تومور مغزی (به انگلیسی: Brain tumor) عارضه ای جدی و تهدید کننده عملکرد مغز است که در اثر رشد غیر طبیعی سلول های مغزی رخ می دهد و معمولا با علائم آزار دهنده به خصوص سر درد همراه می باشد.
تومورهای مغزی انواع گوناگون دارند و به دو دسته اصلی خوش خیم یا غیر سرطانی و بد خیم یا سرطانی و همچنین تومور مغزی اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. روش های درمانی این عارضه با توجه به برخی عوامل از جمله نوع و محل تومور ممکن است متفاوت باشد.
در ادامه قصد داریم درباره تومور مغزی و علل، علائم، انواع و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
تومور مغزی چیست؟
تومور مغزی به مجموعه یا توده ای از سلول های غیر طبیعی در مغز اطلاق می شود. جمجمه که اطراف مغز را در بر گرفته بسیار سفت و محکم است و رشد هر گونه ضایعه از جمله تومور در این فضای محدود می تواند مشکلات متعددی به همراه داشته باشد.
تومورهای مغزی می توانند سرطانی (بد خیم) یا غیر سرطانی (خوش خیم) باشند. رشد این تومورهای خوش خیم یا بد خیم ممکن است باعث افزایش فشار داخل جمجمه شده که خطر آسیب مغزی را به همراه دارد و جان بیمار را تهدید می کند.
انواع تومور مغزی
تومورهای مغزی به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. تومور مغزی اولیه از مغز شروع شده و در اغلب موارد خوش خیم است اما تومور مغزی ثانویه که به نام تومور مغزی متاستاتیک نیز شناخته شده زمانی رخ می دهد که سلول های سرطانی از اندام های دیگر مانند ریه یا پستان به مغز سرایت کرده باشند.
تومور مغزی اولیه
تومورهای مغزی اولیه از مغز نشات گرفته و می توانند در نواحی زیر رشد کنند :
- سلول های مغزی
- غشای اطراف مغز که به آن مننژ (شامه) گفته می شود
- سلول های عصبی
- غدد
تومورهای اولیه ممکن است خوش خیم یا سرطانی باشند و شایع ترین انواع آن ها در بزرگسالان شامل تومور مغزی گلیوما و تومور مغزی مننژیوم می باشد.
تومور مغزی گلیوما
گلیوما نوعی تومور مغزی است که از سلول های گلیال مغز سرچشمه می گیرد. این سلول ها در حالت طبیعی وظایف زیر را بر عهده دارند :
- از ساختار سیستم عصبی مرکزی پشتیبانی می کنند
- سیستم عصبی مرکزی را تغذیه می کنند
- ضایعات سلولی را پاکسازی می کنند
- نورون های مرده را تجزیه می کنند
تومورهای گلیوما ممکن است از انواع مختلف سلول های گلیال ایجاد شوند، برخی انواع تومورها که از این سلول ها آغاز می شوند عبارتند از :
- تومورهای آستروسیتیک مانند آستروسیتوما که از مخچه نشات می گیرند
- تومورهای اولیگودندروگلیال که اغلب در لوب های گیجگاهی پیشانی ظاهر می شوند
- تومورهای گلیوبلاستوما که از بافت محافظت کننده مغز نشات گرفته و تهاجمی ترین نوع می باشند
سایر تومورهای مغزی اولیه
سایر تومورهای مغزی اولیه عبارتند از :
- تومورهای هیپوفیز که معمولا خوش خیم هستند
- تومورهای غده کاجی که می توانند خوش خیم یا بد خیم باشند
- تومور اپاندیموم که معمولا خوش خیم است
- تومورهای کرانیوفارنژیوما که اغلب در کودکان رخ می دهند و خوش خیم هستند اما می توانند علائم بالینی مانند تغییر در بینایی یا بلوغ زودرس به همراه داشته باشند
- لنفوم های اولیه سیستم عصبی مرکزی که بد خیم هستند
- تومورهای اولیه سلول های ژرم مغز که می توانند خوش خیم یا بد خیم باشند
- تومور مننژیوم که منشا آن مننژ است
- تومور شوانوما که از سلول های شوان نشات می گیرد، این سلول ها پوشش محافظتی اعصاب (غلاف میلین) را ایجاد می کنند
تومورهای مننژیوم و شوانوما اغلب در میان افراد بین 40 تا 70 ساله دیده می شوند. مننژیوم در زنان بیشتر از مردان است در حالی که شوانوما در زنان و مردان به طور یکسان رخ می دهد. این تومورها معمولا خوش خیم هستند اما به دلیل اندازه و موقعیت مکانی خاص ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشند.
