در میان بیماری های شایع به خصوص بین افراد مسن و خانم های یائسه پوکی استخوان (به انگلیسی: Osteoporosis) بی شک یکی از شناخته شده ترین بیماری های استخوانی است که علاوه بر علائم آزار دهنده می تواند زمینه ساز شرایط ناخوشایندی همچون زمین خوردگی ها، شکستگی ها و عوارض ناشی از آن ها شود.
متاسفانه این بیماری در مراحل اولیه معمولا فاقد علائم است، به همین دلیل بسیاری از افراد به موقع از ابتلای به آن مطلع نشده و اقدامات لازم برای پیشگیری از افزایش شدت بیماری را انجام نمی دهند تا این که در اثر یک مشکل خاص مانند شکستگی به مشکل خود پی می برند.
در ادامه قصد داریم درباره پوکی استخوان و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان از بیماری های اثر گذار روی استخوان هاست که می تواند در هر سنی رخ دهد اما بیشتر در افراد مسن به خصوص زنان دیده می شود.
احتمالا می دانید بخش داخلی یک استخوان سالم فضاهای کوچکی مانند لانه زنبور دارد، در بیماری پوکی استخوان اندازه این فضاها بزرگ تر شده و قدرت و تراکم استخوانی کاهش پیدا می کند، همچنین بخش خارجی استخوان ها ضعیف و نازک می شود.
افراد مبتلا به پوکی استخوان در حین فعالیت های معمولی روزمره مانند ایستادن یا راه رفتن، بیشتر از دیگران در معرض خطر شکستگی یا ترک خوردگی استخوانی قرار دارند و بیشترین آسیب دیدگی استخوانی در این افراد معمولا در ناحیه دنده ها، باسن، استخوان مچ و ستون فقرات می باشد.
ناگفته نماند در حال حاضر تنها در ایالات متحده بیش از 53 میلیون نفر به پوکی استخوان مبتلا هستند یا در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند.
علائم پوکی استخوان
از آن جا که مراحل اولیه پوکی استخوان معمولا فاقد علائم و نشانه های هشدار دهنده است، در اکثر موارد افراد مبتلا به این عارضه تا زمانی که دچار شکستگی نشوند از بیماری خود مطلع نمی شوند.
برخی علائم پوکی استخوان که ممکن است در برخی افراد ظاهر شود عبارتند از :
- عقب رفتگی لثه ها
- ضعیف شدن قدرت دست در گرفتن و کشیدن اجسام
- ناخن های ضعیف و شکننده
افرادی که علائم اولیه بیماری در خود مشاهده نمی کنند اما در خانواده آن ها سابقه ابتلا به پوکی استخوان وجود دارد بهتر است با پزشک درباره احتمال ابتلا به این بیماری صحبت کنند.
پوکی استخوان شدید
عدم درمان صحیح پوکی استخوان باعث تشدید آن می شود و با نازک شدن و ضعیف شدن هر چه بیشتر استخوان ها خطر شکستگی افزایش می یابد.
از جمله علائم پوکی استخوان شدید می تواند به شکستگی استخوان در اثر زمین خوردن یا حتی عطسه و سرفه شدید اشاره کرد. همچنین ممکن است باعث کمر درد، گردن درد یا کوتاه شدن قد شود که علت آن وقوع یک شکستگی فشاری می باشد. در این نوع شکستگی، مهره های گردن یا کمر به قدری ضعیف شده اند که زیر یک فشار طبیعی در ستون فقرات به راحتی می شکنند.
زمانی که پوکی استخوان به شکستگی منجر می شود عوامل متعددی همچون نقطه شکستگی، شدت، سن و سابقه سلامتی در مدت زمان بهبودی تاثیر گذار خواهد بود.
علت پوکی استخوان
برخی علل احتمالی ابتلا به پوکی استخوان شامل بیماری های خاص مانند پرکاری تیروئید و همچنین مصرف برخی داروها همچون کورتون های خوراکی و تزریقی طولانی مدت مانند پردنیزون و کورتیزون می باشد.
