سیاه سرفه (به انگلیسی: Whooping cough) نوعی بیماری مسری جدی است که توسط عوامل باکتریایی ایجاد شده و علامت اصلی آن سرفه های شدید و متمایز می باشد.
این بیماری تا قبل از تولید واکسن در دهه 40 میلادی یکی از شایع ترین علل مرگ و میر کودکان محسوب می شده اما خوشبختانه امروزه به دلیل انجام واکسیناسیون گسترده در سراسر جهان موارد ابتلا به این بیماری تا حد چشمگیری کاهش یافته است، اگرچه هنوز برخی نوزادان به آن دچار می شوند.
در ادامه قصد داریم درباره سیاه سرفه و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سیاه سرفه چیست؟
سیاه سرفه که به نام سرفه صد روزه نیز به شهرت رسیده یک عفونت تنفسی جدی است که با سرفه های شدید و غیر قابل کنترل که تنفس را دشوار می کند شناخته می شود. در این بیماری بعد از سرفه صدای جیغ مانندی ایجاد می شود که با سرفه های معمولی تفاوت دارد.
سیاه سرفه توسط باکتری بوردتلا پرتوزیس ایجاد می شود و با این که می تواند در هر سن و سالی رخ دهد اما در نوزادان و کودکان خردسال جدی تر بوده و ممکن است به مرگ منجر شود.
تا قبل از تولید واکسن، افراد زیادی به این بیماری دچار می شدند و هر 2 تا 5 سال پیک هایی وجود داشت که تقریبا 93 درصد موارد ابتلا را کودکان کمتر از 10 سال تشکیل می دادند.
خوشبختانه بعد از اولین واکسیناسیون در دهه 1940 میزان ابتلا به سیاه سرفه تا حد زیادی کاهش یافت. این بیماری امروزه در کودکانی که هنوز به سن مناسب برای تکمیل دوره واکسیناسیون نرسیده اند و همچنین نوجوانانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند بیشتر دیده می شود.
گفته شده کودکانی که واکسینه نشده اند 23 برابر بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به سیاه سرفه قرار دارند.
لازم به ذکر است باکتری عامل سیاه سرفه از طریق سرفه و عطسه و قطرات ریز آب در هوا پخش شده و به دیگران منتقل می شود. نوزادان مبتلا معمولا برای درمان نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند.
علائم سیاه سرفه
علائم سیاه سرفه معمولا 6 تا 20 روز بعد از آلوده شدن فرد به باکتری ظاهر می شود، به عبارت دیگر دوره کمون آن 6 تا 20 روز می باشد.
این بیماری با علائم خفیف شروع می شود که به مرور تشدید پیدا می کنند. علائم و نشانه های اولیه به علائم سرماخوردگی شباهت دارد.
علائم اولیه
- گرفتگی بینی
- سرفه خشک و آزار دهنده
- احساس ناخوشی عمومی
- تب خفیف
- آب ریزش بینی
- گلو درد
- چشم آب دار
- اسهال (گاهی اوقات)
علائم ذکر شده طی یک هفته اول رایج است و بعد از آن شدت پیدا می کند.
علائم بعدی (پاروکسیسم)
در مرحله دوم که پاروکسیسم نام دارد حملات سرفه شدید آغاز می شود که هر دوره آن می تواند چند دقیقه طول بکشد. گاهی اوقات دوره بعدی خیلی زودتر فرا می رسد و فرد دچار حملات خوشه ای سرفه می شود که ممکن است ده ها دقیقه طول بکشد.
فرد بیمار معمولا روزانه 10 تا 15 دوره سرفه تجربه می کند که طی هر دوره، نفس بیمار بین سرفه ها بریده بریده می شود و بلافاصله بعد از تمام شدن دوره، صدای جیغ مانندی از خود ایجاد می کند.
کودکان خردسال و نوزادان معمولا دچار این حالت نمی شوند بلکه نفس نفس می زنند و حتی ممکن است به صورت موقتی نفس آن ها قطع و رنگ کودک کبود شود. اگرچه این اتفاق والدین را بسیار نگران می کند اما تا حدی که به نظر می رسد نگران کننده نیست و معمولا نفس کودک خیلی زود بر می گردد.
دوره های سرفه ممکن است با استفراغ همراه باشد که در کودکان خردسال و نوزادان بیشتر دیده می شود.