لازم به ذکر است موارد بد خیم و سرطانی مننژیوم و شوانوما نادر اما احتمالا بسیار تهاجمی هستند.
تومور مغزی ثانویه
اغلب سرطان های مغز از تومورهای مغزی ثانویه ایجاد می شوند. این تومورها از یک بخش از بدن شروع شده و به مغز می رسند.
سرطان های زیر می توانند به مغز متاستاز کنند :
- سرطان ریه
- سرطان سینه
- سرطان کلیه
- سرطان پوست
تومورهای ثانویه همیشه بد خیم هستند زیرا تومورهای خوش خیم محلی بوده و از ناحیه اصلی خود به سایر بخش های بدن سرایت نمی کنند.
عوامل خطر زای تومور مغزی
برخی عوامل خطر زای تومورهای مغزی عبارتند از :
- سابقه خانوادگی : حدود 5 تا 10 درصد از کل سرطان ها ژنتیکی یا ارثی هستند و به ندرت اتفاق می افتد تومور مغزی به طور ژنتیکی رخ دهد. با این حال اگر چند نفر از اعضای خانواده به تومور مغزی دچار شده باشند لازم است فرد با پزشک مشورت کند
- سن : خطر بیشتر انواع تومورهای مغزی با افزایش سن بیشتر می شود
- نژاد : تومورهای مغزی بیشتر در میان قفقازی ها شایع است، اگرچه افراد آفریقایی – آمریکایی نیز بیشتر در معرض ابتلا به مننژیوم قرار دارند
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی : قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص به خصوص در محیط کار می تواند خطر ابتلا به سرطان مغز را افزایش دهد
- قرار گرفتن در معرض اشعه : افرادی که در معرض اشعه یونیزان هستند بیشتر به تومور مغزی دچار می شوند. افرادی که تحت تکنیک های پرتو درمانی شدید برای درمان سرطان قرار می گیرند ممکن است در معرض این اشعه باشند. به علاوه برخی افراد در معرض تشعشعات یونیزان حاصل از ذرات هسته ای قرار می گیرند (مانند حوادث نیروگاه هسته ای در فوکوشیما و چرنوبیل)
- عدم ابتلا به آبله مرغان : گفته شده افرادی که در کودکی به آبله مرغان مبتلا شده اند کمتر به تومور مغزی دچار می شوند.
علائم تومور مغزی
علائم تومور مغزی به محل و اندازه تومور بستگی دارد. برخی تومورها با حمله به بافت مغزی باعث آسیب مستقیم می شوند و برخی دیگر فشار اطراف مغز را افزایش می دهند.
زمانی که تومور در حال رشد به بافت مغز فشار وارد می کند علائم قابل توجهی ظاهر می شود. سر درد یکی از علائم شایع تومور مغزی است که ممکن است نشانه های زیر را داشته باشد :
- صبح ها هنگام بیدار شدن از خواب بدتر می شود
- در خواب رخ می دهد
- با سرفه، عطسه یا ورزش بدتر می شود
به همراه سر درد ممکن است علائم زیر نیز تجربه شود :
- استفراغ
- تاری دید یا دو بینی
- گیجی
- تشنج به خصوص در بزرگسالان
- ضعف دست یا پا یا بخشی از صورت
- تغییرات در عملکرد ذهنی
سایر علائم شایع تومور مغزی عبارتند از :
- عدم دقت کافی به حرکات
- از دست دادن حافظه
- گیجی
- مشکل در نوشتن یا خواندن
- تغییر در حس شنوایی، چشایی یا بویایی
- کاهش هوشیاری که ممکن است شامل خواب آلودی یا از دست دادن هوشیاری باشد
- مشکل بلع
- سرگیجه یا دوران
- مشکلات چشمی مانند افتادگی پلک ها یا مردمک های نا متقارن
- حرکات غیر قابل کنترل
- لرزش دست
- از دست دادن تعادل
- از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن یک طرف بدن
- مشکل در درک صحبت های دیگران
- تغییر در خلق و خو، شخصیت، احساسات یا رفتار
- مشکل در راه رفتن
- ضعف عضلانی در صورت، دست یا پا
علائم تومور هیپوفیز
علائم زیر ممکن است در تومورهای هیپوفیز رخ دهد :
- ترشحات نوک پستان
- عدم قاعدگی در زنان
- افزایش بافت پستان در مردان
- بزرگ شدن دست ها یا پاها
- حساسیت به گرما یا سرما
- افزایش موهای زائد بدن
- افت فشار خون
- چاقی
- تغییرات بینایی مانند تاری دید یا دید تونلی
تشخیص تومور مغزی
تشخیص تومور مغزی با معاینه فیزیکی و بررسی تاریخچه پزشکی بیمار آغاز می شود.
