بیماری دیابت (به انگلیسی: diabetes) از بیماری های شایع در دنیا است که افراد زیادی در نقاط مختلف جهان از آن رنج می برند و بسیاری از خانواده ها حداقل با یک بیمار مبتلا به این عارضه سر و کار دارند.
همان طور که می دانید این بیماری با افزایش قند خون همراه است و در صورت عدم درمان می تواند به عوارض بسیار جدی از جمله آسیب اعصاب، چشم، کلیه ها و سایر اندام های بدن منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره بیماری دیابت و علائم و انواع آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
بیماری دیابت چیست؟
دیابت نوعی بیماری متابولیکی است که باعث افزایش قند خون می شود. همان طور که می دانید هورمون انسولین قند را از داخل خون به سلول های بدن منتقل می کند تا برای تامین انرژی مورد استفاده قرار گیرد اما در دیابت این فرایند دچار اختلال می شود. در افراد مبتلا به این بیماری انسولین به اندازه کافی تولید نمی شود یا بدن نمی تواند به طور موثر از آن استفاده کند.
دیابت انواع مختلف دارد که عبارتند از:
- دیابت نوع 1 : نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی به سلول های پانکراس (جایی که انسولین تولید می شود) حمله کرده و آن ها را از بین می برد، به همین دلیل انسولین در بدن تولید نمی شود. متاسفانه تاکنون علت دقیق این مسئله مشخص نشده است. گفته شده حدود 10 درصد بیماران مبتلا به دیابت را افراد مبتلا به دیابت نوع 1 تشکیل می دهند.
- دیابت نوع 2 : نوع دیگری از دیابت است که به دلیل مقاوم شدن بدن در برابر انسولین و تجمع قند بیش از حد در خون رخ می دهد.
- پیش دیابت : به وضعیتی گفته می شود که در آن قند خون از حد طبیعی بالاتر است اما به قدری بالا نیست که دیابت نوع 2 در نظر گرفته شود.
- دیابت بارداری : به افزایش بیش از حد قند خون در دوران بارداری گفته می شود. هورمون های مسدود کننده انسولین که توسط جفت تولید می شوند می توانند باعث بروز این نوع دیابت شوند.
نکته: یک نوع بیماری نادر به نام دیابت بی مزه نیز وجود دارد که کاملا با دیابت تفاوت دارد و ارتباط آن ها تنها در حد تشابه اسمی می باشد. در این بیماری، کلیه ها بیش از حد مایعات بدن را دفع می کنند.
علائم دیابت
برخی علائم دیابت در انواع مختلف دیابت مشترک و برخی دیگر تنها به نوع خاصی از دیابت تعلق دارند.
علائم عمومی
برخی از مهم ترین علائم عمومی که در بیماری دیابت دیده می شوند عبارتند از :
- افزایش گرسنگی
- افزایش تشنگی
- کاهش وزن
- تکرر ادرار
- تاری دید
- خستگی مفرط
- زخم هایی که خوب نمی شوند
علائم دیابت در مردان
مردان مبتلا به دیابت علاوه بر علائم عمومی ممکن است نشانه های زیر را نیز تجربه کنند :
- کاهش میل جنسی
- اختلال نعوظ
- کاهش قدرت عضلانی
علائم دیابت در زنان
زنان مبتلا به دیابت علاوه بر علائم عمومی ممکن است علائم دیگری نیز از خود نشان دهند، از جمله :
- عفونت های دستگاه ادراری
- عفونت های مخمری
- خشکی و خارش پوست
علائم دیابت نوع 1
علائم دیابت نوع 1 معمولا شامل موارد زیر می باشد:
- گرسنگی شدید
- افزایش تشنگی
- کاهش وزن ناخواسته
- تکرر ادرار
- تاری دید
- خستگی
نکته: این نوع دیابت ممکن است گاهی باعث بروز تغییرات خلقی نیز شود.
علائم دیابت نوع 2
علائم دیابت نوع 2 می تواند شامل موارد زیر باشد:
- افزایش گرسنگی
- افزایش تشنگی
- افزایش ادرار
- تاری دید
- خستگی
- زخم هایی که به کندی بهبود پیدا می کنند
نکته: دیابت نوع 2 گاهی باعث عفونت های مکرر می شود که علت آن تاثیر افزایش قند خون در کند شدن سرعت التیام در بدن می باشد.
علائم دیابت بارداری
اکثر خانم های مبتلا به دیابت بارداری هیچ نشانه خاصی ندارند و این عارضه اغلب طی آزمایش قند خون یا تست تحمل گلوکز خوراکی که معمولا بین هفته های 24 تا 28 بارداری انجام می شود تشخیص داده می شود.