برخی عوامل خطرزا عبارتند از :
1. سن
بزرگ ترین عامل خطر پوکی استخوان افزایش سن است. همان طور که می دانید در طول زندگی استخوان های قدیمی تجزیه شده و استخوان های جدید رشد می کنند اما زمانی که فرد وارد دهه 30 زندگی خود می شود تجزیه استخوان ها نسبت به تولید استخوان های جدید سرعت بیشتری پیدا می کند.
این مسئله باعث می شود تراکم استخوان ها کاهش یافته، شکننده تر شوند و بیشتر در معرض شکستگی ها قرار داشته باشند.
2. یائسگی
یائسگی خانم ها یکی دیگر از عوامل خطرزا در ابتلا به پوکی استخوان می باشد که در زنان سنین 45 تا 55 سال رخ می دهد. در این دوره به دلیل تغییر سطح هورمون های مرتبط، استخوان ها سریع تر دچار تحلیل می شوند.
ناگفته نماند مردان نیز در این سنین دچار کاهش و از دست دادن تراکم استخوانی می شوند اما سرعت آن به مراتب کمتر از زنان است. در سنین 65 تا 75 سالگی جنسیت تاثیری در این رخداد ندارد.
سایر عوامل خطرزای پوکی استخوان عبارتند از :
- زن بودن
- قفقازی یا آسیایی بودن
- سابقه خانوادگی
- تغذیه نامناسب
- کم تحرک بودن
- سیگار کشیدن
- وزن کم بدن
- استخوان بندی ریز
در میان عوامل ذکر شده، برخی از آن ها مانند تغذیه و کم تحرک بودن قابل کنترل هستند. مثلا می توان رژیم غذایی را بهبود بخشیده و یک برنامه ورزشی منظم و مفید برای سلامتی استخوان ها تهیه کرد اما برخی دیگر از جمله سن یا جنسیت قابل کنترل نمی باشند.
پوکی استخوان پیری
پوکی استخوان دوران پیری نوع متفاوتی از پوکی استخوان نیست بلکه به شرایطی گفته می شود که پوکی استخوان در اثر پیری و نه هر علت ثانویه احتمالی دیگر ایجاد شده باشد.
همان طور که گفتیم سن یکی از عوامل تاثیرگذار اصلی در ابتلا به پوکی استخوان است. در صورت عدم پیشگیری یا اقدامات درمانی مناسب، تجزیه پیش رونده استخوان ها می تواند به ضعیف شدن استخوان ها و پوکی استخوان در دوران پیری منجر شود.
طبق آمار جهانی حدود یک دهم زنان 60 ساله به پوکی استخوان مبتلا هستند در حالی که تخمین در زنان 80 ساله به دو پنجم می رسد.
تشخیص پوکی استخوان
پزشک برای تشخیص پوکی استخوان سابقه سلامتی فرد را بررسی کرده و معاینه فیزیکی انجام می دهد. برای بررسی این که چه بیماری هایی ممکن است باعث بروز پوکی استخوان شده باشند نیز احتمالا از آزمایش خون و ادرار استفاده می شود.
اگر پزشک به ابتلا یا خطر ابتلای فرد به پوکی استخوان مشکوک شود سنجش تراکم استخوان پیشنهاد می کند که به آن آزمایش دانسیتومتری استخوان یا جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه نیز گفته می شود.
در سنجش تراکم استخوان از اشعه ایکس برای سنجش تراکم استخوان های مچ دست، باسن یا ستون فقرات استفاده می شود زیرا این سه ناحیه بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند. این تست بدون درد است و بین 10 تا 30 دقیقه طول می کشد.
درمان پوکی استخوان
پزشک بعد از تشخیص بیماری، با کمک فرد یک برنامه درمانی مناسب تنظیم می کند و احتمالا علاوه بر تجویز دارو، تغییراتی در سبک زندگی بیمار پیشنهاد می دهد. این تغییرات شامل افزایش مصرف کلسیم و ویتامین D و همچنین انجام ورزش های مناسب می باشد.
