اختلال تیک (به انگلیسی: Tic disorders) به مجموعه ای از حرکات نا منظم و غیر ارادی گفته می شود که انواع مختلف داشته و ممکن است در هر ناحیه از بدن رخ دهند.
این گونه اختلالات اغلب از دوران کودکی آغاز می شوند. همچنین در بیشتر موارد، خطر خاصی به دنبال نداشته و خود به خود برطرف می شوند.
در ادامه قصد داریم درباره اختلالات تیک و علل، علائم و روش های درمان آن ها صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
اختلال تیک چیست؟
تیک به نوعی حرکات عضلانی نا منظم، غیر قابل کنترل، ناخواسته و تکراری گفته می شود که می توانند در هر قسمت از بدن رخ دهند.
تیک ها انواع مختلف دارند. به عنوان مثال اگر این حرکات در دست و پا و سایر اعضای بدن رخ دهند به آن ها تیک حرکتی گفته می شود در حالی که صداهای تکراری غیر ارادی مانند صاف کردن گلو را تیک های صوتی می نامند.
اختلالات تیک معمولا در دوران کودکی و از حدود 5 سالگی ظاهر می شوند. گفته شده این گونه اختلالات در مردان بیشتر از زنان شایع می باشد.
لازم به ذکر است تیک ها در بسیاری از موارد موقتی هستند و در عرض یک سال برطرف می شوند. با این حال برخی افراد ممکن است دچار یک اختلال مزمن شوند که حدود 1 نفر از هر 100 نفر را درگیر می کند.
انواع اختلالات تیک
اختلالات تیک معمولا به انواع سندرم حرکتی، صوتی یا تورت که ترکیبی از هر دو است دسته بندی می شوند.
تیک های حرکتی و صوتی ممکن است کوتاه مدت (گذرا) یا مزمن باشند در حالی که سندرم تورت به عنوان یک اختلال تیک مزمن در نظر گرفته می شود.
اختلال تیک گذرا
اختلال تیک گذرا نوعی تیک است که به مدت کمتر از 1 سال در فرد دیده می شود و اغلب به صورت تیک حرکتی می باشد.
گفته شده اختلال تیک گذرا یا موقت تا 10 درصد از کودکان را در سال های نخستین مدرسه تحت تاثیر قرار می دهد.
کودکان مبتلا به این عارضه حداقل به مدت یک ماه و برای کمتر از 12 ماه متوالی دچار یک یا چند تیک می باشند و شروع تیک ها قبل از سن 18 سالگی می باشد.
دسته تیک های گذرا در اکثر موارد شامل تیک های حرکتی می باشد نه تیک های صوتی و تیک ها ممکن است در طول زمان از نظر نوع و شدت متفاوت باشند.
برخی تحقیقات نشان داده این گونه تیک ها در میان کودکانی که از ناتوانی های یادگیری رنج می برند شایع تر بوده و کودکان مبتلا به طیف اوتیسم بیشتر به آن مبتلا می شوند.
اختلال تیک حرکتی یا صوتی مزمن
تیک هایی که قبل سن 18 سالگی ظاهر شده و 1 سال یا بیشتر ادامه دارند معمولا به عنوان یک اختلال تیک مزمن طبقه بندی می شوند. این تیک ها می توانند حرکتی یا صوتی (نه هر دو) باشند.
لازم به ذکر است اختلال تیک مزمن کمتر از اختلال تیک گذرا شایع است و کمتر از 1 درصد از کودکان به آن دچار می شوند. به علاوه هر چه کودک در زمان شروع اختلال سن کمتری داشته باشد، احتمال بهبودی اش افزایش می یابد و تیک ها معمولا در عرض 6 سال ناپدید می شوند.
افرادی که بعد از 18 سالگی همچنان علائم را تجربه می کنند به احتمال کمتر بهبود می یابند.
سندرم تورت
سندرم تورت نوعی اختلال عصبی پیچیده است که با تیک های متعدد حرکتی و صوتی شناخته می شود. این نوع شدیدترین نوع تیک محسوب می شود که بسیار کمتر از سایر انواع شایع است.
آمار دقیق تعداد مبتلایان به سندرم تورت مشخص نیست اما به نظر می رسد این بیماری در نیمی از کودکان مبتلا تشخیص داده نمی شود.