در موارد نادر دیده شده خانم های مبتلا به دیابت حاملگی نشانه هایی همچون افزایش تشنگی یا افزایش ادرار را تجربه کرده اند.
علت دیابت
انواع مختلف دیابت ممکن است به دلایل مختلف ایجاد شوند که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد :
علت دیابت نوع 1
متاسفانه پزشکان هنوز به طور دقیق نمی دانند چه چیزی باعث بروز دیابت نوع 1 می شود بلکه سیستم ایمنی بدن به دلایل ناشناخته به اشتباه به سلول های بتا تولید کننده انسولین در پانکراس حمله کرده و آن ها را از بین می برد.
به نظر می رسد در برخی موارد ژن ها در ابتلا به این نوع دیابت نقش داشته دارند، همچنین ممکن است یک ویروس در پشت صحنه حمله سیستم ایمنی به سلول های پانکراس حضور داشته باشد.
علت دیابت نوع 2
ترکیبی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی در ابتلا به دیابت نوع 2 نقش دارند، همچنین اضافه وزن یا چاقی خطر بروز آن را افزایش می دهند. گفته شده افزایش وزن به خصوص در ناحیه شکمی، سلول های بدن را در برابر اثرات انسولین روی قند خون مقاوم می کند.
این نوع دیابت می تواند به صورت خانوادگی و ارثی بروز کند زیرا اعضای یک خانواده ژن های مشترکی دارند که احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 و اضافه وزن در آن ها را افزایش می دهد.
علت دیابت بارداری
دیابت بارداری نتیجه بروز تغییرات هورمونی در دوران بارداری است. همان طور که قبلا اشاره کردیم جفت، هورمون هایی تولید می کند که حساسیت سلول های بدن زنان باردار به اثرات انسولین را کاهش داده و به افزایش قند خون در دوران بارداری منجر می شود.
خانم هایی که هنگام باردار شدن یا در دوره بارداری دچار اضافه وزن بیش از حد می شوند بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به دیابت حاملگی هستند.
عوامل خطرزای دیابت
برخی عوامل و فاکتورهای خاص ممکن است خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهند، این عوامل عبارتند از :
عوامل خطرزای دیابت نوع 1
خطر ابتلا به دیابت نوع 1 در موارد زیر افزایش می یابد :
- سنین کودکی یا نوجوانی
- ابتلای یکی از اعضای خانواده (پدر، مادر، خواهر یا برادر) به این بیماری
- حمل برخی ژن های خاص
عوامل خطرزای دیابت نوع 2
خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در موارد زیر افزایش می یابد :
- اضافه وزن
- سن 45 سال یا بیشتر
- ابتلای یکی از اعضای خانواده (پدر، مادر، خواهر یا برادر) به این بیماری
- کم تحرک بودن
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری
- ابتلا به پیش دیابت
- ابتلا به فشار خون بالا، کلسترول بالا یا تری گلیسیرید بالا
- افراد تبار آمریکایی-آفریقایی، اسپانیایی، آمریکای لاتین، بومیان آلاسکا، جزایر اقیانوس آرام، سرخپوستان آمریکایی یا افراد آمریکایی-آسیایی
عوامل خطرزای دیابت بارداری
خطر ابتلا به دیابت بارداری در موارد زیر افزایش می یابد :
- اضافه وزن
- سن بالای 25 سال
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری در حاملگی های قبلی
- به دنیا آوردن نوزاد با وزن بیش از 4 کیلو گرم
- سابقه خانوادگی دیابت نوع 2
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
عوارض دیابت
قند خون بالا به اندام ها و بافت های بدن آسیب می رساند، به علاوه هر چه قند خون بالاتر و مدت زمان این وضعیت طولانی تر باشد خطر بروز عوارض آن افزایش خواهد یافت. برخی عوارض مرتبط با بیماری دیابت عبارتند از:
- بیماری قلبی، حمله قلبی، سکته مغزی
- نوروپاتی
- نفروپاتی
- رتینوپاتی و از دست دادن بینایی
- از دست دادن شنوایی
- صدمه دیدن پا مانند عفونت ها و زخم هایی که بهبود پیدا نمی کنند
- بیماری های پوستی مانند عفونت های باکتریایی و قارچی
- افسردگی
- زوال عقل
عوارض دیابت بارداری
دیابت بارداری کنترل نشده می تواند باعث بروز عوارض و مشکلات سلامتی هم برای مادر و هم جنین شود.
