سیستم گردش خون (به انگلیسی : Circulatory System) که به عنوان سیستم قلبی عروقی شما نیز شناخته می شود از قلب و عروق خونی تشکیل شده است و برای انتقال اکسیژن و سایر مواد مغذی به تمام اندام ها و بافت های بدن شما کار می کند. همچنین به حذف دی اکسید کربن و سایر مواد زائد کمک می کند.
داشتن سیستم گردش خون سالم برای سلامتی و تندرستی شما حیاتی است.
در ادامه این مقاله با سیستم گردش خون، عملکردهای آن و کارهایی که می توانید برای حفظ سلامت قلب و عروق خونی خود انجام دهید آشنا می شوید. با سومیتا همراه باشید؛
دستگاه گردش خون از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟
سیستم گردش خون شما از چندین بخش تشکیل شده است از جمله :
- قلب : این اندام عضلانی برای پمپاژ خون در سراسر بدن شما از طریق شبکه پیچیده ای از رگ های خونی کار می کند
- شریان ها : این رگ های خونی با دیواره ضخیم خون اکسیژن دار را از قلب شما دور می کنند
- رگ ها : این رگ های خونی خون بدون اکسیژن را به سمت قلب شما می برند
- مویرگ ها : این رگ های خونی کوچک تبادل اکسیژن، مواد مغذی و مواد زائد را بین سیستم گردش خون و اندام‌ها و بافت ها تسهیل می کنند
حقایق جالب در مورد سیستم گردش خون
- قلب شما در هر دقیقه حدود 5 لیتر خون پمپاژ می کند
- تخمین زده می شود که در یک دوره 70 ساله قلب شما بیش از 2.5 میلیارد بار می تپد
- در اکثر انسان های بالغ، ضربان قلب طبیعی در حالت استراحت بین 60 تا 100 ضربه در دقیقه است
- طول کل رگ های خونی بدن شما حدود 96560.64 کیلومتر است
- مویرگ ها پرتعداد ترین و همچنین کوچک ترین رگ های خونی شما هستند. گلبول های قرمز اغلب باید از طریق مویرگ ها به صورت تکی حرکت کنند
- فشار خون شما در طول روز تغییر می کند. زمانی که در خواب هستید کمترین مقدار است و در اواسط بعد از ظهر به اوج خود می رسد
سیستم گردش خون چگونه کار می کند؟
سیستم گردش خون برای بقای شما حیاتی است. عملکرد آن توزیع خون و سایر مواد مغذی در تمام اندام ها و بافت های بدن شما است.
رگ های خونی کوچکی به نام مویرگ ها تبادل اکسیژن و مواد مغذی را بین خون و سلول های بدن شما تسهیل می کنند. دی اکسید کربن و سایر مواد زائد که از بدن شما دفع می شوند نیز از طریق مویرگ های شما مبادله می شوند. این مویرگ های ریز در سراسر بدن شما پخش می شوند تا بتوانند به هر سلولی برسند.
بیایید خون را در یک حلقه ساده از طریق سیستم گردش خون دنبال کنیم تا ببینیم چگونه کار می کند :
- خون تهی شده از اکسیژن از طریق وریدها به قلب شما (سمت راست) باز می گردد
- قلب شما این خون را به ریه ها پمپاژ می کند. در ریه ها، خون از شر دی اکسید کربن خلاص می شود و اکسیژن تازه را می گیرد
- خون تازه و اکسیژنه به طرف دیگر قلب (سمت چپ) باز می گردد و سپس به داخل شریان ها پمپاژ می شود
- در نهایت خون وارد مویرگ ها می شود. در اینجا اکسیژن و مواد مغذی را به اندام ها و بافت های بدن می رساند سپس دی اکسید کربن و سایر مواد زائد را جمع آوری می کند
- خون تهی شده از اکسیژن از طریق سیاهرگ ها به قلب باز می گردد و چرخه از نو شروع می شود
سیستم گردش خون همچنین می تواند به محرک های مختلف برای تنظیم جریان خون پاسخ دهد. نمونه هایی از این محرک ها عبارتند از تغییرات در :
- حجم خون
- هورمون ها
- الکترولیت ها
بیماری های مرتبط با سیستم گردش خون
1. آترواسکلروز (تصلب شرائین)
آترواسکلروز زمانی اتفاق می افتد که پلاک در امتداد دیواره رگ های شما ایجاد می شود. عوامل خطری که می توانند در ایجاد پلاک نقش داشته باشند عبارتند از :
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- استفاده از تنباکو
- دیابت
- رژیم غذایی ناسالم
- سطوح پایین فعالیت بدنی
- اضافه وزن یا چاقی
آترواسکلروز می تواند به تدریج شریان ها را باریک تر کند و بر مقدار خونی که می تواند در آن ها جریان یابد تاثیر بگذارد. به همین دلیل اندام ها و بافت ها ممکن است اکسیژن کافی دریافت نکنند.