معاینه فیزیکی شامل معاینه عصبی بسیار دقیق است و طی آن پزشک احتمال آسیب دیدگی اعصاب جمجمه را بررسی می کند، این اعصاب از مغز سرچشمه می گیرند.
پزشک ممکن است با دستگاه چشم بین به مردمک های چشم و شبکیه نور تابانده و داخل چشم را بررسی کند تا مشخص شود مردمک های چشم چگونه به نور واکنش می دهند. این روش به پزشک امکان می دهد تا چشم را به طور مستقیم از نظر تورم عصب بینایی بررسی کند. زمانی که فشار داخل جمجمه افزایش می یابد ممکن است تغییراتی در عصب بینایی ایجاد شود.
همچنین ممکن است موارد زیر بررسی شود :
- قدرت عضلانی
- هماهنگی و تعادل
- حافظه
- توانایی انجام محاسبات ریاضی
گاهی نیاز است آزمایش های بیشتری بعد از معاینه فیزیکی انجام شود، از جمله :
1. سی تی اسکن سر
در این تکنیک پزشک با اشعه ایکس جزئیات بیشتری درباره تومور به دست می آورد. این روش با کنتراست یا بدون آن انجام می شود، سی تی اسکن کنتراست این امکان را به پزشک می دهد تا با کمک یک رنگ خاص، برخی ساختارها از جمله عروق خونی را با وضوح بیشتری بررسی کند.
2. ام آر آی سر
در ام آر آی از اشعه ایکس استفاده نمی شود بلکه با کمک یک رنگ خاص تصاویر بسیار دقیق تری از ساختارهای مغزی به دست می آید.
3. آنژیوگرافی
در این روش یک رنگ خاص به سرخرگ (معمولا از طریق کشاله ران) تزریق می شود که به عروق مغزی منتقل شده و به پزشک این امکان را می دهد تا خون رسانی تومورها را بررسی کند. اطلاعات به دست آمده برای عمل جراحی مفید است.
4. اشعه ایکس جمجمه
تومورهای مغزی می توانند باعث شکستگی یا ترک خوردن استخوان های جمجمه شوند، این مسئله با کمک اشعه ایکس تشخیص داده می شود. اشعه می تواند رسوبات کلسیم را که گاهی در تومورها ایجاد می شوند جمع کند. اگر سرطان به استخوان ها رسیده باشد رسوبات کلسیم ممکن است وارد جریان خون شوند.
5. نمونه برداری
در این تکنیک تکه کوچکی از تومور جدا می شود تا از نظر حضور سلول های بد خیم یا خوش خیم بررسی شود. همچنین مشخص می شود سرطان از مغز نشات گرفته یا سایر اندام های بدن.
درمان تومور مغزی
درمان تومور مغزی به موارد زیر بستگی دارد :
- نوع تومور
- اندازه تومور
- محل تومور
- سلامت عمومی بیمار
متداول ترین روش درمان تومورهای بد خیم مغزی عمل جراحی است و هدف آن از بین بردن هر چه بیشتر سرطان بدون آسیب رساندن به قسمت های سالم مغز می باشد.
برخی تومورها در نقطه ای از مغز قرار گرفته اند که به آسانی و بدون خطر می توان آن ها را طی عمل جراحی برداشت اما برخی دیگر در نقطه ای واقع هستند که برداشتن آن ها دشوار شده و نمی توان تومور را به طور کامل جدا کرد، اگرچه برداشتن حتی بخشی از تومور سرطانی نیز تاثیر خوبی خواهد داشت.
عفونت و خونریزی از جمله خطرات احتمالی عمل جراحی مغز می باشند. تومورهای خوش خیمی که از نظر بالینی خطرناک هستند نیز با عمل جراحی برداشته می شوند. در مورد تومورهای متاستاتیک مغز باید طبق دستورالعمل های مربوط به نوع سرطان اصلی اقدام شود.
گاهی عمل جراحی با سایر روش های درمانی مانند پرتو درمانی و شیمی درمانی ترکیب می شود. تکنیک هایی همچون فیزیوتراپی، کار درمانی و گفتار درمانی نیز می تواند به بهبودی بعد از عمل جراحی مغز و اعصاب کمک کند.
منبع: healthline
