ناباروری (به انگلیسی: Infertility) از مشکلات مربوط به زندگی زناشویی است که در آن زن و شوهر با وجود رابطه جنسی منظم و محافظت نشده و با وجود تمایل زیاد به بچه دار شدن موفق نبوده و زن باردار نشود.
ناباروری تنها به زنان اختصاص ندارد بلکه در مردان نیز دیده می شود و بر خلاف باور عموم مردان و زنان به یک اندازه در معرض مشکلات ناباروری قرار دارند.
در ادامه قصد داریم درباره ناباروری در زنان و مردان و علل، علائم و روش های درمان آن ها صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
ناباروری چیست؟
ناباروری معمولا این گونه تعریف می شود که بعد از یک سال رابطه جنسی منظم و بدون استفاده از روش های پیشگیری از بارداری همچون قرص یا کاندوم، بارداری صورت نگیرد. این مدت زمان در خانم های بالاتر از 35 سال 6 ماه در نظر گرفته شده است.
نوع دیگر ناباروری زمانی است که خانم ها قادر به باردار شدن باشند اما نتوانند دوره بارداری را به پایان برسانند.
از سوی دیگر ناباروری به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود. منظور از ناباروری اولیه زمانی است که یک خانم هرگز در طول زندگی اش موفق به بارداری نشده باشد و منظور از ناباروری ثانویه زمانی است که حداقل یک بارداری موفق در گذشته داشته باشد.
به طور کلی گفته شده یک سوم ناباروری ها در دنیا به زنان و یک سوم به مردان مربوط است، یک سوم باقی مانده نیز به دلیل ترکیبی از ناباروری زن و شوهر رخ می دهد یا ممکن است علت مشخصی نداشته باشد.
به نظر می رسد حدود 8 تا 12 درصد زوجین در جهان از مشکلات باروری رنج می برند. خبر خوب این که امروزه با کمک تکنیک های مختلف، این مشکل در اکثر موارد قابل درمان می باشد.
علت ناباروری در مردان
به طور کلی ناباروری در مردان به موارد زیر مربوط می شود :
- تولید موثر اسپرم
- تعداد اسپرم
- شکل اسپرم
- حرکت اسپرم که شامل حرکت جنبشی هر اسپرم و همچنین انتقال آن از طریق لوله های سیستم تولید مثل در مردان می باشد
عوامل خطر زا
برخی عوامل خطر زای مرتبط با ناباروری در مردان عبارتند از :
- افزایش سن
- سیگار کشیدن
- نوشیدن بیش از حد الکل
- اضافه وزن یا چاقی
- قرار گرفتن در معرض سموم مانند آفت کش ها، علف کش ها و فلزات سنگین
بیماری ها و مشکلات پزشکی
برخی مشکلات پزشکی که ممکن است باعث ناباروری در مردان شوند عبارتند از :
- انزال پس رونده؛ زمانی رخ می دهد که مایع منی در هنگام انزال به جای پیشاب راه به مثانه منتقل شود
- واریکوسل یا ورم وریدهای اطراف بیضه
- داشتن آنتی بادی هایی که به اسپرم حمله کرده و آن را از بین می برند
- عدم تعادل هورمونی مانند تولید کم تستوسترون
داروها
مصرف برخی داروها می تواند روی باروری مردان اثر منفی بگذارد، مانند :
- شیمی درمانی یا پرتو درمانی که برای سرطان استفاده می شوند
- سولفاسالازین که برای روماتیسم مفصلی یا کولیت زخمی مصرف می شود
- داروهای مسدود کننده کانال کلسیم که برای فشار خون بالا استفاده می شوند
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای
- استروئیدهای آنابولیک که برای بهبود عملکرد ورزشی یا مشکلات هورمونی مانند تاخیر در بلوغ مصرف می شوند
- مواد مخدر مانند ماری جوانا و کوکائین
علت ناباروری در زنان
ناباروری در زنان ممکن است به دلایل مختلف ایجاد شود که فرایندهای بیولوژیکی در زنان را تحت تاثیر قرار داده یا مختل می کنند، از جمله :
- تخمک گذاری؛ زمانی که تخمک بالغ در تخمدان آزاد می شود