برخی از مهم ترین عوارض دیابت بارداری روی جنین عبارتند از :
- تولد زودرس
- وزن بالاتر از حد طبیعی هنگام تولد
- افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در طول زندگی
- پایین بودن قند خون
- زردی
- مرده به دنیا آمدن نوزاد
برخی عوارض این نوع دیابت روی زنان باردار شامل فشار خون بالا (پره اکلامپسی)، افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 و همچنین افزایش احتمال زایمان سزارین می باشد. به علاوه خطر بروز دیابت بارداری در حاملگی های بعدی نیز بیشتر می شود.
با وجود همه این ها، خوشبختانه با تشخیص به موقع، و مصرف داروهای مناسب و همچنین تغییرات سالم در سبک زندگی می توان دیابت را کنترل کرده و از بروز عوارض آن پیشگیری کرد.
درمان دیابت
پزشکان معمولا از داروهای مختلف خوراکی و تزریقی برای درمان دیابت و کنترل علایم آن استفاده می کنند.
درمان دیابت نوع 1
روش درمان اصلی دیابت نوع 1 تزریق انسولین است زیرا بدن قادر به تولید آن نمی باشد.
چهار نوع انسولین که در اکثر بیماران مورد استفاده قرار می گیرد و از نظر سرعت و ماندگاری اثر بخشی با هم تفاوت هایی دارند عبارتند از :
- انسولین سریع اثر که در عرض 15 دقیقه اثر کرده و ماندگاری اثرش 3 تا 4 ساعت می باشد
- انسولین کوتاه اثر که در عرض 30 دقیقه اثر کرده و ماندگاری اثرش 6 تا 8 ساعت می باشد
- انسولین متوسط اثر که در عرض 1 تا 2 ساعت اثر کرده و ماندگاری اثرش بین 12 تا 18 ساعت می باشد
- انسولین طولانی اثر که در عرض چند ساعت بعد از تزریق اثر کرده و ماندگاری اثرش 24 ساعت یا بیشتر می باشد
درمان دیابت نوع 2
تغذیه و ورزش دو عامل بسیار مهم در مدیریت دیابت نوع 2 هستند، در صورتی که تغییر در سبک زندگی برای کاهش قند خون و کنترل بیماری کافی نباشد احتمالا نیاز به دارو درمانی خواهد بود.
برخی داروهای دیابت نوع 2 که به شیوه های مختلف به کاهش قند خون کمک می کنند عبارتند از :
- مهار کننده های آلفا گلوکوزیداز : این داروها تجزیه مواد غذایی قندی و نشاسته ای را کاهش می دهند، از جمله این داروها می توان به آکاربوز و میگلیتول اشاره کرد.
- بیگو آنیدها : این داروها مقدار گلوکز تولید شده توسط کبد را کاهش می دهند، از جمله این داروها می توان به متفورمین اشاره کرد.
- مهار کننده های دی پپتیدیل پپتیداز 4 (DPP-4) : این داروها سطح قند خون را بهبود می بخشند بدون این که باعث افت قند خون شوند. از جمله این داروها می توان به لیناگلیپتین، ساکساگلیپتین و سیتاگلیپتین اشاره کرد.
- پپتیدهای شبه گلوکاگون : این داروها شیوه تولید انسولین در بدن را تغییر می دهند. از جمله این داروها می توان به دولاگلوتاید، اگزناتاید و لیراگلوتاید اشاره کرد.
- مگلیتینیدها : این داروها پانکراس را تحریک می کنند تا انسولین بیشتری تولید کند که از جمله آن ها می توان به ناتگلیناید و ریپاگلینید اشاره کرد.
- مهار کننده های SGLT2 : این داروها باعث افزایش دفع قند از طریق ادرار می شوند که از جمله آن ها می توان به کاناگلیفلوزین و داپاگلیفلوزین اشاره کرد.
- سولفونیل اوره ها : این داروها پانکراس را تحریک می کنند تا انسولین بیشتری تولید کند و از جمله آن ها می توان به گلی بن کلامید، گلی پیزید و گلیمپیرید اشاره کرد.
- تیازولیدیندیون ها : این داروها به عملکرد بهتر انسولین کمک می کنند و از جمله آن ها می توان به پیوگلیتازون و روزیگلیتازون اشاره کرد.
گاهی پزشک با توجه به شرایط بیمار بیش از یکی داروهای ذکر شده را تجویز می کند. به علاوه برخی افراد مبتلا به دیابت نوع 2 ممکن است نیاز به انسولین نیز داشته باشند.
