نفروپاتی دیابتی (به انگلیسی: Diabetic nephropathy) نوعی بیماری کلیه طولانی مدت است که از عوارض بیماری دیابت محسوب می شود و به دلیل آسیب دیدن کلیه در اثر بالا بودن قند خون رخ می دهد.
این بیماری از علل اصلی ابتلا بیماری های مزمن کلیه و بیماری کلیه پیشرفته (مرحله آخر) می باشد که در نهایت می تواند به نارسایی کلیه و مرگ بیمار منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره نفروپاتی دیابتی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
نفروپاتی دیابتی چیست؟
نفروپاتی دیابتی از عوارض بیماری دیابت و نوعی بیماری مزمن کلیه است که به دلیل بالا بودن سطح قند خون و اختلال در عملکرد کلیه رخ می دهد.
همان طور که می دانید کلیه از اندام های ضروری بدن است که به تنظیم سطح مایعات و نمک های بدن کمک می کند و این مسئله برای کنترل فشار خون و محافظت از سلامت قلب و عروق حیاتی می باشد.
در بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 و 2 یا دیابت حاملگی بدن نمی تواند به طور موثر انسولین تولید و استفاده کند. دیابت بارداری در دوره حاملگی رخ می دهد و ممکن است خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در سنین بالاتر را افزایش دهد.
ابتلا به بیماری دیابت باعث افزایش سطح قند خون می شود که به مرور زمان می تواند به نواحی مختلف بدن از جمله سیستم قلب و عروق و کلیه ها آسیب بزند. به آسیب کلیه ناشی از قند خون بالا نفروپاتی دیابتی گفته می شود.
نفروپاتی دیابتی از دلایل اصلی بیماری های طولانی مدت کلیه و بیماری کلیه مرحله آخر (ESRD) می باشد. در بیماری کلیه مرحله آخر کلیه ها قادر به انجام درست وظایف خود نیستند و این مسئله می تواند به نارسایی کلیه با عواقب تهدید کننده زندگی منجر شود.
گفته شده بین 20 تا 40 درصد افراد مبتلا به دیابت به نوعی بیماری کلیوی مبتلا هستند.
لازم به ذکر است در آزمایش های انجام شده در افراد مبتلا به نفروپاتی دیابتی، یک یا هر دو مورد زیر ممکن است وجود داشته باشد :
- سطح بالای آلبومین در ادرار : زمانی که کلیه ها سالم هستند ادرار حاوی پروتئین آلبومین نخواهد بود
- پایین بودن نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) : عملکرد اصلی کلیه فیلتر کردن خون است در حالی که آسیب کلیه روی توانایی این اندام در انجام وظیفه اصلی خود اثر منفی می گذارد. کلیه ها در حالت طبیعی به طور 100 درصد کار می کنند (GFR=100)، به طور کلی اگر GFR=60 یا بالاتر باشد فرد به بیماری کلیه مبتلا نیست اما GFR بین 15 تا 60 نشانه بیماری کلیه است و در صورتی که این مقدار به کمتر از 15 درصد برسد نشانه نارسایی کلیوی می باشد
علت نفروپاتی دیابتی
آسیب به کلیه ها باعث فشار روی اندام های حیاتی بدن شده و از عملکرد صحیح آن ها جلوگیری می کند. زمانی که این اتفاق رخ می دهد :
- بدن شروع به از دست دادن پروتئین از طریق ادرار می کند
- کلیه ها نمی توانند مواد زائد را از خون خارج کنند
- کلیه ها نمی توانند سطح مایعات در بدن را حفظ کنند
نفروپاتی دیابتی به تدریج ایجاد می شود. گفته شده یک سوم افراد 15 سال بعد از ابتلا به دیابت دچار سطح بالای آلبومین در ادرار می شوند اما کمتر از نیمی از این افراد ممکن است به نفروپاتی دیابتی کامل مبتلا می شوند.
