دیورتیکولیت (به انگلیسی: Diverticulitis) از بیماری های گوارشی شایع است که می تواند بخش هایی از دستگاه گوارش به خصوص روده بزرگ را تحت تاثیر قرار دهد.
این عارضه به خانواده بیماری های دیورتیکولی تعلق داشته و با علائم خفیف تا شدید همراه می باشد که ممکن است به طور ناگهانی یا به تدریج ظاهر شوند.
در ادامه قصد داریم درباره دیورتیکولیت و علل، علائم و روش های درمان این بیماری صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
دیورتیکولیت چیست؟
بیماری دیورتیکولیت نوعی بیماری گوارشی متعلق به خانواده بیماری های دیورتیکولی است که اگرچه تا قبل از قرن 20 به ندرت رخ می داده اما امروزه یکی از شایع ترین بیماری ها به خصوص در کشورهای غربی محسوب می شود.
بیماری های خانواده دیورتیکولی به دلیل تشکیل کیسه هایی در امتداد دستگاه گوارش، معمولا روده بزرگ، ایجاد می شوند. این کیسه ها دیورتیکول نام دارند و زمانی که نقاط ضعیف دیواره روده ای به سمت بیرون باد می کنند تشکیل می شوند.
دیورتیکولیت جدی ترین نوع بیماری های دیورتیکولی است که ممکن است با علائم ناخوشایند و در برخی موارد عوارض جدی همراه باشد. عدم درمان این عوارض می تواند به مشکلات سلامتی طولانی مدت در فرد منجر شود.
علائم دیورتیکولیت
دیورتیکولیت ممکن است با علائم خفیف تا شدید همراه باشد که گاهی به طور ناگهانی یا به تدریج و طی چند روز ایجاد می شوند.
برخی علائم دیورتیکولیت عبارتند از :
- درد شکم
- نفخ
- اسهال
- یبوست
افرادی که به بیماری دیورتیکولیت مبتلا هستند ممکن است موارد زیر را تجربه کنند :
- درد دائمی یا شدید در شکم
- تهوع و استفراغ
- تب و لرز
- خون در مدفوع
- خونریزی راست روده
درد شکم شایع ترین علامت دیورتیکولیت است که احتمالا در سمت چپ و پایین شکم رخ می دهد اما ممکن است در سمت راست شکم نیز ایجاد شود.
هر یک از علائم فوق مانند استفراغ یا خون در مدفوع ممکن است نشانه ای از عارضه جدی ناشی از دیورتیکولیت یا بیماری های دیگر باشد و لازم است به سرعت با پزشک مشورت شود.
علت دیورتیکولیت
دیورتیکولیت زمانی رخ می دهد که کیسه دیورتیکول ملتهب و در برخی موارد عفونی شود، این مسئله اغلب به دلیل مسدود شدن دهانه دیورتیکول با مدفوع یا مواد غذایی کامل هضم نشده می باشد.
علت این عارضه تاکنون شناخته نشده اما محققان معتقد هستند عوامل متعدد ژنتیکی و محیطی احتمالا در پیشرفت آن نقش دارند.
تشخیص دیورتیکولیت
پزشک احتمالا درباره علائم، سابقه سلامتی و داروهای مصرفی سوالاتی از بیمار می پرسد و برای بررسی حساسیت شکم معاینه فیزیکی انجام می دهد. در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر ممکن است معاینه دیجیتال مقعدی برای بررسی خونریزی، درد، توده یا سایر مشکلات احتمالی انجام شود.
از آن جا که برخی بیماری ها علائم مشابه دیورتیکولیت ایجاد می کنند، برای رد احتمال ابتلا به سایر بیماری ها و بررسی علائم دیورتیکولیت ممکن است یک یا چند آزمایش تجویز شود، از جمله :
- سونوگرافی شکم، اسکن ام آر آی شکم، سی تی اسکن شکمی یا اشعه ایکس شکم برای ایجاد تصاویر از دستگاه گوارش
- کولونوسکوپی برای بررسی بخش های داخلی دستگاه گوارش
- آزمایش مدفوع برای بررسی وجود عفونت ها مانند کلیستریدیوم دیفیسیل
- آزمایش ادرار برای بررسی عفونت ها
- آزمایش خون برای بررسی علائم التهاب، کم خونی یا مشکلات کلیوی و کبدی
- معاینه لگنی برای رد کردن بیماری های زنان
- تست بارداری برای رد کردن بارداری احتمالی
اگر فرد به دیورتیکولیت مبتلا باشد نتایج این معاینات و آزمایش ها به پزشک کمک می کند تا عوارض دار بودن یا نبودن بیماری را تشخیص دهد. لازم به ذکر است بیش از 75 درصد موارد ابتلا به دیورتیکولیت بدون عارضه بوده و حدود 25 درصد موارد با عوارض همراه هستند.