- لقاح؛ زمانی که اسپرم بعد از عبور از دهانه رحم و رحم در لوله رحمی با تخمک روبرو می شود
- لانه گزینی؛ زمانی که تخمک بارور شده به دیواره رحم متصل شده، رشد می کند و به جنین تبدیل می شود
عوامل خطر زا
برخی عوامل خطر زای شایع در ناباروری زنان عبارتند از :
- افزایش سن
- سیگار کشیدن
- نوشیدن بیش از حد الکل
- اضافه وزن، چاقی یا لاغری قابل توجه
- ابتلا به برخی عفونت های مقاربتی که ممکن است به سیستم تولید مثل صدمه بزند
بیماری ها و مشکلات پزشکی
برخی بیماری ها و مشکلات سلامتی می توانند روی سیستم تولید مثل زنان اثر گذاشته و باعث بروز ناباروری شوند، از جمله :
- اختلالات تخمک گذاری که می تواند به دلیل سندرم تخمدان پلی کیستیک یا عدم تعادل هورمون ها رخ دهد
- بیماری التهابی لگن
- آندومتریوز
- فیبروم رحم
- نارسایی زودرس تخمدان
- اسکار ناشی از جراحی قبلی
داروها
برخی داروها و تکنیک های خاص پزشکی می توانند روی ناباروری زنان اثرگذار باشند، از جمله :
- شیمی درمانی یا پرتو درمانی
- استفاده طولانی مدت از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی دوز بالا مانند آسپرین و ایبوپروفن
- داروهای ضد روان پریشی
- مواد مخدر مانند ماری جوانا و کوکائین
گفته شده مشکلات تخمک گذاری حدود یک چهارم موارد ناباروری در زنان را شامل می شود و قاعدگی نامنظم یا عدم قاعدگی دو نشانه عدم تخمک گذاری می باشد.
تشخیص ناباروری
یکی از سوالاتی که معمولا برای افرادی که سعی در باردار شدن داشته و در این مورد موفق نبوده اند پیش می آید این است که چه زمانی برای درمان به پزشک مراجعه کنند.
تشخیص ناباروری در مردان
در صورتی که مرد به مدت یک سال برای بچه دار شدن تلاش کند یا از اختلالات زیر رنج ببرد لازم است به پزشک مراجعه کند :
- اختلال نعوظ
- مشکلات مربوط به انزال مانند انزال دیررس یا انزال پس رونده
- پایین بودن میل جنسی
- درد یا ورم در ناحیه تناسلی
- عمل جراحی قبلی در ناحیه تناسلی
پزشک ابتدا سابقه پزشکی مرد را بررسی کرده و در مورد وضعیت سلامت، سابقه جنسی و عواملی که می توانند روی باروری تاثیر بگذارند سوالاتی می پرسد.
همچنین ممکن است برای بررسی ناهنجاری یا توده در دستگاه تناسلی معاینه فیزیکی انجام می دهد.
در مرحله بعد احتمالا نمونه مایع منی جمع آوری شده و نمونه از نظر تعداد اسپرم و این که آیا اسپرم ها شکل طبیعی و تحرک موثر دارند بررسی می شود.
بسته به نتایج معاینات و آزمایش مایع منی ممکن است نیاز به انجام آزمایش های دیگر نیز باشد، از جمله :
- آزمایش هورمونی
- سونوگرافی دستگاه تناسلی
- آزمایش ژنتیک
تشخیص ناباروری در زنان
از آن جا که قدرت باروری در زنان بعد از 30 سالگی کاهش می یابد، زنان کمتر از 35 سال لازم است بعد از یک سال تلاش ناموفق در باردار شدن به پزشک مراجعه کنند، این مدت زمان برای زنان بالای 35 سال حدود 6 ماه می باشد.
پزشک ابتدا سابقه پزشکی فرد را بررسی کرده و درباره وضعیت سلامت، سابقه جنسی و ابتلا به هر گونه بیماری که ممکن است در ناباروری نقش داشته باشد سوالاتی می پرسد. سپس برای بررسی ناهنجاری هایی همچون فیبروم یا بیماری های آندومتریوز یا التهاب لگن، ناحیه لگن را معاینه می کند.
پزشک برای این که بداند هر ماه تخمک گذاری انجام می شود یا خیر، احتمالا از کیت آزمایش تخمک گذاری خانگی یا آزمایش خون استفاده خواهد کرد. احتمالا برای بررسی وضعیت تخمدان و رحم نیز سونوگرافی انجام می شود.