درمان دیابت بارداری
در طول بارداری لازم است چندین بار در روز سطح قند خون کنترل شود، در صورت بالا بودن سطح قند خون گاهی تنها تغییرات در رژیم غذایی و ورزش منظم باعث بهبود قند خون می شود اما گاهی علاوه بر این موارد نیاز به مصرف داروها می باشد.
حدود 10 تا 20 درصد خانم های مبتلا به دیابت بارداری برای کاهش قند خون خود به انسولین نیاز دارند، ناگفته نماند انسولین برای جنین در حال رشد بی خطر است.
دیابت و تغذیه
تغذیه سالم یکی از مهم ترین بخش های کنترل بیماری دیابت می باشد به طوری که در برخی موارد تنها تغییر در رژیم غذایی برای مدیریت این بیماری کفایت خواهد کرد.
تغذیه دیابت نوع 1
مواد غذایی که در طول روز مصرف می کنیم تاثیر بسزایی در کاهش یا افزایش سطح قند خون دارند، به عنوان مثال مصرف غذاهای نشاسته ای یا شیرین باعث افزایش سریع سطح قند خون می شود در حالی که مواد غذایی حاوی پروتئین و چربی، قند خون را به صورت تدریجی افزایش می دهند.
ممکن است پزشک از بیمار بخواهد مقدار کربوهیدرات های مصرفی روزانه خود را محدود کند، همچنین احتمالا نیاز است تعادل میان میزان مصرف کربوهیدرات و دوز انسولین روزانه کنترل شود. در این مورد بهتر است با یک متخصص تغذیه با تجربه در زمینه تنظیم برنامه غذایی برای دیابتی ها مشورت کنید.
تغذیه دیابت نوع 2
مصرف برخی مواد غذایی به کنترل قند خون و همچنین کاهش وزن اضافی در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 کمک می کند.
شمارش کربوهیدرات از بخش های مهم در تغذیه این بیماران محسوب می شود و متخصص تغذیه می تواند به فرد در تنظیم مقدار مصرف این ماده در هر وعده غذایی کمک کند.
توصیه می شود به منظور ثابت نگه داشتن سطح قند خون خود در طول روز، وعده های غذایی را کوچک تر کرده و روی خوراکی های سالم از جمله میوه ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین بدون چربی مانند مرغ و ماهی و چربی های سالم مانند روغن زیتون و آجیل ها تمرکز داشته باشید.
از سوی دیگر برخی مواد غذایی برای افراد مبتلا به دیابت ممنوع بوده و مصرف آن ها می تواند همه تلاش های بیمار برای کنترل قند خون را بی اثر کند، لازم است با پزشک خود درباره این مواد غذایی صحبت کنید.
تغذیه دیابت بارداری
استفاده از یک رژیم غذایی متعادل در دوران بارداری برای مادر و جنین بسیار مهم است. به علاوه انتخاب درست مواد غذایی می تواند نیاز به داروهای دیابت را کاهش یا حتی از بین ببرد.
توصیه می شود در این دوران به اندازه وعده های غذایی خود دقت کرده و مصرف مواد غذایی شور و شیرین را محدود کنید. اگرچه برای تغذیه جنین نیاز به مصرف مقادیری قند نیز می باشد اما نباید در این مورد زیاده روی شود. همچنین بهتر است در این باره با یک متخصص تغذیه صحبت کنید.
تشخیص دیابت
افرادی که علائم دیابت را در خود مشاهده کرده یا به دلایل مختلف بیشتر در معرض ابتلا به دیابت هستند باید آزمایش قند خون انجام دهند. زنان باردار نیز معمولا در سه ماه دوم یا سوم بارداری نیاز به انجام آزمایش های مربوط به دیابت دارند.
پزشک برای تشخیص پیش دیابت و دیابت از آزمایش های خون خاص استفاده می کند که عبارتند از :
- آزمایش قند خون پلاسما در حالت ناشتا (FPG) : در این آزمایش فرد به مدت 8 ساعت چیزی نخورده و قند خون او اندازه گیری می شود
- آزمایش هموگلوبین A1C : در این آزمایش خون سطح قند خون فرد در 3 ماه گذشته مشخص می شود
برای تشخیص دیابت بارداری پزشک بین هفته های 24 و 28 بارداری سطح قند خون را تست می کند.
- آزمایش چالش گلوکز (GCT) : طی این آزمایش، سطح قند خون یک ساعت بعد از نوشیدن مایعات شیرین بررسی می شود
- تست تحمل گلوکز (GTT) سه ساعته : در این تست، سطح قند خون بعد از یک شب ناشتا بودن بررسی شده و سپس فرد یک مایع شیرین می نوشد و قند خون دوباره بررسی می شود
پیشگیری از دیابت
به طور کلی دیابت نوع 1 قابل پیشگیری نمی باشد زیرا همان طور که قبلا اشاره کردیم این نوع دیابت به دلیل اختلال در سیستم ایمنی بدن ایجاد می شود.
