کما (به انگلیسی: Coma) یا اغما به وضعیتی گفته می شود که در آن فرد به حالت عمیقی از بیهوشی فرو رفته و تقریبا واکنشی به محیط اطراف خود نشان نمی دهد.
کما می تواند به دلایل مختلف رخ دهد. گاهی نیز پزشک برای محافظت از بیمار در برابر عوارض شدید یا درد، نیاز به القای کما دارد که از جمله این موارد می توان به زمانی که فرد دچار یک وضعیت پزشکی جدی، عفونت یا حادثه آسیب زایی همچون ضربه به سر شده اشاره کرد.
در ادامه قصد داریم درباره کما و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کما چیست؟
کما یک حالت عمیق بیهوشی است که نتیجه آن (به هوش آمدن یا نیامدن فرد) به علت و شدت آسیبی که متحمل شده یا بیماری خاصی که در او تشخیص داده شده بستگی دارد.
زمانی که فرد به کما می رود درست مانند زمانی که در خواب است نمی تواند به طور طبیعی به محیط اطراف خود واکنش نشان دهد اما کما با خواب تفاوت دارد و فرد نمی تواند بیدار شود.
در این وضعیت سطوح هوشیاری و واکنش فرد به محیط اطراف به میزان عملکرد مغز بستگی دارد و ممکن است چند روز یا چند هفته یا حتی چند ماه طول بکشد تا فرد هوشیاری خود را به دست آورد.
ناگفته نماند کما در واقع یک اورژانس پزشکی محسوب می شود و پزشکان معمولا به محض مواجه شدن با چنین وضعیتی، اقدامات سریع برای حفظ زندگی و عملکرد مغز فرد انجام دهند.
به علاوه فرد در طول کما به محرک های خارجی واکنش نشان نمی دهد و چرخه خواب و بیداری ندارد. این وضعیت بسته به علت و میزان آسیب می تواند به سرعت یا تدریجی رخ دهد.
برخی دلایل شایع تر کما شامل مسمومیت با مواد مخدر یا الکل، بیماری سیستم عصبی مرکزی، عفونت ها و سکته مغزی می باشد.
گاهی اوقات نیز پزشک با استفاده از داروهای خاص فرد را به کما می برد که این کار ممکن است برای محافظت از فرد در برابر درد شدید در طول یک فرآیند بهبودی یا حفظ عملکرد مغز به دنبال نوعی ضربه مغزی انجام شود.
در موارد شدیدتر ممکن است وضعیت فردی که به کما رفته بعد از یک دوره طولانی تغییر نکند که به آن حالت نباتی پایدار می گویند. اگر این شرایط ماه ها ادامه داشته باشد احتمالا بعید است فرد از خواب بیدار شود.
ارزیابی علائم کما
پزشکان بلافاصله بعد از روبرو شدن با وضعیت های مشابه کما از معیار AVPU برای سنجش سطح هوشیاری فرد استفاده می کنند.
در این معیار به موارد زیر توجه می شود :
- هوشیاری : فرد چقدر هوشیار است؟
- محرک های کلامی : آیا فرد به صدای شخص دیگر واکنش نشان می دهد؟
- محرک های درد : آیا فرد به درد واکنش نشان می دهد؟
- پاسخ دهی : آیا فرد هیچ گونه عکس العملی از خود نشان می دهد؟
در این مقیاس وضعیت هوشیار یا بیدار حالتی است که فرد در آن بیشترین سطح هوشیاری را دارا می باشد در حالی که وضعیت بی پاسخ زمانی است که فرد کمترین هوشیاری را تجربه می کند. این مقیاس به پزشک برای تعیین اورژانسی بودن وضعیت فرد کمک می کند و زمانی که فرد در حالت هوشیار یا بیدار باشد خطر کما وجود ندارد.
به طور کلی همراه بیمار باید سعی کند هر آن چه که درست قبل از وقوع کما رخ داده و علائمی که در فرد مشاهده کرده را به یاد آورد و این اطلاعات را در اختیار پزشک قرار دهد تا علت اصلی کما مشخص شده و اقدامات مناسب تری برای درمان انجام شود.
