پرفشاری خون پورتال یا پرفشاری ورید باب (به انگلیسی: Portal hypertension) به افزایش فشار خون در داخل سیاهرگ یا ورید پورتال (باب) اشاره دارد که به دلیل آسیب کبدی اتفاق می افتد.
این عارضه جدی است و تشخیص و درمان به هنگام علل زمینه ای آن می تواند به جلوگیری از آسیب بیشتر کبد کمک کند.
در ادامه قصد داریم درباره پرفشاری خون پورتال و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پرفشاری خون پورتال چیست؟
پرفشاری خون پورتال زمانی رخ می دهد که فشار خون در سیاهرگ پورتال از 10 میلی متر جیوه تجاوز کند.
سیاهرگ پورتال خون غنی از مواد مغذی را از معده، طحال، پانکراس و سایر اندام های گوارشی به کبد منتقل می کند. این ورید یک سیاهرگ واقعی نیست زیرا به قلب تخلیه نمی شود اما حدود 75 درصد از خون کبد را تامین می کند.
همان طور که می دانید کبد، سموم را از خون فیلتر کرده و مواد مغذی را قبل از ارسال به بقیه بدن پردازش می کند. مشکلات و بیماری هایی همچون سیروز و التهاب که روی کبد تاثیر می گذارند می توانند ورید باب را نیز تحت تاثیر قرار دهند.
تغییر فشار خون در داخل سیاهرگ پورتال می تواند به عوارض شدید مانند خونریزی گوارشی، عفونت ها و نارسایی کلیه منجر شود.
علائم پرفشاری خون پورتال
اکثر افراد تا زمانی که بیماری آن ها پیشرفت نکند یا دچار عوارض آن نشوند، هیچ علامتی از بالا رفتن فشار خون پورتال مشاهده نمی کنند.
پرفشاری خون پورتال و عوارض آن می تواند به علائم غیر اختصاصی منجر شود که ممکن است در بیماری های دیگر نیز دیده شوند، این علائم عبارتند از :
- واریس یا وریدهای بزرگ شده در مری و معده
- خونریزی داخلی ناشی از شکستگی یا پارگی واریس که می تواند باعث مدفوع خونی یا سیاه شود
- آسیت یا ورم شکم، زمانی رخ می دهد که مایعات در فضای بین دیواره داخلی شکم و اندام ها جمع شوند
- انسفالوپاتی که به مغز آسیب می رساند و به مشکلات تمرکز و حافظه و سایر اختلالات شناختی منجر می شود
- کم خونی یا کمبود آهن که به دنبال از دست دادن خون مزمن رخ می دهد
- کاهش لخته شدن خون به دلیل سطوح پایین پلاکت
- سیستم ایمنی ضعیف به دلیل کاهش سطح گلبول های سفید خون
در برخی موارد نیز ممکن است اسپلنومگالی یا طحال بزرگ شده رخ دهد. علت این است که پر فشاری خون پورتال ممکن است جریان خون از طحال را کاهش داده و این اندام به دلیل خون اضافی موجود در آن بزرگ شود.
همچنین ممکن است باعث هپاتو اسپلنومگالی شود که طی آن کبد و طحال متورم می شوند.
علت پر فشاری خون پورتال
سیروز کبدی شایع ترین علت پر فشاری خون پورتال است. در این بیماری بافت اسکار جایگزین بافت سالم کبد شده و می تواند جریان خون را مسدود و فشار خون داخل سیاهرگ پورتال را افزایش دهد.
عوامل زیر ممکن است در بروز سیروز کبدی نقش داشته باشند :
- سوء مصرف الکل
- کبد چرب غیر الکلی
- عفونت های هپاتیت مزمن
- بیماری های خود ایمنی کبد مانند کلانژیت اسکلروزان اولیه و سیروز صفراوی اولیه
- احتقان کبد به دلیل نارسایی مزمن قلبی
- استفاده طولانی مدت از برخی داروها مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و برخی آنتی بیوتیک ها
پرفشاری خون پورتال غیر سیروتیک ایدیوپاتیک به نوعی پرفشاری خون پورتال اشاره دارد که در افرادی که به سیروز مبتلا نیستند رخ می دهد.
برخی علل این عارضه عبارتند از :
- لخته شدن خون در ورید پورتال
- عفونت های مزمن باکتریایی یا انگلی
- مجاری صفراوی کامل نشده
- سیستم ایمنی ضعیف
- بیماری کرون
- اختلالات ارثی از جمله سندرم آدامز الیور و سندرم ترنر
عوامل خطر زای پر فشاری خون پورتال
احتمال ابتلا به پر فشاری خون پورتال در افرادی که در معرض ابتلا به بیماری کبدی و سیروز قرار دارند بیشتر است.
به علاوه گفته شده افراد بالای 50 سال بیشتر در معرض ابتلا به سیروز قرار دارند و این بیماری در مردان شایع تر از زنان است.
عوامل دیگری که می توانند خطر ابتلا به سیروز کبدی را افزایش دهد عبارتند از :
- سابقه سوء مصرف الکل
- دیابت نوع 2
- اضافه وزن یا چاقی
تشخیص پرفشاری خون پورتال
تشخیص پرفشاری خون پورتال به تنهایی و با تکیه بر علائم فرد دشوار است. با این حال در صورتی که سابقه پزشکی و وضعیت سلامت فعلی فرد نشان دهد که خطر ابتلا به سیروز در او بالا است، ممکن است پزشک به پرفشاری پورتال مشکوک شود.
