آبسه مغزی (به انگلیسی: Brain abscess) نوعی عارضه مغزی بالقوه کشنده است که به دلایل مختلف از جمله عفونت یا آسیب به مغز ایجاد شده و می تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد.
از جمله علائم آبسه مغزی می توان به سردرد، تشنج و تغییرات روانی و ذهنی اشاره کرد. ابتلا به این بیماری در گذشته صد در صد مرگ فرد را به دنبال داشته اما امروزه به دلیل پیشرفت های خوبی که در زمینه تشخیص و درمان بیماری ها صورت گرفته خوشبختانه احتمال زنده ماندن بیماران مبتلا تا حد زیادی افزایش یافته است.
در ادامه قصد داریم درباره آبسه مغزی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
آبسه مغزی چیست؟
آبسه مغزی به توده ای از چرک ها گفته می شود که به دلیل واکنش به عفونت یا ضربه و آسیب در مغز ایجاد می شود و عوارض متعددی به همراه دارد که به اندازه و محل تشکیل آبسه در مغز بستگی دارد.
این عارضه معمولا مردان بزرگسال کمتر از 30 سال را تحت تاثیر قرار می دهد، اگرچه در کودکان نیز در سنین بین 4 تا 7 سال دیده شده و نوزادان تازه متولد شده در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند. خوشبختانه در حال حاضر برنامه های واکسیناسیون خطر بروز آبسه مغزی در کودکان خردسال را تا حد خوبی کاهش داده است.
علائم آبسته مغزی
برخی علائم و نشانه های آبسه مغزی عبارتند از :
- سردرد (69 تا 70 درصد موارد)
- تب (45 تا 53 درصد موارد)
- تشنج (25 تا 35 درصد موارد)
- حالت تهوع و استفراغ (40 درصد موارد)
تشنج ممکن است اولین نشانه آبسه باشد. حالت تهوع و استفراغ نیز به دلیل تجمع فشار در داخل مغز ایجاد می شود. همچنین سردرد معمولا از محل آبسه به آرامی یا ناگهانی شروع می شود.
در 65 درصد موارد ممکن است تغییراتی در وضعیت روانی بیمار رخ داده و به علائم زیر منجر شود :
- گیجی
- خواب آلودگی و بی حالی
- تحریک پذیری
- تمرکز ذهنی ضعیف
- پاسخ دهی ضعیف
- کند شدن فرایندهای فکری
- کما (احتمالا)
در حدود 50 تا 65 درصد افراد مبتلا به آبسه مغزی مشکلات نورولوژیک بروز می کند که معمولا به دنبال سردرد ظاهر شده و چند روز تا چند هفته ادامه پیدا می کند. برخی مشکلات نورولوژیک آبسه مغزی عبارتند از :
- ضعف عضلانی
- ضعف یا فلج در یک طرف بدن
- مشکلات گفتاری مانند لکنت زبان
- هماهنگی ضعیف بدن
سایر علائم آبسه مغزی شامل موارد زیر می باشد :
- سفتی گردن، پشت یا شانه ها
- تاری دید، دو بینی یا دید خاکستری
به مرور که آبسه رشد کرده و فضای بیشتری اشغال می کند علائم این عارضه به دلیل ترکیبی از عفونت، آسیب بافت مغزی و فشار روی مغز ظاهر می شود. اگر سردرد به طور ناگهانی شدید شود ممکن است نشانه ترکیدن آبسه باشد.
در دو سوم موارد علائم به مدت 2 هفته ادامه دارد و پزشکان به طور متوسط 8 روز بعد از ظاهر شدن علائم، آن را تشخیص می دهند.
علت آبسه مغزی
آبسه مغزی اغلب به دلیل عفونت باکتریایی یا قارچی در بعضی قسمت های مغز ایجاد می شود. انگل نیز می تواند باعث بروز این عارضه شود.
هنگامی که باکتری ها، قارچ ها یا انگل ها بخشی از مغز را عفونی می کنند، التهاب و ورم ایجاد شده و به دنبال آن از تجمع سلول های مغزی عفونی، گلبول های سفید خون فعال و مرده و همچنین ارگانیسم هایی که باعث بروز مشکل شده اند آبسه تشکیل می شود.
زمانی که سلول ها تجمع پیدا می کنند دیواره یا غشایی در اطراف آبسه ایجاد می شود که عفونت را از ناحیه اطرافش جدا کرده و مانع گسترش عفونت به بافت های سالم مغزی می شود.
با تورم آبسه، فشار افزایشی به بافت اطراف مغز وارد خواهد شد و از آن جا که جمجمه انعطاف پذیر نیست و نمی تواند منبسط شود، فشار ناشی از آبسه می تواند عروق خونی را مسدود کرده و از رسیدن اکسیژن به مغز جلوگیری کند. این مسئله باعث آسیب یا تخریب بافت ظریف مغز می شود.