لازم به ذکر است افرادی که در حالت بی پاسخ عمیق هستند ممکن است در معرض خطر خفگی قرار داشته باشند و برای اطمینان از ایمن بودن مسیر تنفسی و جلوگیری از خفگی در آن ها به کمک های پزشکی نیاز باشد. به عنوان مثال ممکن است لوله ای از طریق بینی یا دهان به ریه آن ها وارد شود.
در کما چه اتفاقی می افتد؟
از آن جا که فردی که به حالت کما رفته نمی تواند با محیط بیرون ارتباط برقرار کند، تشخیص این وضعیت به علائم بیرونی بستگی دارد، از جمله :
- چشم های بسته
- عدم واکنش اندام ها یا عدم حرکت ارادی آن ها به جز حرکات رفلکس و غیر ارادی
- عدم پاسخ به محرک های دردناک به جز حرکات رفلکس و غیر ارادی
مدت زمان ادامه داشتن علائم به علت اصلی این مسئله بستگی دارد.
توجه داشته باشید در صورتی که علت بروز کما افت قند خون (شوک دیابتی) یا بالا رفتن بیش از حد سطح دی اکسید کربن در خون باشد ممکن است فرد ابتدا سر درد، تحریک پذیری و لکنت زبان تجربه کند. در این شرایط در صورت عدم اقدام به درمان، توانایی تفکر واضح در فرد به تدریج کاهش یافته و ممکن است هوشیاری خود را از دست دهد.
از سوی دیگر اگر کما به دلیل آسیب شدید به مغز یا خونریزی زیر عنکبوتیه باشد، علائم ممکن است به طور ناگهانی ظاهر شود.
کما چگونه روی افراد تاثیر می گذارد؟
گفته شده فردی که وارد کما می شود به دلیل سرکوب شدن توانایی های فکری، به محیط اطراف خود واکنش نشان نمی دهد.
با این حال عملکردهای خودکار مانند تنفس و گردش خون در این افراد معمولا خود به خود ادامه خواهد داشت. همچنین ممکن است حرکات بی اختیار همچون خنده یا گریه نیز به عنوان یک رفلکس در فرد رخ دهد اما او نمی تواند به شیوه های معمول به درد، نور یا صدا واکنش نشان دهد یا حرکات ارادی داشته باشد.
با همه این ها شواهد نشان داده بیمارانی که در کما به سر می برند ممکن است بتوانند صداهایی از محیط خود مانند صدای پای شخصی که نزدیک می شود یا صدای صحبت کردن دیگران را بشنوند.
حتی شواهدی نشان داده شنیدن صدای اعضای خانواده و عزیزان فرد می تواند به بهبود وضعیت واکنش های او کمک کند.
علت کما
علت کما در افراد مختلف متفاوت است اما همه آن سطحی از آسیب دیدگی مغزی یا سیستم عصبی را تجربه می کنند که علل آن عبارتند از :
- دیابت : سطح قند خون افراد مبتلا به دیابت گاهی بیش از حد افزایش یا به شدت افت پیدا می کند که به ترتیب به عنوان هیپرگلیسمی و هیپوگلیسمی شناخته می شود. اگر هر یک از این حالات برای مدت طولانی ادامه داشته باشد ممکن است فرد به کما برود
- هیپوکسی یا کمبود اکسیژن : اگر اکسیژن رسانی به مغز کاهش یافته یا قطع شود (به عنوان مثال در حمله قلبی، سکته مغزی یا حادثه نزدیک به غرق شدن) ممکن است فرد وارد وضعیت کما شود
- عفونت ها : التهاب شدید بخشی از سیستم عصبی مرکزی یا بافت های اطراف مغز که به ترتیب به نام های انسفالیت و مننژیت شناخته می شوند می توانند به کمای فرد منجر شوند
- سموم و مصرف بیش از حد دارو : قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن می تواند به آسیب مغزی و کما منجر شود، همان طور که مصرف بیش از حد برخی از داروها نیز ممکن است به مغز آسیب رسانده و باعث کما شود
- آسیب های تروماتیک مغزی : تصادفات جاده ای، آسیب های ورزشی و دعواهای خشونت آمیز که شامل ضربات به سر است همگی از علل بروز کما می باشند
مقیاس کمای گلاسکو
پزشکان از مقیاس کمای گلاسکو یا GCS برای ارزیابی شدت اختلال هوشیاری در افراد مبتلا به بیماری های پزشکی حاد و تروما استفاده می کنند.