آمار نشان داده بیماری کلیه در افرادی که کمتر از 10 سال است به دیابت مبتلا شده اند چندان شایع نیست، همچنین اگر فرد به مدت 20 تا 25 سال بعد از ابتلا به دیابت علائم بالینی نفروپاتی نداشته باشد کمتر احتمال دارد که بعد از این مدت به آن دچار شود.
اگر فرد مبتلا به دیابت بتواند سطح قند خون خود را کنترل کند احتمال ابتلا به نفروپاتی دیابتی در او کمتر خواهد شد.
لازم به ذکر است سطح بالای قند خون به دلیل آسیب زدن به عروق خونی، خطر فشار خون بالا را افزایش می دهد و ابتلا به فشار خون بالا می تواند در بروز بیماری کلیوی نقش داشته باشد.
عوامل خطر زای نفروپاتی دیابتی
برخی عوامل خطر زای نفروپاتی دیابتی عبارتند از :
- سیگار کشیدن : ارتباط بین سیگار کشیدن و سطح بالای التهاب می تواند باعث آسیب کلیه شود در حالی که ارتباط بین سیگار کشیدن و دیابت نامشخص است، با این حال به نظر می رسد افراد سیگاری بیشتر از سایرین به دیابت، فشار خون بالا و بیماری های کلیوی دچار می شوند
- سن : بیماری کلیه و به خصوص GFR پایین در افراد بالای 65 سال شیوع بیشتری دارد
- جنسیت : این بیماری در مردان بیش از زنان دیده می شود
- نژاد، قومیت یا هر دو : این بیماری در افراد آفریقایی – آمریکایی، بومیان آمریکایی و آسیایی – آمریکایی ها بیشتر دیده می شود
- وضعیت سلامتی : ابتلا به چاقی، التهاب مزمن، فشار خون بالا، مقاومت به انسولین و افزایش سطح چربی خون همگی می توانند در بیماری کلیوی نقش داشته باشند
توجه داشته باشید نفروپاتی دیابتی با نوروپاتی دیابتی که روی سیستم عصبی تاثیر می گذارد تفاوت دارد.
علائم نفروپاتی دیابتی
فرد مبتلا به نفروپاتی دیابتی در مراحل اولیه ممکن است علامتی نداشته باشد، هر چند احتمالا تغییراتی در فشار خون و تعادل مایعات بدن او رخ داده است. با گذشت زمان ضایعات تولید شده در خون جمع شده و باعث بروز علائم می شوند.
در مرحله 4 یا 5 احتمالا فرد احساس خوبی ندارد و علائم زیر را تجربه خواهد کرد :
- متورم شدن مچ پا و بخش پایین دست یا پا به دلیل احتباس آب
- تیره شدن ادرار به دلیل وجود خون در ادرار
- تنگی نفس
- خستگی به دلیل کاهش اکسیژن در خون
- حالت تهوع یا استفراغ
- فلزی شدن طعم دهان
از عوارض بیماری کلیه مرحله آخر نیز می توان به بیماری قلبی عروقی اشاره کرد.
پیروی از یک برنامه درمانی صحیح برای دیابت و مراجعه منظم به پزشک به فرد مبتلا به دیابت در کنترل سطح قند خون، کاهش خطر ابتلا به مشکلات کلیوی و تشخیص زود هنگام آن در صورت بروز کمک می کند.
همچنین طی غربال گری آزمایش ادرار انجام می شود تا سطح پروتئین در ادرار بررسی شود، اگرچه وجود پروتئین در ادرار لزوما به معنای بیماری کلیه نیست و می تواند نشانه مشکلات سلامتی دیگر از جمله عفونت دستگاه ادراری باشد.