مغز چگونه عفونی می شود؟
عفونت مغزی به چند دلیل شایع نیست. یکی از دلایل آن وجود سد خونی مغز است که دارای شبکه ای محافظ از عروق خونی و سلول ها می باشد، این سد از راه یافتن برخی مواد خاص به مغز جلوگیری کرده و به بقیه مواد مجاز اجازه عبور می دهد.
گاهی عفونت با ایجاد التهاب به سد آسیب رسانده و باعث ایجاد شکاف در آن می شود، در نتیجه می تواند از سد خونی مغز عبور کند و خودش را به مغز برساند.
عفونت به سه طریق اصلی می تواند وارد مغز شود که عبارتند از :
- از طریق جریان خونی که از ناحیه عفونی دیگری آمده است
- از ناحیه نزدیک مغز مانند گوش گسترش پیدا می کند
- به دلیل آسیب دیدگی یا عمل جراحی ایجاد می شود
عفونت نشات گرفته از نواحی دیگر بدن
گاهی بخش دیگری از بدن عفونی شده و ارگانیسم های عامل آن با ورود به جریان خون و پس از دور زدن سد خونی وارد مغز شوند.
حدود 9 تا 43 درصد موارد ابتلا به آبسه مغز از عوامل بیماری زایی ایجاد می شود که از سایر قسمت های بدن به مغز رسیده اند. به عنوان مثال بسیاری از موارد مربوط به آبسه مغزی باکتریایی از عفونت نقاط دیگر بدن به وجود آمده و پیدا کردن و درمان عفونت اصلی اهمیت زیادی دارد زیرا در صورت عدم درمان ممکن است در آینده به طور مکرر عود کند.
افراد با سیستم ایمنی ضعیف (از جمله موارد زیر) بیشتر در معرض ابتلا به این نوع آبسه مغزی (عفونت منتقل شده از سایر بخش های بدن) می باشند :
- افراد مبتلا به اچ آی وی
- بیماران مبتلا به ایدز
- نوزادان کمتر از 6 ماه
- کسانی که شیمی درمانی انجام می دهند
- کسانی که از داروهای استروئیدی در طولانی مدت استفاده می کنند
- کسانی که پیوند عضو داشته اند و برای جلوگیری از رد عضو از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده کرده اند
شایع ترین عفونت هایی که باعث بروز آبسه مغزی می شوند عبارتند از :
- اندوکاردیت، عفونت دریچه قلب
- ذات الریه، برونشکتازی، سایر عفونت ها و بیماری های ریه
- عفونت های شکمی مانند پریتونیت (التهاب صفاق)، التهاب دیواره داخلی شکم و لگن
- سیستیت یا التهاب مثانه و سایر عفونت های لگن
سرایت مستقیم
14 تا 58 درصد موارد ابتلا به آبسه مغزی مواردی هستند که در آن ها عفونت از ناحیه نزدیک به مغز گسترش پیدا کرده است. اگر عفونت از داخل جمجمه شروع شود (به عنوان مثال از بینی یا گوش) می تواند خودش را به مغز برساند.
برخی عفونت هایی که از این طریق می توانند باعث ایجاد آبسه مغزی شوند عبارتند از :
- اوتیت میانی یا عفونت گوش میانی
- سینوزیت
- ماستوئیدیت، عفونت استخوان پشت گوش
محل آبسه ممکن است به محل و نوع عفونت اصلی بستگی داشته باشد.
ضربه و آسیب مستقیم
آبسه مغزی ممکن است به دلیل ضربه یا آسیب مانند عمل جراحی عصبی یا آسیب مغزی نفوذ کننده به داخل مغز رخ دهد. برخی موارد عبارتند از :
- ضربه به سر که باعث شکستگی جمجمه ای مرکب (باز) شود و قطعات استخوان به داخل مغز نفوذ کنند
- وجود یک شی خارجی مانند گلوله که از بدن خارج نشده باشد
- عارضه ناشی از عمل جراحی در موارد نادر
تشخیص آبسه مغزی
پزشک برای تشخیص آبسه مغزی ابتدا علائم ظاهری را بررسی کرده و درباره سابقه سلامتی و سفرهای اخیر بیمار سوالاتی می پرسد.
پزشک باید بداند که آیا فرد :
- اخیرا دچار عفونت شده است یا خیر
- دارای سیستم ایمنی ضعیف می باشد یا خیر
از آن جا که علائم این عارضه با برخی بیماری های دیگر شباهت دارد، تایید تشخیص ممکن است زمان بر باشد و اگر پزشک اطلاعاتی درباره زمان شروع علائم و نحوه پیشرفت آن ها به دست آورد پروسه تشخیص ساده تر خواهد بود.