در مورد دیابت نوع 2 نیز برخی علل مانند ژن ها یا سن قابل کنترل نیستند، اما بسیاری از عوامل خطرزای دیگر را می توان مدیریت و پیشگیری کرد. اکثر تکنیک های پیشگیری از دیابت نوع 2 شامل تغییرات ساده در رژیم غذایی و فعالیت های ورزشی می باشند.
اگر به پیش دیابت دچار شده اید برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 به توصیه های زیر توجه داشته باشید :
- حداقل 150 دقیقه در هفته ورزش هوازی مانند پیاده روی یا دوچرخه سواری انجام دهید
- مواد غذایی حاوی چربی های اشباع شده و ترانس و همچنین کربوهیدرات های فراوری شده را از رژیم غذایی خود حذف کنید
- مصرف میوه، سبزیجات و غلات کامل را در رژیم غذایی خود افزایش دهید
- در طول روز وعده های غذایی کوچک تر میل کنید
- اگر اضافه وزن دارید یا به چاقی مبتلا هستید سعی کنید 7 درصد از وزن خود را کاهش دهید
توجه : موارد ذکر شده تنها بخشی از توصیه های مفید برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 می باشد. برای آشنایی با سایر تکنیک ها با پزشک خود مشورت کنید.
دیابت بارداری
خانم هایی که قبلا به دیابت مبتلا نبوده اند ممکن است به طور ناگهانی به دیابت حاملگی در دوران بارداری دچار شوند که علت آن را قبلا بررسی کرده ایم. برخی نیز قبل از باردار شدن به دیابت مبتلا بوده و در دوران بارداری نیز از آن رنج می برند که به آن دیابت پیش از بارداری گفته می شود.
دیابت بارداری معمولا بعد از زایمان برطرف می شود اما خطر ابتلا به دیابت در آینده را افزایش می دهد. گفته شده حدود نیمی از زنان مبتلا به دیابت بارداری طی 5 تا 10 سال پس از زایمان به دیابت نوع 2 مبتلا می شوند.
از آن جا که دیابت بارداری عوارض متعددی دارد و می تواند به عوارض جدی در نوزاد تازه متولد شده از جمله زردی یا مشکلات تنفسی منجر شود، اگر به دیابت پیش از بارداری یا دیابت بارداری مبتلا هستید لازم است حتما با پزشک در ارتباط باشید.
دیابت در کودکان
کودکان نیز ممکن است به دیابت نوع 1 و 2 مبتلا شوند و کنترل قند خون در این گروه سنی از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا این بیماری می تواند به اندام های مهم از جمله قلب و کلیه ها آسیب برساند.
دیابت نوع 1 در کودکان
دیابت نوع 1 که نوع خود ایمنی دیابت می باشد اغلب از دوران کودکی شروع می شود و یکی از علائم اصلی آن افزایش ادرار است. کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 ممکن است حتی بعد از این که توانایی دستشویی رفتن پیدا کردند رختخواب خود را خیس کنند. تشنگی، خستگی و گرسنگی شدید نیز از علائم این بیماری در کودکان می باشد.
مهم است که کودکان مبتلا فورا تحت درمان قرار بگیرند، این بیماری می تواند باعث افزایش قند خون و کم آبی بدن شود که به مراقبت های اورژانسی نیاز دارد.
دیابت نوع 2 در کودکان
از آن جا که در گذشته ابتلا به دیابت نوع 2 در کودکان و نوجوانان بسیار نادر بوده، به دیابت نوع 1 دیابت نوجوانان گفته می شد اما امروزه کودکان نسبت به گذشته بیشتر به اضافه وزن و چاقی مبتلا می شوند، به همین دلیل دیابت نوع 2 در این گروه سنی شیوع بیشتری یافته است.
گفته شده حدود 40 درصد کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 علائمی ندارند و این بیماری اغلب در معاینات فیزیکی تشخیص داده می شود.
دیابت نوع 2 درمان نشده در کودکان ممکن است به عوارض مادام العمر از جمله بیماری های قلبی، کلیوی و نابینایی منجر شود، خوشبختانه تغذیه سالم و ورزش می تواند برای کنترل قند خون و جلوگیری از عوارض جانبی کمک کننده باشد.
منبع: healthline