برخی از این عوارض عبارتند از :
- آبسه، کیسه عفونی که پر از چرک است
- فیستول که یک اتصال غیر طبیعی است و می تواند بین دو اندام یا بین یک اندام و پوست ایجاد شود
- سوراخ شدن، پارگی یا ایجاد حفره در دیواره روده که ممکن است باعث نشت محتوای روده بزرگ به حفره شکمی شده و التهاب و عفونت به دنبال داشته باشد
- انسداد روده که می تواند از عبور مدفوع جلوگیری کند
کولونوسکوپی برای تشخیص دیورتیکولیت
اگر بیمار علائم دیورتیکولیت داشته باشد ممکن است پزشک از او بخواهد بعد از برطرف شدن وضعیت حاد، کولونوسکوپی انجام دهد. این تکنیک به تشخیص دیورتیکولیت یا سایر بیماری ها از جمله کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون که علائم مشابه دارند کمک می کند.
پزشک طی کولونوسکوپی ناحیه مورد نظر را بررسی کرده و در صورت نیاز نمونه بر می دارد.
در بعضی موارد پزشک طی انجام کولونوسکوپی متوجه وجود کیسه های دیورتیکول می شود. اگر دیورتیکول ملتهب، عفونی و یا عامل بروز علائم نباشد احتمالا نیازی به درمان آن نخواهد بود.
درمان دیورتیکولیت
درمان دیورتیکولیت به شدت آن بستگی دارد. دیورتیکولیت بدون عارضه معمولا در خانه قابل درمان است و پزشک از بیمار می خواهد تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد کند. گاهی ممکن است نیاز به تجویز آنتی بیوتیک باشد.
افرادی که به دیورتیکولیت عارضه دار مبتلا هستند ممکن است در بیمارستان بستری شوند تا مایعات و آنتی بیوتیک ها به صورت وریدی به بدن آن ها تزریق شده و در صورت لزوم با توجه به نوع عوارض ایجاد شده، تحت عمل جراحی یا تکنیک درمانی دیگر قرار گیرند.
تغذیه
پزشک معمولا به بیمار توصیه می کند از مصرف غذاهای جامد اجتناب کرده و چند روز رژیم غذایی مایعات شفاف داشته باشد تا دستگاه گوارش فرصتی برای استراحت و بهبودی پیدا کند.
اگر علائم خفیف بوده یا نشانه های بهبودی ظاهر شود بیمار احتمالا می تواند غذاهای کم فیبر مصرف کند تا زمانی که وضعیت بیماری بهتر شود. همزمان با بهبودی، پزشک توصیه می کند مواد غذایی پر فیبرتر به میان وعده ها و وعده های غذایی اضافه شود.
دارو درمانی
پزشک در برخی موارد برای کاهش درد یا ناراحتی ناشی از دیورتیکولیت داروهای ضد درد بدون نسخه مانند استامینوفن توصیه خواهد کرد.
اگر خطر عفونت وجود داشته باشد از آنتی بیوتیک های زیر استفاده خواهد شد :
- مترونیدازول
- آموکسی سیلین
- موکسی فلوکساسین
اتمام دوره مصرف آنتی بیوتیک های تجویز شده اهمیت زیادی دارد و لازم است بیمار حتی بعد از برطرف شدن علائم، داروهای خود را مصرف کند.
سایر روش ها
دیورتیکولیت عارضه دار تنها با رژیم غذایی و دارو قابل درمان نیست و ممکن است نیاز به استفاده از تکنیک های دیگر باشد، از جمله :
- تخلیه از طریق سوزن : در این روش برای تخلیه چرک آبسه از سوزن استفاده می شود
- عمل جراحی : گاهی از عمل جراحی برای تخلیه چرک آبسه، ترمیم فیستول یا برداشتن بخش های عفونی روده بزرگ استفاده می شود
عمل جراحی دیورتیکولیت
افرادی که چندین دوره علائم دیورتیکولیت تجربه کرده اند و بیماری آن ها با تغییرات در تغذیه و داروها قابل کنترل نمی باشد ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشند. از عمل جراحی گاهی برای درمان عوارض ناشی از دیورتیکولیت نیز استفاده شود.
دو نوع عمل جراحی اصلی برای درمان دیورتیکولیت وجود دارد :
- برداشتن روده با آناستوموز : در این روش جراح قسمت های عفونی روده بزرگ را برداشته و قسمت های سالم را دوباره به هم وصل می کند
- برداشتن روده با کولوستومی : در این روش جراح قسمت های عفونی روده بزرگ را برداشته و انتهای قسمت سالم را به دهانه استوما در شکم وصل می کند
هر دو شیوه را می توان به صورت جراحی باز یا لاپاراسکوپی انجام داد.
