع اصلی می باشد که عبارتند از :
- آتروفی کانونی : روی سلول های نواحی خاصی از مغز تاثیر می گذارد و باعث از دست دادن عملکرد در آن مناطق خاص می شود
- آتروفی عمومی : این نوع آتروفی روی سلول های سراسر مغز اثر می گذارد
امید به زندگی در بیماران مبتلا به آتروفی مغزی می تواند تحت تاثیر بیماری هایی باشد که باعث کوچک شدن مغز شده است.
به عنوان مثال افراد مبتلا به بیماری آلزایمر به طور متوسط 4 تا 8 سال بعد از تشخیص این عارضه عمر می کنند در حالی که افراد مبتلا به ام اس در صورت کنترل بیماری می توانند تقریبا عمر طبیعی داشته باشند.
علائم آتروفی مغزی
علائم آتروفی مغزی بسته به این که کدام ناحیه یا نواحی از مغز را تحت تاثیر قرار دهد متفاوت بوده و می تواند شامل موارد زیر باشد :
- زوال عقل : شامل از دست دادن حافظه، یادگیری، تفکر انتزاعی و عملکردهای اجرایی مانند برنامه ریزی کردن و سازمان دهی می باشد
- تشنج : امواج فعالیت الکتریکی غیر طبیعی در مغز که باعث حرکات تکراری، تشنج و گاهی از دست دادن هوشیاری می‌شود
- آفازی : شامل مشکل در صحبت کردن و درک زبان می باشد
علت آتروفی مغزی
برخی عوامل مختلف از جمله آسیب دیدگی ها، بیماری ها و عفونت ها می توانند به سلول های مغز آسیب رسانده و باعث بروز آتروفی مغزی شوند.
آسیب دیدگی ها
1. سکته مغزی
یکی از آسیب دیدگی های عامل آتروفی مغزی سکته مغزی می باشد و زمانی رخ می دهد که خون رسانی به بخشی از مغز قطع شود. در این صورت به دلیل اختلال در اکسیژن رسانی، نورون های ناحیه از بین رفته و عملکردهایی که توسط این نواحی از مغز کنترل می شوند (از جمله حرکت و گفتار) با اختلال مواجه می شوند.
2. آسیب تروماتیک مغزی
آسیب تروماتیک مغزی نوع دیگری از آسیب دیدگی مغزی است که ممکن است در اثر سقوط از ارتفاع، تصادف های رانندگی یا سایر ضربه هایی که ممکن است به سر ایجاد شود رخ دهد.
بیماری ها و اختلالات
1. بیماری آلزایمر
بیماری آلزایمر و سایر انواع زوال عقل از جمله بیماری هایی هستند که طی آن ها سلول های مغز به تدریج آسیب دیده و توانایی برقراری ارتباط با یکدیگر را از دست می دهند.
این مسئله باعث از دست رفتن حافظه و توانایی تفکر می شود که در صورت تشدید تا حد زیادی روی زندگی فرد تاثیر می گذارد.
بیماری آلزایمر معمولا بعد از 60 سالگی بروز می کند و علت اصلی و عامل 60 تا 80 درصد موارد زوال عقل می باشد.
2. فلج مغزی
عارضه دیگر فلج مغزی است که یک نوع اختلال حرکتی می باشد و به دلیل رشد غیر طبیعی مغز در رحم مادر رخ می دهد. این بیماری با مشکلاتی همچون عدم هماهنگی عضلات، مشکل در راه رفتن و سایر اختلالات حرکتی همراه می باشد.
3. بیماری هانتینگتون
هانتینگتون نوعی بیماری ارثی است که به تدریج به نورون ها آسیب می رساند و معمولا در اواسط عمر بروز می کند.
این بیماری با گذشت زمان توانایی‌های ذهنی و جسمی فرد را تحت تاثیر قرار داده و با علائمی همچون افسردگی شدید و رقصاک (حرکات غیر ارادی و شبیه رقص در سراسر بدن) همراه می باشد.
4. لکودیستروفی ها
لکودیستروفی ها به گروهی از اختلالات نادر و ارثی گفته می شود که به غلاف میلین (نوعی پوشش محافظ احاطه کننده سلول های عصبی) آسیب می رسانند.
این بیماری ها معمولا از دوران کودکی شروع می شوند و می توانند به مشکلات حافظه، حرکتی، رفتاری، بینایی و شنوایی در فرد بینجامند.
5. ام اس
مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس بیماری دیگری است که معمولا در سنین جوانی شروع می شود و زنان را بیشتر از مردان تحت تاثیر قرار می دهد.
این عارضه یک بیماری خود ایمنی محسوب می شود که در آن سیستم ایمنی به پوشش محافظ اطراف سلول های عصبی حمله کرده و با گذشت زمان سلول های عصبی آسیب می بینند که نتیجه آن بروز مشکلاتی در حس، حرکت و هماهنگی بدن می باشد.