هنگامی که آترواسکلروز عروق قلب شما را تحت تاثیر قرار می دهد بیماری سرخرگ کرونری ایجاد می شود. سایر شریان های بدن شما نیز می توانند تحت تاثیر قرار گیرند. این بیماری، بیماری سرخرگ محیطی نامیده می شود که بر میزان جریان خون به پاها، بازوها و دستان شما تاثیر می گذارد.
در برخی موارد یک شریان ممکن است به طور کامل توسط پلاک یا لخته خون مسدود شود. هنگامی که این اتفاق می افتد، حمله قلبی یا سکته می تواند رخ دهد.
2. فشار خون بالا
فشار خون شما نیرویی است که خون شما بر روی دیواره های شریان ها در هنگام پمپاژ قلب شما وارد می کند. فشار خون بالا در نهایت می تواند به قلب و عروق خونی شما و همچنین به سایر اندام ها مانند مغز، کلیه ها و چشم ها آسیب برساند.
3. آنژین قلبی
آنژین قلبی درد قفسه سینه است و زمانی رخ می دهد که قلب شما اکسیژن کافی دریافت نمی کند. اغلب ناشی از بیماری سرخرگ کرونری است که باعث باریک شدن شریان های تامین کننده قلب به دلیل تجمع پلاک می شود.
4. آریتمی قلبی
آریتمی قلبی، ریتم غیر طبیعی قلب است. هنگامی که شما آریتمی دارید، ضربان قلب شما ممکن است خیلی سریع (تاکی کاردی)، خیلی آهسته (برادی کاردی) یا نامنظم باشد. این به دلیل تغییرات در قلب یا سیگنال های الکتریکی آن اتفاق می افتد.
5. رگ های واریسی
وریدهای شما حاوی دریچه هایی هستند که به جریان خون ضعیف از اکسیژن به سمت قلب کمک می‌کنند. هنگامی که این دریچه ها از کار می افتند، خون در سیاهرگ ها جمع می شود که می تواند باعث برآمدگی و متورم یا دردناک شدن آن ها شود.
واریس اغلب در قسمت پایین ساق پا ظاهر می شوند.
6. لخته شدن خون
لخته خون زمانی است که خون منعقد می شود یا به هم می پیچد و توده ای ژل مانند تشکیل می دهد. این لخته می تواند در یک رگ خونی گیر کند و در آنجا جریان خون را مسدود کند. لخته شدن خون می تواند باعث موارد زیر شود :
- حمله قلبی
- سکته
- ترومبوز ورید عمقی (DVT)
- آمبولی ریه
7. حمله قلبی
حمله قلبی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به قسمتی از قلب مسدود شود یا زمانی که اکسیژن مورد نیاز قلب بیش از اکسیژن باشد. وقتی این اتفاق می افتد، آن ناحیه از قلب نمی تواند اکسیژن کافی دریافت کند و شروع به مرگ می کند یا عملکرد خود را از دست می دهد.
8. سکته
سکته مغزی زمانی است که رگ خونی که اکسیژن و مواد مغذی مغز را تامین می کند مسدود می شود. هنگامی که این اتفاق می افتد، سلول های مغز شما شروع به از بین رفتن می کنند.
از آنجایی که این سلول ها نمی توانند جایگزین شوند، آسیب به مغز می تواند دائمی باشد مگر اینکه جریان خون به سرعت بازسازی شود.
9. بیماری های دیگر
- نارسایی قلبی : نارسایی قلبی زمانی اتفاق می افتد که قلب شما آنطور که باید خون را پمپاژ نمی کند به این معنی که اندام ها و بافت های شما ممکن است اکسیژن کافی دریافت نکنند یا فشار قلب ممکن است خیلی بالا باشد. دو نوع نارسایی قلبی وجود دارد : سیستولیک یا دیاستولیک. نارسایی سیستولیک قلب زمانی است که قلب خون را به طور موثر پمپاژ نمی کند. نارسایی دیاستولیک قلب زمانی اتفاق می‌افتد که قلب به طور طبیعی پمپاژ می‌کند اما به دلیل افزایش سفتی به حالت عادی شل نمی شود
- مشکلات دریچه قلب : دریچه های قلب به کنترل جریان خون در قلب شما کمک می کنند. مشکلات دریچه قلب مانند دریچه های نشتی یا مسدود شده (تنوتیک) می تواند باعث شود که قلب شما در پمپاژ خون کارایی کمتری داشته باشد
- التهاب قلب : این می تواند شامل التهاب پوشش داخلی قلب (اندوکاردیت)، کیسه بیرونی قلب (پریکاردیت) یا خود عضله قلب (میوکاردیت) باشد
- آنوریسم : آنوریسم زمانی است که دیواره شریان ضعیف شده و شروع به برآمدگی می کند. این می تواند در شریان های بزرگ (آنوریسم آئورت) یا شریان های کوچک (آنوریسم کرونر) رخ دهد. اگر آنوریسم در یک شریان بزرگ پاره شود می تواند تهدید کننده زندگی باشد
- بیماری قلبی مادرزادی : این زمانی است که شما با یک ناهنجاری در قلب یا عروق خونی خود به دنیا می آیید که معمولا مربوط به تشکیل عضله قلب است
- واسکولیت : این التهاب دیواره رگ های خونی شماست و می تواند منجر به عوارضی مانند آنوریسم شود
چه زمانی باید پزشک مراجعه کرد؟
مشکلات سیستم گردش خون در اسرع وقت بهتر درمان می شوند. در برخی موارد ممکن است حتی ندانید که مشکلی در قلب یا عروق خونی شما وجود دارد.