برخی آزمایش های تشخیصی عبارتند از :
- آزمایش خون برای بررسی سطح بالای گلبول های سفید خون که می تواند نشانه عفونت باشد
- اسکن های تصویربرداری مانند ام آر آی یا سی تی اسکن که آبسه در آن ها به شکل یک یا چند لکه ظاهر می شود
- آسپیراسیون که نوعی نمونه برداری با سوزن است و طی آن نمونه ای از چرک آبسه برای بررسی جدا می شود
خوشبختانه طی دهه های اخیر به دلیل پیشرفت فناوری پزشکی و استفاده از روش هایی همچون سی تی اسکن و ام آر آی در تشخیص، تعداد مرگ و میر ناشی از آبسه مغز تا حد زیادی کاهش یافته است.
درمان آبسه مغزی
درمان این عارضه به طور کلی شامل عمل جراحی و دارو درمانی می باشد.
زمانی که پزشک به آبسه مغزی مشکوک باشد معمولا بلافاصله آنتی بیوتیک تجویز می کند زیرا آبسه می تواند تهدید کننده زندگی باشد اما اگر نتایج آزمایش ها عفونت ویروسی را نشان دهند، روش درمانی نیز با توجه به علت تغییر خواهد کرد.
میزان اثر بخشی درمان به موارد زیر بستگی دارد :
- اندازه آبسه
- مدت زمان بروز آبسه
- علت آبسه
- وضعیت سلامتی فرد
اگر عرض آبسه کوچک تر از 2.5 سانتی متر باشد احتمالا فقط داروی آنتی بیوتیک، ضد قارچ یا ضد ویروس داخل وریدی تجویز می شود اما ممکن است نیاز به تخلیه آبسه کوچک تر باشد تا مشخص شود کدام آنتی بیوتیک ها بهترین گزینه درمانی هستند.
اگر آبسه بزرگ تر از 2.5 سانتی متر باشد پزشک باید آن را تخلیه یا خارج کند. در صورتی که چندین آبسه ایجاد شده باشد جدا کردن آن ها بسیار خطرناک است و جراح تکنیک آسپیراسیون را توصیه می کند.
فرد ممکن است برای عفونت های عامل آبسه مانند عفونت ریه، شکم یا بینی نیز به درمان نیاز داشته باشد.
عمل جراحی
در موارد زیر نیاز به عمل جراحی است :
- فشار در مغز همچنان وجود داشته باشد
- آبسه با دارو درمان نشود
- در آبسه گاز وجود داشته باشد
- خطر ترکیدن آبسه باشد
کرانیوتومی یکی از روش های جراحی مورد استفاده است که طی آن جراح مراحل زیر را طی می کند :
- جراح ناحیه کوچکی از پوست سر را تراش می دهد
- یک قطعه کوچک استخوان را برداشته تا به مغز برسد
- آبسه را از بین برده یا چرک را تخلیه می کند
- استخوان را در جای خودش گذاشته و پوست را بخیه می زند
دارو درمانی
در صورت افزایش فشار داخل جمجمه و خطر بروز عوارضی مانند مننژیت، ممکن است یک دوره کوتاه مصرف داروهای کورتون دوز بالا کمک کننده باشد، اگرچه اغلب از کورتون به عنوان روش درمان معمول این عارضه استفاده نمی شود.
به علاوه پزشک برای جلوگیری از تشنج ممکن است داروهای ضد تشنج تجویز کند. گاهی لازم است فرد مبتلا به آبسه مغزی تا 5 سال داروهای ضد تشنج مصرف کند.
چشم انداز آبسه مغزی
به نظر می رسد 5 تا 32 درصد آبسه های مغزی کشنده هستند و در این میان کسانی که زنده می مانند با توجه به میزان آسیب، ممکن است برخی اثرات دائمی را تجربه کنند.
آبسه مغزی می تواند به مشکلات عصبی طولانی مدت از جمله مشکلات در عملکرد فیزیکی، تغییرات شخصیت و تشنج منجر شود.
تشخیص علائم احتمالی این عارضه مهم است و در صورت بروز آن ها لازم است سریع به پزشک مراجعه شود، هر چه فرد سریع تر تحت درمان قرار بگیرد احتمال موثر بودن درمان و زنده ماندن او بیشتر خواهد بود.
چشم انداز این بیماری به ویژگی های آبسه نیز بستگی دارد. به عنوان مثال درمان آبسه های متعدد و آبسه هایی که در اعماق مغز ایجاده شده اند دشوارتر است.
به دلیل احتمال عود آبسه، پزشک در طول دوره بهبودی بیمار را تحت نظر دارد و احتمالا به مدت دو هفته نیاز به سی تی اسکن هفتگی می باشد. به علاوه آبسه ممکن است بعد از ماه ها یا سال ها عود کند بنابراین نظارت طولانی مدت نیز ضروری است.
منبع: medicalnewstoday