ام اس نیز مانند سایر بیماری های ذکر شده می تواند به زوال عقل و آتروفی مغزی منجر شود.
عفونت ها
1. ایدز
ایدز از بیماری های ویروسی ایجاد شده توسط ویروس اچ آی وی است که به سیستم ایمنی بدن حمله می کند. در این بیماری اگرچه ویروس به طور مستقیم نورون ها را تحت تاثیر قرار نمی دهد اما از طریق پروتئین ها و سایر موادی که آزاد می کند می تواند به اتصالات بین نورون ها آسیب بزند.
به علاوه توکسوپلاسموز مرتبط با ایدز می تواند به نورون های مغز آسیب برساند.
2. انسفالیت
انسفالیت به التهاب مغز اشاره دارد و معمولا توسط ویروس هرپس سیمپلکس ایجاد می شود، اما سایر ویروس ها مانند نیل غربی یا زیکا نیز می توانند باعث بروز آن شوند. این ویروس ها به نورون ها آسیب می رسانند و علائمی مانند گیجی، تشنج و فلج ایجاد می کنند.
یک بیماری خود ایمنی نیز می تواند باعث انسفالیت در افراد شود.
3. نورو سفلیس
این بیماری که به مغز و پوشش محافظ آن آسیب می رساند ممکن است در افراد مبتلا به بیماری مقاربتی سفلیس که به طور کامل درمان نمی شوند رخ دهد.
در میان بیماری های ذکر شده، برخی مانند نورو سفلیس، ایدز و آسیب تروماتیک مغزی ممکن است قابل پیشگیری باشند.
به عنوان مثال رابطه جنسی ایمن با استفاده از کاندوم می تواند از ابتلا به عفونت های سفلیس و اچ آی وی جلوگیری کند و بستن کمربند ایمنی در خودرو و استفاده از کلاه ایمنی هنگام دوچرخه سواری یا سوار شدن موتورسیکلت برای پیشگیری از آسیب های مغزی توصیه می شود.
با این حال سایر بیماری ها مانند هانتینگتون، لکودیستروفی ها و ام اس قابل پیشگیری نیستند.
تشخیص آتروفی مغزی
روند تشخیص آتروفی مغزی به نوع بیماری که پزشک به آن مشکوک شده بستگی دارد و معمولا شامل معاینه فیزیکی و به دنبال آن انجام آزمایش های خاص می باشد.
آتروفی مغزی در اسکن های تصویر برداری مغز از جمله موارد زیر قابل شناسایی می باشد :
- سی تی اسکن که از تصاویر اشعه ایکس زوایای مختلف برای ایجاد تصاویر دقیق از مغز استفاده می کند
- ام آر آی که در آن با قرار دادن مغز در معرض یک میدان مغناطیسی، تصاویر مغز ایجاد می شود
درمان آتروفی مغزی
بیماری های عامل آتروفی مغزی به روش های مختلف قابل درمان می باشند، به عنوان مثال :
- سکته مغزی با داروهایی همچون فعال کننده های بافت پلاسمینوژن درمان می شود که لخته خون را حل کرده و جریان خون را به مغز بر می گردانند. همچنین برای از بین بردن لخته خون یا ترمیم رگ خونی آسیب دیده می توان از عمل جراحی استفاده کرد و مصرف داروهای ضد انعقاد و کاهنده فشار خون از بروز سکته مغزی مجدد جلوگیری می کنند
- آسیب تروماتیک مغزی با عمل جراحی قابل درمان است تا از آسیب بیشتر به سلول های مغز جلوگیری شود
- ام اس معمولا با داروهای اصلاح کننده بیماری مانند اکرلیزومب درمان می شود، این داروها از حمله سیستم ایمنی که به سلول های عصبی آسیب می زند جلوگیری می کنند
- ایدز و انواع خاصی از انسفالیت با داروهای ضد ویروسی درمان می شوند و استروئیدها و داروهای آنتی بادی خاص می توانند انسفالیت خود ایمنی را درمان کنند
- سفلیس با مصرف آنتی بیوتیک هایی که به جلوگیری از آسیب سلول های عصبی و سایر عوارض بیماری کمک می کنند قابل درمان است
- متاسفانه هیچ درمان قطعی برای آسیب مغزی ناشی از بیماری آلزایمر، سایر انواع زوال عقل، فلج مغزی، بیماری هانتینگتون یا لکودیستروفی وجود ندارد. با این حال برخی از داروها می توانند علائم این بیماری ها را تسکین دهند
چشم انداز آتروفی مغزی
چشم انداز این بیماری به عامل ایجاد کننده آن بستگی دارد. برخی از بیماری ها مانند سکته مغزی، انسفالیت، ام اس یا ایدز با استفاده از تکنیک های درمانی قابل کنترل هستند.
در برخی موارد می توان سرعت پیشرفت آتروفی مغز را آهسته یا متوقف کرد اما در مواردی همچون آلزایمر و بیماری هانتینگتون، علائم به مرور زمان تشدید می شود.
منبع: healthline