در این مقیاس با توجه به پاسخ های کلامی و فیزیکی افراد و این که تا چه حد راحت می توانند چشمان خود را باز کنند نمره ای به وضعیت هوشیاری فرد داده می شود.
پاسخ چشم ها
در این مقیاس وضعیت پاسخ چشم ها با ارقام 1 تا 4 مشخص می شود که معنای هر یک به صورت زیر می باشد :
- 1 : فرد چشمان خود را باز نمی کند
- 2 : درد باعث باز شدن چشم ها می شود
- 3 : چشم ها در واکنش به صدا باز می شوند
- 4 : فرد می تواند چشمان خود را به صورت خود به خود و بدون تحریک خارجی باز کند
پاسخ کلامی
در این مقیاس وضعیت پاسخ کلامی با ارقام 1 تا 5 مشخص می شود که معنای هر یک به صورت زیر می باشد :
- 1 : فرد هیچ صدایی تولید نمی کند
- 2 : فرد می تواند چیزهایی زمزمه کند اما درک آن چه می گوید برای دیگران غیر ممکن است
- 3 : فرد کلمات نا مناسبی به زبان می آورد
- 4 : فرد می تواند صحبت کند، اما گیج است
- 5 : ارتباط کلامی عادی است
پاسخ های حرکتی یا فیزیکی
در این مقیاس وضعیت پاسخ حرکتی فرد با ارقام 1 تا 6 مشخص می شود که اعداد 1 تا 5 پاسخ فرد به درد را توصیف می کنند :
- 1 : فرد هیچ حرکتی نمی کند
- 2 : فرد در پاسخ به درد اندام های خود را باز می کند
- 3 : واکنش به درد غیر عادی است
- 4 : فرد عامل درد را از خود دور می کند
- 5 : فرد می تواند به محل درد اشاره کند
- 6 : فرد کارهای حرکتی که به او می گویند را انجام می دهد
لازم به ذکر است نمره کلی 8 یا کمتر نشان دهنده کما است. اگر نمره کلی 9 تا 12 باشد، وضعیت فرد در سطح متوسط قرار دارد و در صورتی که نمره کلی 13 یا بیشتر باشد، اختلال در هوشیاری جزئی است.
تشخیص کما
بررسی سابقه پزشکی به همراه آزمایش های مختلف می تواند به تعیین علت بروز کما که نقش مهمی در انتخاب شیوه درمانی مناسب دارد کمک کند.
سابقه پزشکی
پزشک ممکن است در صورت لزوم از دوستان، خانواده، پلیس و شاهدان حادثه درباره موارد زیر سوالاتی بپرسد :
- کما یا علائم قبلی آن به آرامی یا ناگهانی شروع شده است؟
- آیا فرد قبل از کما مشکلات بینایی، سر گیجه، بی حسی داشته است؟
- آیا فرد به دیابت مبتلا است یا سابقه تشنج، سکته مغزی یا هر بیماری دیگری دارد؟
- ممکن است چه داروها یا مواد دیگری مصرف کرده باشد؟
آزمایش های فیزیکی
هدف از انجام این تست ها تحریک حرکات انعکاسی چشم است و نوع پاسخ بسته به علت کما متفاوت است.
امروزه پزشکان اغلب بر اساس ارزیابی های زیر این وضعیت را تشخیص می دهند :
- حرکات برون چشمی : آیا کره چشم به سمت بالا، پایین و این سو و آن سو حرکت می کند؟
- مردمک : آیا اندازه مردمک ها در واکنش به نور تغییر می کند؟
- قرنیه : آیا زمانی که چشم پزشک کره چشم را با یک تکه پنبه لمس می کند، فرد پلک می زند؟
- سرفه : آیا زمانی که ترشحات دهانی وجود دارد سرفه اتفاق می افتد؟
- رفلکس حلقی : آیا لمس کردن پشت دهان توسط پزشک باعث ایجاد این رفلکس می شود؟
آزمایش های خون
پزشکان احتمالا از آزمایش خون برای بررسی موارد زیر استفاده خواهند کرد :
- شمارش خون
- وجود علائم مسمومیت با مونو کسید کربن
- وجود مواد مخدر قانونی یا غیر قانونی یا سایر مواد در خون
- سطح الکترولیت ها
- سطح قند خون
- عملکرد کبد
پونکسیون کمری
پزشک در این روش یک سوزن به کانال نخاعی فرد وارد می کند تا فشار مایع مغزی نخاعی را اندازه گیری و نمونه ای از آن را برای آزمایش عفونت یا سایر اختلالات سیستم عصبی مرکزی به آزمایشگاه ارسال کند.
