کم خونی همولیتیک (Hemolytic anemia) یکی از انواع شایع کم خونی است که در آن سرعت تخریب گلبول های قرمز خون نسبت به سرعت تولید آن ها در بدن بیشتر می باشد.
این نوع کم خونی که خود به دو نوع خارجی و ذاتی تقسیم می شود در برخی افراد باعث بروز علائم خفیف شده که با گذشت زمان و بدون درمان بر طرف می شود، در حالی که برخی دیگر ممکن است تا پایان عمر به مراقبت های پزشکی نیاز داشته باشند.
در ادامه قصد داریم درباره کم خونی همولیتیک و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کم خونی همولیتیک چیست؟
همان طور که می دانید گلبول های قرمز خون وظیفه حمل اکسیژن از ریه ها به قلب و کل بدن را بر عهده دارند و مغز استخوان مسئول ساخت و تولید آن ها می باشد.
هنگامی که تخریب گلبول های قرمز خون از تولید این سلول ها در مغز استخوان پیشی بگیرد کم خونی همولیتیک رخ می دهد.
لازم به ذکر است همه افراد در هر سنی ممکن است به این نوع کم خونی دچار شوند.
انواع کم خونی همولیتیک
همولیتیک خارجی
کم خونی همولیتیک خارجی ممکن است به دلایل مختلف ایجاد شود. به عنوان مثال زمانی که طحال گلبول های قرمز خون سالم را به دام انداخته و از بین می برد یا زمانی که یک واکنش خود ایمنی در بدن رخ می دهد.
گاهی نیز این نوع کم خونی ناشی از تخریب گلبول های قرمز به دلایل زیر می باشد :
- عفونت ها
- تومورها
- اختلالات خود ایمنی
- عوارض جانبی دارو
- سرطان خون
- لنفوم
همولیتیک ذاتی
کم خونی همولیتیک ذاتی زمانی ایجاد می شود که گلبول های قرمز تولید شده توسط بدن به درستی عمل نکنند. این وضعیت معمولا ارثی است، مانند افرادی که دچار کم خونی داسی شکل یا تالاسمی هستند و هموگلوبین غیر طبیعی دارند.
در برخی موارد نیز یک ناهنجاری متابولیک ارثی می تواند به این بیماری منجر شود، مانند افرادی که دچار کمبود G6PD یا بی ثباتی غشای گلبول قرمز مانند اسفروسیتوز ارثی هستند.
علت کم خونی همولیتیک
ممکن است پزشک نتواند علت کم خونی همولیتیک را مشخص کند، با این وجود چندین بیماری مختلف و حتی مصرف برخی داروها می تواند به این بیماری منجر شود.
دلایل اصلی کم خونی همولیتیک خارجی عبارتند از :
- بزرگ شدن طحال
- هپاتیت عفونی
- ویروس اپشتین بار
- حصبه
- سم باکتری ای کولای
- سرطان خون
- لنفوم
- تومورها
- لوپوس اریتماتوز سیستمیک که نوعی اختلال خود ایمنی است
- سندرم ویسکوت آلدریچ که یک اختلال خود ایمنی است
- سندرم هلپ که به دلیل خصوصیاتی همچون همولیز، افزایش آنزیم های کبدی و تعداد کم پلاکت نام گذاری شده است
همان طور که قبلا اشاره کردیم در برخی موارد کم خونی همولیتیک به دلیل مصرف برخی داروها ایجاد می شود و به آن کم خونی همولیتیک ناشی از دارو گفته می شود. تعدادی از داروهایی که می توانند زمینه ساز بروز این نوع کم خونی باشند عبارتند از :
- استامینوفن
- آنتی بیوتیک ها مانند سفالکسین، سفتریاکسون، پنی سیلین، آمپی سیلین یا متی سیلین
- کلرپرومازین
- ایبوپروفن
- اینترفرون آلفا
- پروکائین آمید
- کینیدین
- ریفامپین
یکی از شدیدترین انواع کم خونی همولیتیک نوعی است که به دلیل دریافت گلبول های قرمز خون از گروه خونی نا سازگار ایجاد می شود.