متاسفانه درمان قطعی برای پوکی استخوان وجود ندارد اما استفاده از تکنیک های درمانی می تواند به محافظت و تقویت استخوان ها کمک کند. این روش ها باعث کند شدن تجزیه استخوان ها شده و در برخی موارد رشد استخوان های جدید را افزایش می دهند.
دارو درمانی
داروهای بیس فسفونات رایج ترین داروهای مورد استفاده برای درمان پوکی استخوان محسوب می شوند. از این داروها به صورت خوراکی یا تزریقی برای پیشگیری از تحلیل رفتن توده استخوانی استفاده می شود.
برخی از این داروها عبارتند از :
- آلندرونیت
- ایباندرونیک اسید
- ریسیدرونیک اسید
- زولدرونیک اسید
از دیگر داروهایی که ممکن است برای جلوگیری از تحلیل استخوانی یا تقویت آن ها استفاده کرد می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- تستوسترون : تکنیک تستوسترون درمانی در مردان ممکن است به افزایش تراکم استخوان ها کمک کند
- هورمون درمانی : استفاده از استروژن در دوران یائسگی و بعد از آن می تواند به جلوگیری از تحلیل استخوانی کمک کند. متاسفانه این تکنیک ممکن است خطر لخته شدن خون، بیماری های قلبی و انواع خاصی از سرطان را افزایش دهد
- رالوکسیفن : به نظر می رسد این دارو فواید استروژن بدون خطرات احتمالی را به همراه دارد، اگرچه مانند استروژن خطر لخته شدن خون را افزایش می دهد
- دنوزوماب : نوعی داروی تزریقی که ممکن است نتایج امیدوار کننده تری نسبت به بیس فسفونات ها در کاهش تحلیل استخوانی داشته باشد
- تری پاراتید : این داروی تزریقی نیز باعث افزایش رشد استخوان ها می شود
- کلسی تونین سالمون : این دارو به صورت اسپری بینی مصرف می شود و میزان باز جذب استخوانی را کاهش می دهد. لازم است درباره افزایش خطر ابتلا به سرطان در اثر مصرف این دارو با پزشک مشورت شود
- روموزوزوماب : این دارو سال 2019 توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای خانم های یائسه که بیشتر در معرض شکستگی ها قرار دارند تایید شده است. مصرف این دارو می تواند خطر حملات قلبی یا مغزی را افزایش دهد و برای افرادی که در این موارد سابقه دارند توصیه نمی شود
درمان طبیعی
از آن جا که داروهای پوکی استخوان می توانند عوارض جانبی متعددی به همراه داشته باشند ممکن است داروهای طبیعی و درمان های خانگی نیز مورد توجه قرار بگیرند.
به نظر می رسد مکمل هایی همچون شبدر قرمز، سویا و کوهوش سیاه برای سلامت استخوان ها مفید باشد با این حال لازم است قبل از استفاده از آن ها حتما با پزشک مشورت کنید، زیرا از یک سو مطالعات کمی درباره این مکمل ها و اثر بخشی آن ها برای درمان پوکی استخوان انجام شده و از سوی دیگر ممکن است باعث بروز عوارض جانبی خاص شوند یا با داروهای مصرفی تداخل داشته باشند.
با این وجود برخی افراد نتایج خوبی از درمان های طبیعی برای حفظ سلامت استخوان ها به دست آورده اند.
پوکی استخوان و تغذیه
علاوه بر برنامه دارویی و درمانی، استفاده از یک رژیم غذایی مناسب نیز می تواند به تقویت استخوان ها کمک کند.
افراد مبتلا به پوکی استخوان برای حفظ سلامت استخوان های خود باید مواد غذایی خاص را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانند که مهم ترین آن ها کلسیم و ویتامین D است. بدن برای حفظ سلامت و تقویت استخوان ها به کلسیم نیاز دارد و برای جذب کلسیم نیز ویتامین D مورد نیاز است.