درمان های خانگی
درمان های خانگی دیورتیکولیت عمدتا شامل تغییرات در رژیم غذایی است اما چند گزینه دیگر نیز وجود دارد که ممکن است برای کاهش علائم و سلامت دستگاه گوارش مفید باشد.
به عنوان مثال به نظر می رسد برخی سویه های پروبیوتیک احتمالا برای تسکین یا جلوگیری از علائم دیورتیکولیت مفید می باشند، اگرچه به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است. برخی گیاهان یا مکمل ها نیز ممکن است فوایدی برای سلامتی دستگاه گوارش داشته باشند.
دیورتیکولیت و تغذیه
متخصصان هنوز در مورد نقش رژیم غذایی در بیماری دیورتیکولیت مطمئن نیستند و لیست غذایی خاصی وجود ندارد که لازم باشد همه افراد مبتلا به این بیماری از آن اجتناب کنند اما بیماران معمولا خودشان متوجه می شوند برخی مواد غذایی علائم آن ها را بدتر یا بهتر می کند.
پزشک معمولا در حمله حاد دیورتیکولیت به بیمار توصیه می کند برای مدتی مصرف فیبر را کاهش دهد. همچنین ممکن است بخواهد مدتی از مصرف غذاهای جامد پرهیز کرده و از رژیم غذایی مایع شفاف استفاده کند.
برخی از پزشکان پس از بهبود علائم توصیه می کنند غذاهای پر فیبر به رژیم غذایی افزوده شود، تعدادی از مطالعات نشان داده اند بین رژیم غذایی پر فیبر و کاهش خطر ابتلا به دیورتیکولیت ارتباط وجود دارد اما هنوز نمی توان با اطمینان در این باره صحبت کرد.
پزشک ممکن است از بیمار بخواهد مصرف گوشت قرمز، لبنیات پر چرب و فراورده های غلات فراوری شده را محدود کند. به نظر می رسد افرادی که از رژیم غذایی سرشار از این مواد غذایی استفاده می کنند بیشتر از کسانی که رژیم غذایی غنی از میوه، سبزیجات و غلات کامل مصرف می کنند در معرض ابتلا به دیورتیکولیت قرار دارند.
دیورتیکولیت مکل
بیماری دیورتیکولی معمولا بزرگسالان را درگیر می کند اما در برخی موارد نادر ممکن است نوزادان با دیورتیکول متولد شوند که به آن دیورتیکول مکل گفته می شود. دیورتیکولیت مکل زمانی رخ می دهد که دیورتیکول ملتهب شود.
دیورتیکول مکل در برخی موارد اثرات محسوسی ایجاد نمی کند اما گاهی با علائم زیر همراه است :
- درد شکمی
- حالت تهوع
- استفراغ
- مدفوع خونی
- خونریزی راست روده
اگر به ابتلای فرزندتان به این بیماری مشکوک هستید لازم است با پزشک مشورت کنید.
پیشگیری از دیورتیکولیت
از آن جا که عوامل مختلفی در بروز دیورتیکولیت نقش دارند می توان با ایجاد برخی تغییرات تا حدی از این بیماری پیشگیری کرد که از جمله آن ها می توان به تغییراتی در سبک زندگی اشاره کرد. به عنوان مثال :
- کنترل وزن سالم
- استفاده از رژیم غذایی سرشار از فیبر
- محدود کردن چربی های اشباع شده
- مصرف کافی ویتامین D
- ورزش منظم
- اجتناب از دود سیگار
این موارد به بهبود سلامت کلی نیز کمک می کنند.
عوامل خطر زای دیورتیکولیت
یکی از عوامل خطر زای ابتلا به دیورتیکولیت سن است. افراد مسن بیشتر از افراد جوان به این بیماری مبتلا می شوند و این مسئله به خصوص در مردان کمتر از 50 سال و زنان بین 50 تا 70 ساله بیشتر از سایرین رخ می دهد.
با این وجود افرادی که در سنین جوان تر دچار دیورتیکول می شوند بیشتر در معرض ابتلا به به دیورتیکولیت قرار دارند و احتمال بستری شدن آن ها در بیمارستان بیشتر است.