علائم سندرم تورت در دوره های مختلف زندگی از نظر شدت متفاوت است اما در بسیاری از افراد، علائم با افزایش سن بهبود می یابد.
لازم به ذکر است سندرم تورت اغلب با بیماری های دیگر مانند بیش فعالی ناشی از کمبود توجه و اختلال وسواس فکری اجباری همراه می باشد.
علائم اختلال تیک
علامت اصلی مشخص کننده اختلالات تیک وجود یک یا چند تیک است که می توان آن ها را به صورت زیر دسته بندی کرد :
- تیک های حرکتی : این دسته شامل تیک هایی همچون حرکات سر و شانه، پلک زدن، تکان های تند و سریع، ضربه زدن به چیزها، شکستن انگشت ها یا لمس اشیا یا افراد دیگر می باشد. تیک های حرکتی معمولا قبل از تیک های صوتی ظاهر می شوند، اگرچه همیشه این گونه نیست
- تیک های صوتی : این دسته شامل صداهایی همچون سرفه، صاف کردن گلو، خر خر کردن یا تکرار کلمات یا عبارات می باشد
دسته بندی دیگری که می توان برای اختلالات تیک در نظر گرفت به صورت زیر می باشد:
- تیک های ساده : این تیک ها ناگهانی رخ داده، زود گذر هستند و از تعداد کمی از گروه های عضلانی استفاده می کنند که از جمله آن ها می توان به جمع کردن بینی یا صاف کردن گلو اشاره کرد
- تیک های پیچیده : این تیک ها شامل حرکات هماهنگ با استفاده از چندین گروه عضلانی هستند که از جمله آن ها می توان به پریدن یا قدم زدن به روشی خاص یا تکرار کلمات یا عبارات اشاره کرد
توجه داشته باشید فردی که دچار تیک می شود معمولا این حرکات را در پاسخ به یک حس مانند خارش یا حس سوزن سوزن شدن انجام می دهد و اگرچه با تلاش زیاد قادر به اجتناب از آن می باشد اما این کار با استرس و تنش زیادی همراه است که البته با انجام حرکت، این احساسات بد نیز برطرف می شود.
برخی علائم اختلالات تیک عبارتند از :
- با تجربه احساسات همچون اضطراب، هیجان، خشم و خستگی بدتر می شود
- زمانی که فرد بیمار است تشدید پیدا می کند
- در دمای بالا بدتر می شود
- در خواب رخ می دهد
- به مرور زمان تغییر می کند
- از نظر نوع و شدت متفاوت است
- به مرور زمان بهبود یابد
علت اختلال تیک
علت دقیق اختلالات تیک ناشناخته است. در تحقیقات مربوط به سندرم تورت مشخص شده برخی جهش های ژنی خاص ممکن است در این مورد نقش داشته باشند. همچنین به نظر می رسد شیمی مغز به خصوص مواد شیمیایی مغزی گلوتامات، سروتونین و دوپامین نیز در این زمینه تاثیر گذار هستند.
برخی دیگر از علل احتمالی اختلالات تیک عبارتند از :
- جراحت سر
- سکته
- عفونت ها
- سموم
- عمل جراحی
- سایر آسیب ها
علاوه بر این، تیک ها ممکن است با اختلالات پزشکی جدی تری مانند بیماری هانتینگتون یا بیماری کروتزفلد جاکوب (جنون گاوی) مرتبط باشند.
با توجه به آن چه گفته شد برخی عوامل خطر زای اختلالات تیک عبارتند از :
- ژنتیک : تیک ها معمولا در اعضای یک خانواده دیده می شوند، بنابراین ممکن است یک علت ژنتیکی برای این اختلالات وجود داشته باشد
- جنسیت : مردان بیشتر از زنان به اختلالات تیک مبتلا می شوند
تشخیص اختلالات تیک
اختلالات تیک با توجه به علائم و نشانه ها تشخیص داده می شوند. اولین مورد در تشخیص اختلال تیک این است که فرد هنگام شروع علائم حتما کمتر از 18 سال سن داشته باشد. همچنین پزشک باید اطمینان حاصل کند که علائم ایجاد شده به دلیل سایر بیماری ها یا مصرف برخی داروها نباشد.
معیارهای مورد استفاده برای تشخیص اختلال تیک گذرا شامل وجود یک یا چند تیک است که برای کمتر از 12 ماه متوالی رخ می دهد.