لازم به ذکر است علائم مرحله پاروکسیسم در بزرگسالان و نوجوانان نسبت به نوزادان و کودکان شدت کمتری دارد و معمولا شبیه علائمی است که در برونشیت دیده می شود.
در موارد نادر سیاه سرفه می تواند باعث مرگ ناگهانی نوزاد شود.
مرحله بهبودی
در این مرحله که ممکن است 3 ماه و حتی بیشتر طول بکشد علائم بهبودی در بیمار ظاهر می شود و تعداد و شدت سرفه ها کاهش پیدا می کند. در این مدت گاهی سرفه های شدید دیده می شود.
علت سیاه سرفه
سیاه سرفه نوعی عفونت باکتریایی است که توسط باکتری بوردتلا پرتوزیس ایجاد می شود. این عفونت در غشای مجاری نفسی به خصوص نای (مجرای تنفسی) و همچنین برونش ها (مجاری هوایی که از نای به ریه ها می رسد) رخ می دهد.
به محض این که باکتری به غشای مجاری تنفسی می رسد شروع به رشد و تکثیر کرده و اجزای پاک کننده مخاط را از کار می اندازد که نتیجه آن تجمع مخاط در این ناحیه می باشد.
بیمار سعی می کند مخاط اضافی را با سرفه های بیشتر دفع کند و با افزایش مخاط، سرفه نیز شدید و شدیدتر می شود.
هر چه التهاب و ورم در ناحیه مجاری تنفسی بدتر شود، محل عبور هوا تنگ تر و تنفس دشوارتر می شود. به همین دلیل زمانی که بیمار سعی می کند بعد از یک دوره سرفه نفس بکشد و هوا را به سمت ریه ها بکشاند صدای جیغ مانند ایجاد خواهد شد.
نحوه انتقال سیاه سرفه
افرادی که به باکتری عامل سیاه سرفه آلوده شده اند از 6 تا 20 روز بعد از وارد شدن باکتری به بدن شان تا 3 هفته بعد از شروع سرفه های جیغ مانند می توانند عفونت را به دیگران منتقل کنند.
زمانی که بیمار عطسه یا سرفه می کند صدها قطره ریز آب و حاوی باکتری در هوا پخش می شود. اگر یک فرد سالم مقداری از این قطرات ریز آب را همراه با هوا تنفس کند در معرض خطر ابتلا قرار گرفته و ممکن است بیمار شود.
تشخیص سیاه سرفه
تشخیص سیاه سرفه در مراحل اولیه آن اغلب دشوار است و پزشک ممکن است اشتباه کند زیرا علائم این بیماری به سایر مشکلات تنفسی همچون برونشیت، آنفلوآنزا و سرماخوردگی شباهت دارد.
پزشک معمولا با بررسی علائم و گوش دادن به سرفه این بیماری را تشخیص می دهد.
آزمایش های تشخیصی احتمالی عبارتند از :
- آزمایش کشت گلو یا بینی : در این آزمایش پزشک یک نمونه سواب گرفته و به آزمایشگاه می فرستد تا نمونه از نظر وجود باکتری سیاه سرفه بررسی شود
- آزمایش خون : ممکن است از آزمایش خون برای شمارش تعداد گلبول های سفید خون استفاده شود، تعداد زیاد این گلبول ها احتمالا نشانه عفونت می باشد
- اشعه ایکس قفسه سینه : پزشک با این تکنیک بررسی می کند که آیا در ریه ها التهاب یا مایع وجود دارد یا خیر
اگر نوزاد به سیاه سرفه مشکوک باشد ممکن است لازم باشد سایر اقدامات تشخیصی در بیمارستان انجام شود.
درمان سیاه سرفه
درمان نوزادان مبتلا به سیاه سرفه معمولا در بیمارستان صورت می گیرد زیرا این بیماری در این گروه سنی ممکن است به عوارض کشنده منجر شود.
اگر کودک نتواند مایعات و غذا را در معده خود نگه دارد ممکن است نیاز به تزریق داخل وریدی باشد. به علاوه برای اطمینان از عدم شیوع بیماری، کودک را در قرنطینه نگهداری می کنند.
کودکان بزرگ تر، نوجوانان و بزرگسالان معمولا در خانه درمان می شوند.
دارو درمانی
برای از بین بردن باکتری سیاه سرفه و درمان سریع تر آن از آنتی بیوتیک ها استفاده می شود که ممکن است برای اعضای خانواده نیز تجویز شود.