سایر آزمایش های رایج در این زمینه عبارتند از :
- رحم لوله نگاری؛ نوعی اشعه ایکس است که برای ارزیابی لوله رحمی و رحم استفاده می شود
- لاپاراسکوپی؛ در این تکنیک از دوربین برای بررسی اندام های داخلی استفاده می کند
- تست ذخیره تخمدان؛ که در آن از ترکیبی از آزمایش های هورمونی برای تعیین توانایی زن در باردار شدن استفاده می شود، آزمایش های مربوطه شامل تست هورمون محرک فولیکول می باشد
درمان ناباروری
اگر زن و شوهر برای بارداری تلاش کرده اما موفق به انجام آن نشده باشند احتمالا به دنبال درمان این وضعیت خواهند بود. نوع درمان پیشنهادی به عوامل مختلف بستگی دارد، از جمله :
- علت ناباروری (اگر مشخص شده باشد)
- مدت زمانی که سعی در باردار شدن داشته اند
- سن
- سلامت کلی زن و شوهر
- میزان تمایل زن و شوهر به فرزند دار شدن و استفاده از مشاوره درباره گزینه های درمانی موجود
درمان ناباروری در مردان
ناباروری در مردان بسته به علت آن می تواند به روش های مختلف درمان شود و گزینه های درمانی شامل عمل جراحی، دارو و فناوری کمک باروری می باشد.
عمل جراحی
طی عمل جراحی انسدادهای عامل کمبود اسپرم در مایع منی هنگام انزال و همچنین عارضه واریکوسل برطرف می شود. به علاوه در برخی موارد این امکان وجود دارد که اسپرم مستقیما از بیضه ها دریافت شده و از آن در درمان های مبتنی بر فناوری کمک باروری استفاده کرد.
دارو درمانی
گاهی برای درمان مواردی همچون عدم تعادل هورمونی و سایر بیماری هایی که ممکن است روی باروری مردان اثر بگذارند (از جمله اختلال نعوظ یا عفونت های موثر در تعداد اسپرم) از دارو استفاده می شود.
فناوری کمک باروری
تکنیک های فناوری کمک باروری به درمان هایی گفته می شود که در آن ها از تخمک و اسپرم در خارج از بدن زن و شوهر استفاده می شود. به عنوان مثال می توان به لقاح آزمایشگاهی و تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم اشاره کرد. اسپرم مورد استفاده ممکن است از انزال، بیضه ها یا یک فرد اهدا کننده دریافت شود.
درمان ناباروری در زنان
درمان ناباروری در زنان نیز می تواند شامل عمل جراحی، دارو و فناوری های کمک باروری باشد، گاهی اوقات برای درمان نیاز به چند روش می باشد.
عمل جراحی
امروزه به دلیل پیشرفت در سایر روش های درمانی، استفاده از عمل جراحی برای درمان ناباروری زنان به ندرت انجام می شود، با این حال گاهی لازم است از عمل جراحی برای موارد زیر استفاده شود :
- اصلاح شکل غیر طبیعی رحم
- رفع انسداد لوله های رحمی
- از بین بردن فیبروم
دارو درمانی
داروهایی که برای درمان ناباروری زنان استفاده می شوند معمولا شامل هورمون هایی هستند که به طور طبیعی در بدن وجود دارند تا تخمک گذاری را تحریک یا تنظیم کنند.
فناوری کمک باروری
از جمله فناوری های کمک باروری می توان به تلقیح داخل رحمی (IUI) اشاره کرد که طی آن میلیون ها اسپرم در زمان تخمک گذاری به رحم زن تزریق می شود.
روش دیگر لقاح آزمایشگاهی یا آی وی اف (IVF) است که طی آن تخمک از بدن زن جدا شده و در آزمایشگاه با اسپرم مرد بارور می شود. بعد از لقاح، جنین در رحم مادر قرار می گیرد.
درمان های طبیعی و خانگی ناباروری
برخی درمان های خانگی و طبیعی برای ناباروری عبارتند از :
طب سوزنی
در طب سوزنی سوزن های کوچک و نازک در نقاط مختلف بدن استفاده می شود، اعتقاد بر این است که این نقاط می توانند به تحریک جریان انرژی بدن کمک کنند.