همان طور که می دانید هر فرد دارای گروه خونی متمایز (A ،B ،AB یا O) می باشد. در صورت دریافت گروه خونی ناسازگار حین انتقال خون، پروتئین های ایمنی به نام آنتی بادی به گلبول های قرمز خون خارجی حمله می کنند.
در این حالت تخریب بسیار سریع گلبول های قرمز خون می تواند کشنده باشد. به همین دلیل پرسنل انتقال خون باید قبل از تزریق خون به فرد بیمار درباره نوع گروه خونی دقت لازم را داشته باشند.
لازم به ذکر است برخی از علل کم خونی همولیتیک موقتی هستند. در این مواقع اگر پزشک بتواند علت زمینه ای را تشخیص داده و آن را درمان کند، کم خونی همولیتیک نیز درمان خواهد شد.
علائم کم خونی همولیتیک
از آن جا که کم خونی همولیتیک ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد، علائم این بیماری نیز می تواند در هر فرد متفاوت باشد. با این وجود برخی علائم در بسیاری از افراد مبتلا به این عارضه دیده می شود. همچنین تعدادی از آن ها مشابه علائم سایر انواع کم خونی می باشد.
این علائم شایع عبارتند ازز:
- رنگ پریدگی پوست
- خستگی
- تب
- گیجی
- سبکی سر
- سر گیجه
- ضعف یا ناتوانی در انجام فعالیت های بدنی
سایر علائم شایع که در افراد مبتلا به کم خونی همولیتیک دیده می شود عبارتند از :
- ادرار تیره
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم (زردی)
- سوفل قلب
- افزایش ضربان قلب
- بزرگ شدن طحال
- بزرگ شدن کبد
کم خونی همولیتیک در نوزادان
بیماری همولیتیک نوزاد تازه متولد شده زمانی رخ می دهد که مادر و نوزاد گروه خونی ناسازگار با هم داشته باشند. این مسئله معمولا به دلیل ناسازگاری فاکتور Rh رخ می دهد و به نام اریتروبلاستوزیس فتالیس شناخته شده است.
علاوه بر گروه های خونی که قبلا درباره آن ها صحبت کردیم فاکتور دیگری به نام Rh نیز در گروه خونی خاص افراد وجود دارد که می تواند مثبت (دارای فاکتور Rh) یا منفی (فاقد فاکتور Rh) باشد. مثلا برخی افراد دارای گروه خونی A مثبت یا A منفی، AB منفی، O مثبت و غیره هستند.
اگر مادر دارای گروه خونی با Rh منفی (فاقد فاکتور Rh) و پدر دارای گروه خونی با فاکتور Rh مثبت باشد و گروه خونی نوزاد نیز Rh مثبت شود احتمال بروز بیماری همولیتیک نوزادان وجود دارد.
عوارض این وضعیت درست مانند زمانی است که به مادر خون با گروه خونی نا سازگار تزریق شده باشد. در این حالت بدن مادر گروه خونی نوزاد را یک عامل خارجی فرض می کند و ممکن است به جنین حمله کند.
احتمال بروز این وضعیت در بارداری دوم و پس از آن بیشتر است و این مسئله با نحوه ایجاد ایمنی در بدن رابطه دارد. در بارداری اول سیستم ایمنی مادر یاد می گیرد چگونه در برابر گلبول های قرمز ظاهرا به نظر می رسند از بدن دفاع کند. پزشکان این حالت را حساس شدن به نوع متفاوت گلبول های قرمز خون می نامند.
بیماری همولیتیک نوزادان مشکلاتی به همراه دارد زیرا ممکن است به کم خونی قابل توجه در نوزاد منجر شده و عوارض بیشتری به دنبال داشته باشد.
در حال حاضر درمان های متعدد برای این وضعیت در دسترس می باشد که شامل تزریق گلبول های قرمز و همچنین داروی ایمونوگلوبولین داخل وریدی می باشد.
علاوه بر این پزشکان برای پیشگیری از این وضعیت ممکن است یک داروی تزریقی به نام روگام به مادر با خون Rh منفی تزریق کنند. این دارو معمولا حدود هفته 28 بارداری و در صورتی که بدن مادر به خون فاکتور Rh مثبت حساس نشده باشد استفاده می شود.
اگر خون جنین فاکتور Rh مثبت باشد طی 72 ساعت بعد از زایمان، دوز دوم داروی روگام تزریق خواهد شد.