پزشک می تواند از چندین آزمایش مختلف برای غربال گری و تشخیص پر فشاری خون پورتال استفاده کند.
تصویر برداری سونوگرافی یک روش غیر تهاجمی است که از امواج صوتی فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از ساختارهای داخلی بدن استفاده می کند.
پزشک با سونوگرافی می تواند جریان خون در سیاهرگ پورتال را کنترل و سلامت معده و طحال را ارزیابی کند. همچنین می تواند الاستوگرافی انجام دهد.
الاستوگرافی خاصیت ارتجاعی بافت کبد را اندازه گیری می کند. در این تست نواحی با خاصیت ارتجاعی پایین نشان دهنده وجود بافت اسکار می باشد.
پزشک می تواند سیستم سیاهرگ پورتال را با استفاده از سایر تکنیک های تصویر برداری مانند سی تی اسکن و ام آر آی ارزیابی کند.
اگر نتایج این آزمایش ها غیر قطعی باشد احتمالا بیوپسی کبد انجام می شود که طی آن یک قطعه کوچک از بافت کبد جدا و از نظر جای زخم، التهاب و سایر علائم بیماری بررسی می شود.
درمان پرفشاری خون پورتال
پزشک ممکن است یک یا چند داروی زیر را برای پرفشاری خون پورتال تجویز کند :
- بتا بلوکرها مانند پروپرانولول که به کاهش فشار خون کمک می کند
- گشاد کننده های عروق مانند ایزوسورباید که رگ ها را بزرگ کرده و خطر خونریزی را کاهش می دهد
- لاکتولوز که یک قند مصنوعی است و پزشکان برای درمان علائم آنسفالوپاتی کبدی از آن استفاده می کنند
- آنتی بیوتیک هایی مانند ریفاکسیمین برای درمان عفونت های باکتریایی و کمک به کاهش سطح سموم در مغز
- دیورتیک ها از جمله فوروزماید و اسپیرونولاکتون که مایعات اضافی را از بدن خارج و به تسکین ادم و آسیت کمک می کنند
پزشک ممکن است تغییرات خاصی نیز در سبک زندگی پیشنهاد دهد، از جمله :
- محدود کردن یا اجتناب از مصرف الکل
- ترک سیگار
- کاهش مصرف سدیم
- ورزش منظم
در برخی موارد برای درمان پرفشاری خون پورتال، اقدامات زیر انجام می شود :
- تکنیک TIPS : در این روش جراح یک استنت مشبک در سیاهرگ پورتال قرار می دهد تا جریان خون را به داخل ورید کبدی تغییر مسیر دهد
- بستن واریس : در این روش جراح یک نوار لاستیکی به دور ورید بزرگ شده می بندد و از خونریزی ناشی از واریس جلوگیری می کند
- پاراسنتز : از درمان های موثر برای آسیت شدید است. در این روش پزشک مایع اضافی موجود در شکم را از طریق یک سوزن تو خالی تخلیه می کند
- پیوند کبد : در این روش کبد بیمار یا آسیب دیده با یک کبد سالم جایگزین می شود. پزشکان معمولا پیوند کبد را برای افرادی که در مرحله پیشرفته نارسایی کبد یا سرطان کبد قرار دارند انجام می دهند
عوارض پرفشاری خون پورتال
افزایش فشار خون در سیاهرگ پورتال می تواند به واریس در مری یا معده منجر شود. این وریدهای بزرگ شده ممکن است پاره شوند و خونریزی داخلی، مدفوع خونی یا کم خونی به دنبال داشته باشند.
سایر عوارض بالقوه پر فشاری خون پورتال عبارتند از :
- زردی که باعث زردی پوست و چشم می شود
- آسیت که زمانی رخ می دهد که مایع در شکم جمع شود
- ادم یا تورم در پاها
- انسفالوپاتی کبدی که می تواند به از دست دادن حافظه، تغییرات شخصیت و سردرگمی منجر شود
- عفونت های مزمن
پیشگیری از پرفشاری خون پورتال
نکات زیر ممکن است به پیشگیری از پر فشاری خون پورتال کمک کند :
- اجتناب از سوء مصرف الکل
- ترک سیگار یا اجتناب از دود ثانویه
- استفاده از یک رژیم غذایی سالم
- ورزش منظم
- حفظ وزن متوسط بدن
- اجتناب از مصرف بیش از حد برخی داروهای خاص که می توانند به کبد آسیب برسانند
- غربال گری بیماری های کبدی
- دریافت واکسن هپاتیت
چشم انداز پرفشاری خون پورتال
چندین گزینه درمانی برای پر فشاری خون پورتال وجود دارد و افراد ممکن است به ترکیبی از دارو، تغییر سبک زندگی و روش های جراحی برای بهبود وضعیت خود نیاز داشته باشند.
درمان علل زمینه ای پر فشاری خون پورتال احتمالا به جلوگیری از آسیب بیشتر کبد کمک کند. به علاوه افرادی که به آسیب شدید کبدی یا سرطان کبد دچار هستند ممکن است به پیوند کبد نیاز داشته باشند.
منبع: medicalnewstoday