سایر مواد مغذی برای حفظ سلامت استخوان ها شامل پروتئین، منیزیم، ویتامین K و روی است.
توصیه می شود برای اطلاعات بیشتر درباره یک برنامه غذایی صحیح با پزشک خود مشورت کنید.
پوکی استخوان و ورزش
تغذیه مناسب تنها راه مقابله با پوکی استخوان و بهبود سلامت استخوان ها نیست بلکه ورزش کردن به خصوص تمرینات ورزشی تحمل وزن نیز در این مورد اهمیت زیادی دارد.
تمرینات تحمل وزن با دست یا پا روی زمین یا سطح دیگر انجام می شوند و از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- بالا رفتن از پله ها
- تمرینات مقاومتی مانند پرس پا، اسکوات، حرکت شنا و تمرینات با وزنه مانند استفاده از باند کشی مقاومتی، دمبل و دستگاه های تمرینات مقاومتی
این تمرینات به عنوان محرک در افزایش تولید استخوان های جدید عمل کرده و باعث تقویت استخوان ها می شوند اما این تنها مزیت ورزش کردن نیست بلکه فعالیت های ورزشی به کاهش وزن، سلامت قلب و بهبود تعادل و هماهنگی بدن کمک می کنند که به دنبال آن زمین خوردن نیز کاهش می یابد.
توصیه می شود قبل از شروع یک برنامه ورزشی جدید با پزشک مشورت کنید.
پیشگیری از پوکی استخوان
برای پیشگیری از پوکی استخوان درباره عوامل خطرزای غیر قابل کنترل مانند جنسیت، افزایش سن و سابقه خانوادگی نمی توان کار خاصی انجام داد اما برخی عوامل قابل کنترل هستند و می توان از آن ها برای پیشگیری استفاده کرد.
برخی از بهترین راه های پیشگیری از این بیماری عبارتند از :
- مصرف مقدار کافی کلسیم و ویتامین D
- تمرینات تحمل وزن
- ترک سیگار
- در نظر گرفتن مزایا و معایب هورمون درمانی در زنان
اگر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستید درباره بهترین روش های پیشگیری با پزشک مشورت کنید.
مقایسه استئوپونی و پوکی استخوان
استئوپونی اگرچه از نظر واژه لاتین شباهت زیادی به پوکی استخوان دارد اما این دو عارضه یکسان نیستند.
بر خلاف پوکی استخوان، استئوپونی یک بیماری تلقی نمی شود بلکه وضعیتی است که طی آن استخوان ها تراکم خود را از دست می دهند اما شدت ضعیف بودن و شکنندگی آن ها مانند پوکی استخوان نیست.
عامل اصلی بروز استئوپونی افزایش سن است زیرا تراکم استخوان ها در سن 35 سالگی به اوج خود می رسد و پس از آن و با افزایش سن ممکن است کاهش پیدا کند. استئوپونی در بسیاری از موارد می تواند به پوکی استخوان منجر شود بنابراین افرادی که به این وضعیت دچار می شوند باید اقدامات لازم برای تقویت استخوان ها و پیشگیری از پوکی استخوان را انجام دهند.
زندگی با پوکی استخوان
پوکی استخوان از بیماری هایی است که می تواند اثرات جدی روی سلامتی داشته باشد. این بیماری ممکن است به شکستگی استخوانی منجر شود که بسیار دردناک بوده، مدت زمانی زیادی طول می کشد تا بهبود پیدا کند و البته عوارض دیگری نیز به دنبال دارد.
به عنوان مثال درمان شکستگی مفصل ران ممکن است شامل ماندن طولانی مدت در رختخواب باشد که خطر لخته شدن خون، ذات الریه و سایر عفونت ها را افزایش می دهد.
همان طور که در این مقاله اشاره کردیم به روش های مختلف می توان از پوکی استخوان پیشگیری یا عوارض احتمالی آن را کاهش داد. در صورتی که حدس می زنید به این مبتلا شده اید یا در معرض ابتلا به آن قرار دارید با پزشک مشورت کنید.
منبع: healthline