هیچ اثبات علمی مبنی بر این که طب سوزنی در درمان ناباروری اثر بخش است وجود ندارد اما برخی مطالعات نشان داده این تکنیک می تواند تخمک گذاری و قاعدگی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک را بهبود ببخشد.
یوگا
یوگا شامل تمرینات و تکنیک های تنفسی برای آرام سازی و کاهش استرس می باشد. تاکنون مطالعات کافی درباره تاثیر یوگا در درمان ناباروری انجام نشده اما اعتقاد بر این است که یوگا می تواند به کاهش استرس ناشی از سایر درمان های باروری کمک کند.
ویتامین ها
ویتامین ها و مواد معدنی مختلف در تقویت باروری نقش دارند. برخی از آن ها عبارتند از :
- فولات
- زینک
- ویتامین C
- ویتامین E
- آهن
مکمل های دیگر همچون پروبیوتیک ها نیز می توانند باعث هضم بهتر و بهبود سلامت کل بدن شوند.
چای و دمنوش ها
در حال حاضر انواع مختلف چای و دمنوش برای باروری در دسترس می باشد اما تحقیقات کافی درباره اثر بخشی آن ها انجام نشده است، اگرچه به تازگی مشخص شده ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در چای سبز ممکن است به بهبود پارامترهایی همچون تعداد اسپرم و تحرک آن کمک کند.
روغن های ضروری
روغن های ضروری معمولا از ریشه، دانه یا برگ های گیاهان به دست می آیند و گاهی از آن ها در آروماتراپی برای آرام سازی و کاهش استرس استفاده می شود. اگرچه ادعا شده این روغن ها برای باروری مفید هستند اما تحقیقات کافی در این زمینه انجام نشده است.
ناباروری و تغذیه
به طور کلی توصیه های تغذیه ای برای تقویت باروری در زنان روی بهبود ناباروری ناشی از مشکلات تخمک گذاری تمرکز دارد و اثری در درمان ناباروری ناشی از مشکلات سلامتی همچون انسداد لوله های رحمی یا فیبروم رحم ندارد.
برخی از این توصیه ها عبارتند از :
- انتخاب هوشمندانه مواد غذایی کربوهیدرات دار با تمرکز روی غذاهای سرشار از فیبر (مانند سبزیجات و غلات کامل) و اجتناب از کربوهیدرات های فراوری شده سرشار از قند
- اجتناب از چربی های ترانس که در بسیاری از محصولات غذایی سرخ شده و فراوری شده موجود است
- جایگزین کردن بخشی از پروتئین حیوانی در رژیم غذایی با منابع گیاهی پروتئین
- استفاده از لبنیات پر چرب مانند شیر کامل به جای محصولات کم چرب
پیروی از این توصیه ها و استفاده از رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی به بهبود سلامت اسپرم در مردان نابارور نیز کمک می کند. به علاوه تغییرات سالم در رژیم غذایی همراه با اصلاح سبک زندگی از جمله فعالیت بدنی بیشتر می تواند در بهبود باروری موثر باشد.
چرخه باروری
توانایی باروری زنان در دوره نزدیک به تخمک گذاری بیشتر است، به همین دلیل توجه به زمان تخمک گذاری و هماهنگ کردن فعالیت های جنسی با این رخداد طبیعی در بدن زنان می تواند احتمال باردار شدن را افزایش دهد.
فرایند تخمک گذاری یک روز در ماه انجام می شود. در این فرایند تخمدان ها تخمک بالغ آزاد می کنند، سپس تخمک وارد لوله های رحمی شده و در صورتی که در مسیر خود با اسپرم روبرو شود ممکن است لقاح صورت گیرد.
اگر لقاح انجام نشود، تخمک حدود 24 ساعت بعد از تخمک گذاری می میرد اما اسپرم می تواند تا 5 روز در بدن زن زنده بماند، به همین دلیل زنان ممکن است طی 5 تا 6 روز از ماه بارور شوند.
تخمک گذاری در یک زمان خاص در هر ماه رخ نمی دهد به همین دلیل مهم است زنان با علائم تخمک گذاری آشنا باشند که از جمله آن ها می توان به تغییرات بدنی مانند گرفتگی شکم و افزایش خفیف دمای بدن اشاره کرد.
منبع: healthline