اسکن تصویر برداری از مغز
اسکن های تصویر برداری مشخص می کنند که آیا فرد دچار آسیب یا جراحت مغزی شده است یا خیر.
به عنوان مثال سی تی اسکن یا اسکن ام آر آی انسداد یا سایر ناهنجاری ها را نشان می دهد و الکترو انسفالوگرام فعالیت الکتریکی درون مغز را اندازه گیری می کند.
درمان کما
کما معمولا یک اورژانس پزشکی جدی محسوب می شود و پزشکان به محض روبرو شدن با چنین وضعیتی، اقدامات لازم برای نجات زندگی فرد را شروع می کنند. به عنوان مثال برای به حداکثر رساندن میزان اکسیژنی که به مغز می رسد لازم است تنفس و گردش خون فرد تحت نظر قرار بگیرد.
به طور کلی درمان کما به علت اصلی آن بستگی دارد و گزینه های درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- گلوکز؛ در صورتی که فرد دچار شوک دیابتی یا عفونت مغزی شده باشد حتی قبل از این که نتایج آزمایش خون آماده شود از گلوکز استفاده خواهد شد
- دارویی به نام نالوکسان؛ اگر علت بروز کما به احتمال زیاد مسمومیت شدید باشد از این دارو استفاده خواهد شد
- ویتامین B1؛ درمواردی که فرد اختلال مصرف الکل داشته باشد که می تواند به کمبود این ویتامین منجر شود نیاز به مصرف آن خواهد بود
ناگفته نماند در همه موارد پزشکان باید سعی کنند فشار خون فرد را در سطح خوبی نگه داشته و با محافظت از مجاری تنفسی، تنفس او را در حالت طبیعی حفظ کنند.
در برخی موارد ممکن است لازم باشد فشار داخل جمجمه فرد با تخلیه مایع مغزی نخاعی اضافی یا تجویز داروهای کاهنده تورم مغز مانند مانیتول و سالین هیپرتونیک کاهش یابد.
عوارض کما
عوارض احتمالی کما شامل موارد زیر می باشد :
- ناتوانی در واکنش به محرک های بدن باعث بی اختیاری ادرار و مدفوع می شود
- ناتوانی در حرکت که ممکن است به زخم بستر یا زخم فشاری منجر شود
- ناتوانی در کنترل ترشحات تنفسی که می تواند به ذات الریه بینجامد
پزشکان برای جلوگیری از هر گونه آسیب مغزی ثانویه به وضعیت فرد توجه زیادی می کنند و ممکن است فرد نیاز به حمایت تنفسی و قلبی عروقی داشته باشد.
چشم انداز کما
اگر پزشکان بتوانند علت بروز کما را با موفقیت درمان کنند، ممکن است فرد در نهایت بدون آسیب دائمی از حالت کما خارج شود.
هنگامی که فرد به هوش می آید ممکن است در ابتدا سردرگم باشد اما معمولا اتفاقات قبل از کما را به خاطر می آورد و می تواند به زندگی خود ادامه دهد. اگرچه اغلب لازم است برای مدتی تمرینات توان بخشی یا فیزیوتراپی انجام دهد.
در مواردی که آسیب مغزی رخ داده باشد ممکن است یک اختلال طولانی مدت ایجاد شود. همچنین گاهی فرد بعد از به هوش آمدن نیاز به یادگیری مجدد مهارت های اولیه دارد و ممکن است اتفاقی را که رخ داده به خاطر نیاورد.
با این حال با روش های حمایتی مانند فیزیوتراپی و کار درمانی بسیاری از افراد می توانند کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشند.
پزشکان اغلب با توجه به مقیاس های درجه بندی موجود، بررسی علائم و نتایج آزمایش های تشخیصی می توانند وضعیت فرد را بهتر درک کرده و مناسب ترین رویکرد درمانی را انتخاب کنند.
منبع: medicalnewstoday