در اکثر موارد طی 5 روز بعد از شروع درمان آنتی بیوتیکی، عفونت متوقف می شود.
اگر سیاه سرفه تا مراحل پایانی بیماری تشخیص داده نشود احتمالا نیاز به درمان با آنتی بیوتیک ها نمی باشد زیرا تا آن زمان باکتری خود به خود از بین خواهد رفت.
سایر روش های درمانی عبارتند از :
- کورتیکو استروئیدها : اگر کودک علائم شدید داشته باشد ممکن است از داروهای کورتون همراه با آنتی بیوتیک ها استفاده شود. کورتون ها داروهای هورمونی قوی هستند که به کاهش التهاب مجاری تنفسی و تنفس بهتر کمک می کنند
- اکسیژن : در صورت نیاز به اکسیژن ممکن است از ماسک مخصوص استفاده شود. همچنین گاهی با کمک سرنگ تک محفظه ای مخاط مجاری تنفسی تخلیه می شود
- درمان سرفه : داروهای ضد سرفه بدون نسخه در تسکین علائم سیاه سرفه بی اثر هستند و پزشکان توصیه ای به مصرف آن ها نمی کنند. متاسفانه در مورد سرفه نمی توان کار چندانی انجام داد. به علاوه سرفه در واقع به دفع مخاط تجمع یافته در مجاری تنفسی کمک می کند
علائم در کودکان بزرگ تر و بزرگسالان معمولا شدت کمتری دارد، پزشک در این موارد معمولا توصیه می کند :
- استراحت کافی
- مصرف مایعات فراوان برای جلوگیری از کم آبی بدن
- پاک سازی مخاط اضافی و استفراغ از مجاری تنفسی و پشت حلق برای جلوگیری از خفگی
- مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن برای تسکین گلو درد و کاهش تب (مصرف آسپرین در افراد کمتر از 16 سال ممنوع است)
عوارض سیاه سرفه
کودکان بزرگ تر و بزرگسالان معمولا بدون هیچ گونه عارضه و مشکل خاصی بهبود پیدا می کنند. در اکثر موارد عوارض به دلیل فشار زیاد ناشی از سرفه و شدت آن رخ می دهد که ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- صورت ورم کرده
- فتق شکمی
- سفیدی چشم
- ترک خوردگی یا کبودی در ناحیه دنده ها
- زخم دهان و زبان
- خون دماغ شدن
- اوتیت میانی (عفونت گوش میانی)
نوزادان و کودکان خردسال بیشتر در معرض عوارض جدی ناشی از سیاه سرفه هستند، از جمله :
- ذات الریه
- کم آبی شدید
- تشنج
- افت فشار خون
- نارسایی کلیه
- کاهش وزن در صورت استفراغ شدید
به علاوه اگر مشکلات تنفسی شدید باشد کودک دچار توقف موقتی تنفس می شود، در موارد بسیار نادر خطر بروز آسیب مغزی ناشی از کمبود اکسیژن وجود دارد.
لازم به ذکر است مادران باردار، کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند و همچنین افراد مبتلا به دیابت بیشتر در معرض خطر عوارض این بیماری قرار دارند.
پیشگیری از سیاه سرفه
پیشگیری از سیاه سرفه اهمیت زیادی دارد، به طوری که اگر یکی از اعضای خانواده به این باکتری آلوده شده باشد ممکن است توصیه شود سایر اعضای خانواده نیز درمان آنتی بیوتیکی در پیش بگیرند.
واکسیناسیون
امروزه برای پیشگیری از سیاه سرفه واکسیناسیون انجام می شود. واکسن مورد استفاده DTaP نام دارد که فرد را در برابر دیفتری، کزاز و سیاه سرفه محافظت می کند.
بسیار مهم است که خانم های باردار و همچنین کسانی که در تماس نزدیک با نوزادان (از دوره نوزادی تا یک سالگی) هستند در برابر این باکتری واکسینه شوند.
لازم به ذکر است سیاه سرفه یکی از علل اصلی مرگ های قابل پیشگیری با واکسن در سطح جهان می باشد و بیشتر موارد ابتلا به آن (بیش از 90 درصد) در کشورهای کم درآمد یا متوسط رخ می دهد.
منبع: medicalnewstoday