مراحل نفروپاتی دیابتی
بیماری کلیه با توجه به مقدار GFR به چندین مرحله تقسیم می شود که عبارتند از :
- مرحله 1 : در این مرحله GFR = 90 درصد است و در آن اگرچه کلیه مقداری آسیب دیده اما عملکرد طبیعی دارد
- مرحله 2 : در این مرحله GFR بین 60 تا 89 است و کلیه علاوه بر آسیب دیدگی، دچار اندکی اختلال در عملکرد خود می باشد
- مرحله 3 : در این مرحله GFR بین 30 تا 59 درصد است و کلیه دچار اختلال در عملکرد خفیف تا شدید می باشد
- مرحله 4 : در این مرحله GFR بین 15 تا 29 درصد است و کلیه دچار کاهش شدید عملکرد می باشد
- مرحله 5 : در این مرحله GFR کمتر از 15 می باشد و فرد به نارسایی کلیه مبتلا است
درمان نفروپاتی دیابتی
درمان به موقع نفروپاتی دیابتی می تواند از بروز این عارضه جلوگیری کرده یا آن را به تاخیر بیندازد. هدف اصلی از درمان، حفظ و کنترل سطح قند خون و فشار خون است.
دارو درمانی
داروهایی همچون مهار کننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین یا مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین می توانند به کاهش فشار خون، محافظت از عملکرد کلیه و جلوگیری از صدمات بیشتر کمک کنند.
همچنین ممکن است ویتامین D تجویز شود زیرا افراد مبتلا به بیماری کلیوی معمولا دچار کمبود ویتامین D یا استاتین برای کاهش سطح کلسترول هستند.
به علاوه سال 2018 کالج قلب و عروق آمریکا دستورالعمل هایی جهت استفاده از داروهای SGLT2 یا داروهای GLP-1RAs مانند گلوکاگون برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 و بیماری مزمن کلیه ارائه کرده است. این داروها ممکن است خطر پیشرفت بیماری مزمن کلیه و مشکلات قلبی عروقی یا هر دو را کاهش دهند.
تغییرات رژیم غذایی
اگر کسی به بیماری کلیه مبتلا باشد پزشک ممکن است دستورالعمل های غذایی زیر را به او توصیه کند :
- آب : اگرچه ضروری است اما مصرف بیش از حد آب و مایعات، خطر ورم و فشار خون بالا را افزایش می دهد
- سدیم : این ماده جزء تشکیل دهنده نمک است و مصرف آن می تواند فشار خون را افزایش دهد
- پروتئین : در فرد مبتلا به بیماری کلیوی، پروتئین می تواند باعث تجمع مواد زائد در خون شده و فشار بیشتری به کلیه ها وارد کند
- فسفر : این ماده در بسیاری از مواد غذایی پروتئینی و لبنی وجود دارد، فسفر زیاد می تواند باعث تضعیف استخوان ها و ایجاد فشار روی کلیه ها شود
- پتاسیم : در افراد مبتلا به بیماری کلیه ممکن است سطح پتاسیم نسبت به حالت عادی بالاتر باشند که می تواند سلول های عصبی را تحت تاثیر قرار دهد
کنترل سطح قند خون
کنترل قند خون نقش مهمی در کاهش خطر بروز عوارض دیابت مانند بیماری های کلیوی، بیماری های قلبی عروقی و نوروپاتی دیابتی دارد.
هر یک از این موارد ممکن است به عوارض بعدی منجر شوند در حالی که کنترل قند خون می تواند از بروز آن ها جلوگیری کند.
گزینه های درمانی در مراحل آخر
در صورت پیشرفت نفروپاتی دیابتی تا بیماری کلیه مرحله آخر، فرد به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز خواهد داشت. انجام دیالیز اغلب تا پایان عمر یا تا زمان پیوند کلیه ادامه دارد.
دیالیز
دیالیز کلیه روشی است که طی آن با استفاده از یک دستگاه، ضایعات از خون جدا و از بدن دفع می شوند. دیالیز در واقع دستگاهی است که به عنوان جایگزین کلیه سالم عمل می کند.