سایر عوامل خطر زای احتمالی دیورتیکولیت عبارتند از :
- سابقه خانوادگی : گفته شده ژنتیک احتمالا در بیماری های دیورتیکولی نقش دارد. برخی محققان حدس می زنند تقریبا 40 تا 50 درصد خطر احتمالی بیماری دیورتیکولی ارثی است
- رژیم غذایی کم فیبر : به نظر می رسد استفاده از رژیم های غذایی کم فیبر با افزایش خطر ابتلا به دیورتیکول رابطه دارد، اگرچه نمی توان در این مورد با قطعیت صحبت کرد
- سطح پایین ویتامین دی : افرادی که سطح ویتامین D بالاتری دارند ممکن است کمتر به این بیماری دچار شوند
- چاقی : در چندین مطالعه مشخص شده افرادی که شاخص توده بدنی بالاتر و سایز دور کمر بزرگ تری دارند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. این احتمال وجود دارد که چاقی با تغییر در تعادل باکتری های روده ای خطر ابتلا به دیورتیکولیت را افزایش دهد اما هنوز نمی توان در این مورد مطمئن بود
- عدم تحرک : افرادی که از نظر فیزیکی فعال تر هستند نسبت به افراد کم تحرک کمتر در معرض ابتلا به دیورتیکولیت قرار دارند. با این حال هنوز ارتباطی بین ورزش و این بیماری یافت نشده است
- استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی : استفاده منظم از آسپرین، ایبوپروفن یا سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی ممکن است خطر ابتلا به دیورتیکولیت را افزایش دهد
- استعمال سیگار : به نظر می رسد افراد سیگاری بیشتر از افراد غیر سیگاری به بیماری های دیورتیکولی از جمله دیورتیکولیت مبتلا می شوند
مقایسه دیورتیکولیت و دیورتیکولوز
بیماری دیورتیکولی یا دیورتیکولوز زمانی رخ می دهد که دیورتیکول ها عفونی یا ملتهب نباشند. گفته شده این بیماری در حدود 80 درصد موارد هیچ علائمی ایجاد نمی کند که در این صورت احتمالا نیاز به درمان نیز نخواهد داشت.
دیورتیکولوز در 20 درصد موارد با علائمی همچون درد شکم و نفخ همراه است و به آن بیماری دیورتیکولی علامت دار بدون عارضه گفته می شود. حدود 4 درصد افراد مبتلا به این بیماری در نهایت به دیورتیکولیت مبتلا می شوند.
دیورتیکولیت مثانه
دیورتیکول ممکن است در مثانه ایجاد شود. این اتفاق زمانی رخ می دهد که کیسه هایی در دیواره مثانه تشکیل شده و به نقاط ضعیف دیواره این اندام فشار وارد کنند. علت تشکیل کیسه ها معمولا مسدود شدن خروجی مثانه یا عدم عملکرد درست این اندام به دلیل بیماری یا آسیب می باشد.
دیورتیکول مثانه ممکن است از بدو تولد وجود داشته یا در سال های بعد ایجاد شود. در صورتی که دیورتیکول ها ملتهب شوند فرد به دیورتیکولیت مثانه مبتلا شده است.
برای درمان این عارضه معمولا از آنتی بیوتیک ها و داروهای مسکن استفاده می شود، همچنین ممکن است برای ترمیم دیورتیکول عمل جراحی انجام شود.
گاهی اوقات دیورتیکولیت روده بزرگ مثانه را تحت تاثیر قرار می دهد که در موارد شدید ممکن است فیستول بین روده بزرگ و مثانه ایجاد شود. به این عارضه فیستول کولووزیکال گفته می شود.
دیورتیکولیت مری
دیورتیکول می تواند در مری ایجاد شود. علت این عارضه تشکیل کیسه هایی در دیواره مری می باشد که بسیار نادر است و به آرامی و طی سال ها رخ می دهد.
با پیشرفت بیماری ممکن است علائم یا عوارض زیر ظاهر شود :
- مشکل بلع
- درد هنگام بلع
- بوی بد دهان
- رفلاکس غذا و بزاق
- آسپیراسیون ریوی که به معنای وارد شدن غذا یا بزاق به ریه ها می باشد
- پنومونی آسپیراسیون که به معنای بروز عفونت ریه بعد از آسپیراسیون ریوی می باشد
در صورتی که دیورتیکول ها ملتهب شوند فرد به بیماری دیورتیکولیت مری مبتلا شده است که برای درمان آن احتمالا از آنتی بیوتیک یا داروهای مسکن استفاده می شود. برای ترمیم دیورتیکول نیز ممکن است عمل جراحی توصیه شود.
دیورتیکولیت و الکل
برخی مطالعات قدیمی نشان داده اند نوشیدن الکل ممکن است خطر ابتلا به دیورتیکولیت را افزایش دهد اما نتایج این مطالعات ضد و نقیض بوده و در حال حاضر شواهد معتبری برای این مسئله وجود ندارد.
با این حال پزشک به افراد معتاد به الکل توصیه می کند مصرف خود را کاهش دهند زیرا نوشیدن بیش از حد الکل حتی اگر تاثیری روی دیورتیکولیت نداشته باشد خطر ابتلا به بیماری های دیگر را افزایش می دهد.
منبع: healthline