به همین دلیل مهم است که برای معاینات منظم به پزشک خود مراجعه کنید. پزشک می تواند به نظارت بر سلامت قلب و عروق و همچنین فشار خون و سطح کلسترول شما کمک کند.
علاوه بر این اگر علائمی جدید، مداوم یا غیرقابل توضیح با بیماری یا داروی دیگری را تجربه کردید همیشه یک قانون سر انگشتی خوب است که با پزشک خود وقت ملاقات بگیرید.
فوریت های پزشکی
اگر علائم حمله قلبی یا سکته مغزی را تجربه کردید، با اورژانس تماس بگیرید یا فورا به پزشک مراجعه کنید.
علائم حمله قلبی می تواند شامل موارد زیر باشد :
- درد یا فشار ناگهانی در قفسه سینه که ممکن است به شانه ها، بازوها یا گردن شما سرایت کند
- تعریق
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- تنگی نفس
- علائم گوارشی مانند ناراحتی معده، حالت تهوع یا استفراغ
- سرگیجه یا سبکی سر
- احساس ضعف یا خستگی
- غش کردن
علائم سکته مغزی عبارتند از :
- ضعف یا بی حسی به ویژه در یک طرف بدن یا صورت
- سردرد شدید
- گیجی
- مشکلات بینایی
- مشکل در صحبت کردن
- از دست دادن تعادل، سرگیجه یا مشکل در راه رفتن
- حمله صرع
برای سالم نگه داشتن سیستم گردش خون چه کاری می توان انجام داد؟
- قلب خود را وادار به پمپاژ کنید : ورزش منظم قلبی عروقی یکی از بهترین راه ها برای پمپاژ قلب و بهبود جریان خون در سراسر بدن است. توصیه می شود که در هفته 150 دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط انجام دهید
- غذاهای مفید برای قلب بخورید : غذاهایی مانند غلات کامل، میوه ها و سبزیجات تازه و پروتئین بدون چربی از جمله ماهی را انتخاب کنید. سعی کنید مصرف غذاهایی که حاوی مواد زیر هستند را محدود کنید :
- سدیم
- چربی های اشباع شده
- چربی های ترانس
- قندهای اضافه شده
- کلسترول
- وزن خود را سالم نگه دارید : اضافه وزن می تواند فشار بیشتری بر قلب و عروق خونی شما وارد کند
- استرس را مدیریت کنید : سطوح بالای استرس طولانی مدت می تواند بر سلامت قلب شما تأثیر بگذارد. سعی کنید برای مدیریت استرس به روش های سالم استراحت کنید. برخی از گزینه های کاهش استرس عبارتند از :
- ورزش
- مراقبه
- تکنیک های تنفس
- یوگا
- نشستن را محدود کنید : ثابت نشستن برای مدت طولانی مانند پشت میز یا در هواپیما می تواند جریان خون را محدود کند. حداقل ساعتی یک بار بایستید و حرکت کنید
- سیگار کشیدن را ترک کنید : سیگار خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش می دهد. اگر در ترک سیگار مشکل دارید با پزشک خود صحبت کنید. آن ها می توانند به شما کمک کنند تا برنامه ای داشته باشید و ابزارهایی را برای کمک به ترک سیگار توصیه کند
- به طور منظم به پزشک مراجعه کنید : انجام معاینات منظم می تواند به شما و پزشک تان کمک کند تا سلامت کلی خود از جمله فشار خون، کلسترول و هر گونه بیماری زمینه ای را کنترل کنید
خلاصه
سیستم گردش خون شما از قلب و شبکه پیچیده ای از رگ های خونی تشکیل شده است. هدف از این سیستم این است که تمام سلول های بدن شما با اکسیژن تازه و مواد مغذی تغذیه شوند و در عین حال دی اکسید کربن و سایر مواد زائد را از بین ببرد.
چندین بیماری مختلف می توانند بر سیستم گردش خون شما تاثیر بگذارند. بسیاری از این بیماری ها شامل نوعی انسداد عروق خونی است که می تواند اکسیژن رسانی به اندام های حیاتی را کاهش دهد.
اقداماتی وجود دارد که می توانید برای حفظ سلامت سیستم گردش خون خود تا حد امکان انجام دهید. برخی از مراحل کلیدی عبارتند از : ورزش منظم، خوردن غذاهای مفید برای قلب، سیگار نکشیدن و حفظ وزن سالم.
مراجعه منظم به پزشک نیز می تواند به شناسایی و درمان هر گونه مشکل بالقوه قبل از تبدیل شدن به مسائل جدی تر کمک کند.
منبع : healthline