کم خونی همولیتیک در کودکان
گفته شده کم خونی همولیتیک در کودکان معمولا بعد از یک بیماری ویروسی رخ می دهد و علت آن مشابه علل بروز این عارضه در بزرگسالان می باشد، از جمله :
- عفونت ها
- بیماری های خود ایمنی
- سرطان ها
- داروها
- سندرم نادری به نام سندرم ایوانز
تشخیص کم خونی همولیتیک
تشخیص کم خونی همولیتیک اغلب با مرور سابقه پزشکی و بررسی علائم فرد شروع می شود.
پزشک طی معاینه فیزیکی به مواردی همچون پوست رنگ پریده یا زرد توجه می کند، همچنین ممکن است به آرامی روی نواحی مختلف شکم فشار بیاورد تا حساسیت این نواحی را بررسی کند. حساسیت به لمس می تواند نشان دهنده بزرگ شدن کبد یا طحال باشد.
در صورتی که پزشک به کم خونی مشکوک شود احتمالا آزمایش های تشخیصی تجویز خواهد کرد که با سنجش موارد زیر به تشخیص کم خونی همولیتیک کمک می کنند :
- بیلی روبین : این آزمایش سطح هموگلوبین گلبول قرمز را که توسط کبد تجزیه و پردازش می شود اندازه گیری می کند
- هموگلوبین : این آزمایش به طور غیر مستقیم سطح گلبول های قرمز در خون را نشان می دهد (با اندازه گیری پروتئین حامل اکسیژن در گلبول های قرمز خون)
- عملکرد کبد : این آزمایش سطح پروتئین ها، آنزیم های کبدی و بیلی روبین در خون را اندازه گیری می کند
- تعداد رتیکولوسیت ها : این آزمایش تعداد گلبول های قرمز نا بالغ تولید شده توسط بدن را که با گذشت زمان به گلبول های قرمز تبدیل می شوند اندازه گیری می کند
اگر پزشک با مشاهده نتایج به این نتیجه برسد که فرد احتمالا به کم خونی همولیتیک ذاتی مبتلا شده ممکن است از آزمایشگاه بخواهد با مشاهده نمونه خون زیر میکروسکوپ، شکل و اندازه گلبول های قرمز خون را بررسی کند.
از دیگر آزمایش ها می توان به آزمایش ادرار برای بررسی تجزیه شدن خون اشاره کرد. در برخی موارد نمونه برداری یا آسپیراسیون مغز استخوان نیز تجویز می شود که اطلاعات خوبی درباره تعداد گلبول های قرمز خون و شکل آن ها به پزشک می دهد.
درمان کم خونی همولیتیک
روش درمانی تجویز شده برای این بیماری به عوامل مختلف از جمله علت بروز کم خونی، شدت بیماری، سن، سلامتی و تحمل بدن در برابر برخی داروهای خاص بستگی دارد.
برخی روش های درمانی عبارتند از :
1. تزریق گلبول قرمز
از این روش برای افزایش سریع تعداد گلبول های قرمز و جایگزینی گلبول های قرمز تخریب شده با سلول های جدید استفاده می شود.
2. ایمونوگلوبولین وریدی
اگر این عارضه به دلیل نوعی اختلال ایمنی ایجاد شده باشد ممکن است فرد در بیمارستان تحت درمان با ایمونوگلوبولین قرار بگیرد تا واکنش سیستم ایمنی بدن او کاهش پیدا کند.
3. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مانند کورتون ها
در نوع خارجی همولیتیک با منشا خود ایمنی ممکن است داروهای کورتون تجویز شود. این داروها فعالیت سیستم ایمنی بدن را کاهش داده و از تخریب گلبول های قرمز جلوگیری می کنند. ممکن است از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی دیگر نیز استفاده شود.
4. عمل جراحی
در موارد شدید ممکن است نیاز به برداشتن طحال باشد. طحال اندامی است که در آن گلبول های قرمز خون از بین می روند و برداشتن آن می تواند سرعت تخریب گلبول های قرمز را کاهش دهد.
این روش معمولا در موارد همولیتیک خود ایمنی که با داروهای کورتون یا سایر سرکوب کننده های سیستم ایمنی درمان نشده کاربرد دارد.
منبع: healthline