این تکنیک انواع مختلف دارد که عبارتند از :
1. همودیالیز
در این روش خون از طریق سوزن و از بازو خارج شده و به یک دستگاه دیالیز منتقل می شود. سپس دستگاه، خون را در خارج از بدن فیلتر می کند و از طریق یک لوله و سوزن دیگر به بدن باز می گرداند.
ممکن است لازم باشد بیمار 3 تا 7 بار در هفته این کار را انجام می دهد و بسته به گزینه ای که انتخاب می کند هر جلسه احتمالا بین 2 تا 10 ساعت زمان می برد.
2. دیالیز صفاقی
در این روش از لایه داخلی شکم یا صفاقی برای تصفیه خون در داخل بدن استفاده می شود.
در دیالیز صفاقی محیطی مداوم (CAPD) مایع دیالیز از طریق کاتتر وارد شکم می شود و چند ساعت در بدن می ماند تا مواد زائد را قبل از تخلیه فیلتر کند. تخلیه 30 تا 40 دقیقه طول می کشد.
در دیالیز صفاقی چرخه مداوم (CCPD) یا دیالیز صفاقی خودکار، فرد به مدت 8 تا 10 ساعت در یک شب به دستگاه دیالیز وصل است و دستگاه، تخلیه مایعات را کنترل می کند.
فرد می تواند در خانه، محل کار یا حین مسافرت دیالیز صفاقی انجام دهد به شرط آن که با روش استفاده از تجهیزات آشنا بوده و تمام وسایل مورد نیاز را همراه داشته باشد.
پیوند کلیه
اگر نفروپاتی دیابتی به مراحل آخر برسد و اهدا کننده مناسب وجود داشته باشد پزشک پیوند کلیه را توصیه خواهد کرد. پیدا کردن اهدا کننده مناسب ممکن است مدتی طول بکشد.
از آن جا که هر فرد تنها با یک کلیه سالم می تواند زنده بماند، می توان از یکی از نزدیکان کلیه دریافت کرد. به خصوص این که دریافت کلیه از یکی از اعضای خانواده احتمال پذیرش کلیه توسط بدن را افزایش می دهد.
فرد دریافت کننده باید داروهای خاص مصرف کند تا خطر رد کلیه جدید توسط بدن کاهش پیدا کند. این داروها ممکن است عوارض جانبی همچون افزایش خطر ابتلا به عفونت را به دنبال داشته باشند.
پیشگیری از نفروپاتی دیابتی
بهترین روش برای کاهش خطر ابتلا به نفروپاتی دیابتی در افراد مبتلا به دیابت، کنترل سطح قند خون و فشار خون می باشد.
برخی تغییرات در سبک زندگی که می تواند در این زمینه کمک کننده باشد عبارتند از :
- استفاده از یک رژیم غذایی مغذی حاوی فیبر زیاد و قند، کربوهیدرات های فراوری شده و نمک کم
- ورزش منظم
- کاهش مصرف الکل
- اجتناب از تنباکو
- کنترل منظم قند خون
- پیروی از هر گونه برنامه درمانی ارائه شده توسط پزشک
- کاهش استرس
طبیعی است که آگاهی درباره بیماری دیابت و عوارض ناشی از آن (از جمله بیماری های کلیوی) به فرد در کنترل هر چه بیشتر وضعیت و پیشگیری از آن کمک می کند.
چشم انداز نفروپاتی دیابتی
چشم انداز این بیماری به میزان کنترل قند و فشار خون و مرحله تشخیص بیماری بستگی دارد. هر چه درمان زودتر آغاز شود چشم انداز بیماری نیز بهتر خواهد بود.
درمان می تواند پیشرفت بیماری را به تاخیر بیندازد یا از آن جلوگیری کند. همچنین افراد مبتلا به دیابت باید طبق دستور پزشک در غربال گری ها شرکت کرده و اقدامات لازم برای جلوگیری از پیشرفت بیماری کلیه را انجام دهند.
منبع: medicalnewstoday