اختلالات تیک حرکتی یا صوتی مزمن نیز زمانی تشخیص داده می شوند که یک یا چند تیک تقریبا هر روز به مدت 12 ماه یا بیشتر رخ داده باشند. افراد مبتلا به اختلال تیک مزمن (که سندرم تورت نیست) یا تیک حرکتی یا تیک صوتی (نه هر دو) را تجربه خواهند کرد.
تشخیص سندرم تورت بر اساس وجود تیک های حرکتی و صوتی می باشد که تقریبا هر روز به مدت 12 ماه یا بیشتر رخ دهد. اکثر کودکان در هنگام تشخیص کمتر از 11 سال سن دارند.
پزشک برای رد سایر علل احتمالی تیک های ظاهر شده ممکن است آزمایش های زیر را تجویز کند :
- آزمایش خون
- اسکن ام آر آی یا سایر تصویر برداری ها
درمان اختلال تیک
درمان این اختلالات به نوع تیک و شدت آن بستگی دارد، اگرچه در بسیاری از موارد تیک ها خود به خود و بدون درمان خاص برطرف می شوند اما برای تیک های شدید که زندگی روزمره فرد را مختل کرده اند ممکن است از دارو درمانی، روان درمانی یا روش تحریک عمیق مغز استفاده شود.
روان درمانی
برخی انواع درمان های شناختی رفتاری می توانند به افراد در مدیریت ناراحتی های ناشی از اختلال تیک کمک کنند. برخی روش ها عبارتند از:
- روش مواجهه و پیشگیری از واکنش : نوعی درمان شناختی رفتاری است که به افراد کمک می کند تا با هدف پیشگیری از تیک به تمایلات ناخوشایند قبل از تیک عادت کنند
- روش وارونه سازی عادت : درمانی که به افراد مبتلا به اختلالات تیک آموزش می دهد تا از حرکات خاصی برای رقابت با تیک ها و جلوگیری از بروز آن ها استفاده کنند
دارو درمانی
گاهی پزشک از دارو درمانی به تنهایی یا کنار سایر درمان ها استفاده می کند. دارو معمولا تعداد تیک را کاهش داده اما علائم را به طور کامل برطرف نمی کند. برخی داروهای موجود در این زمینه عبارتند از :
- داروهای ضد تشنج
- تزریق بوتاکس
- شل کننده های عضلانی
- داروهایی که با دوپامین تداخل دارند
از دیگر داروهای کمک کننده به رفع علائم مرتبط با اختلالات تیک می توان به داروهای ضد افسردگی برای برطرف کردن علائم اضطراب و وسواس فکری اجباری اشاره کرد.
تحریک عمیق مغز
در این تکنیک یک دستگاه باتری دار در مغز کاشته می شود که با کمک آن، نواحی از مغز که حرکت را کنترل می کند با تکانه های الکتریکی تحریک می شود تا تیک کاهش یابد.
سبک زندگی
برخی تغییرات سبک زندگی نیز ممکن است در کاهش دفعات تیک مفید باشند، از جمله :
- اجتناب از استرس و اضطراب
- خواب کافی
عوارض اختلالات تیک
بیماری های مرتبط با اختلالات تیک به خصوص در کودکان مبتلا به سندرم تورت عبارتند از :
- اضطراب
- بیش فعالی
- افسردگی
- اختلال طیف اوتیسم
- مشکلات یادگیری
- اختلال وسواس فکری اجباری
- مشکلات گفتاری و زبانی
- مشکلات خواب
سایر عوارض مرتبط با اختلالات تیک به تاثیر تیک ها روی عزت نفس و اعتماد به نفس افراد ارتباط دارد.
برخی تحقیقات نشان داده کودکان مبتلا به سندرم تورت یا هر اختلال تیک مزمن دیگر، از عزت نفس و کیفیت زندگی پایین تری نسبت به کودکانی که به این اختلالات دچار نیستند برخوردار می باشند.
علاوه بر این گفته شده افراد مبتلا به سندرم تورت، اغلب به دلیل تیک ها و عوارض مرتبط با آن مانند اضطراب یا بیش فعالی ناشی از کمبود توجه در عملکرد اجتماعی دچار مشکلاتی هستند.
منبع: medicalnewstoday
