دیستونی (به انگلیسی: Dystonias) به اختلالات حرکتی گفته می شود که فرد مبتلا به آن دچار حرکات غیر ارادی شده و از علائمی همچون انقباض و اسپاسم عضلانی، حرکات تکراری و حالت غیر عادی و نامناسب بدن رنج می برد.
این عارضه انواع مختلف دارد که هر یک ممکن است روی بخش های مختلف بدن اثر گذاشته و با علائم گوناگونی همراه باشند. در برخی موارد نیز ممکن است کل بدن تحت تاثیر بیماری قرار بگیرد.
در ادامه قصد داریم درباره دیستونی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
دیستونی چیست؟
دیستونی به اختلالات عصبی گفته می شود که شامل حرکات نا خواسته مانند اسپاسم و انقباضات عضلانی بوده و می تواند با درد همراه باشد.
همان طور که گفتیم انواع مختلف دیستونی روی قسمت های مختلف بدن تاثیر می گذارند و برخی انواع تنها با انجام یک عمل خاص مانند تایپ کردن رخ می دهند.
لازم به ذکر است علائم این بیماری ممکن است حین فعالیت های طولانی مدت یا با خستگی یا استرس تشدید شود. در برخی موارد نیز با گذشت زمان وضعیت فرد بدتر از قبل می شود.
به علاوه برخی انواع دیستونی ژنتیکی بوده و ممکن است در میان اعضای یک خانواده دیده شوند. برخی دیگر از عوامل محیطی مانند آسیب به مغز، قرار گرفتن در معرض سموم یا مصرف برخی داروها نشات می گیرند. در بسیاری از موارد نیز علت مشخصی وجود ندارد.
در حال حاضر هیچ درمانی برای دیستونی وجود ندارد اما با کمک دارو، جراحی و فیزیوتراپی می توان علائم را تسکین داد.
این عارضه بسته به نوع آن می تواند در هر سن و سالی از جمله بدو تولد رخ دهد.
علائم دیستونی
علائم دیستونی از خفیف تا شدید متغیر است و بسته به نوع آن می تواند روی قسمت های مختلف بدن تاثیر بگذارد. برخی از انواع روی وضعیت و حالت بدن نیز اثر گذار هستند.
علائم ممکن است دردناک باشد و گاهی فرد لرزش یا سایر علائم عصبی را نیز تجربه می کند.
علائم اولیه خاص به نوع دیستونی بستگی دارد که از جمله شایع ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- گرفتگی پا
- احساس کشیده شدن پا
- بدتر شدن دست خط بعد از نوشتن چند خط
برخی علائم دیگر عبارتند از :
- حرکات چرخشی یا لرزشی
- حرکات تکراری مانند پلک زدن غیر قابل کنترل
- مشکل در صحبت کردن
- کشیدن غیر ارادی، مثلا کشیدن غیر ارادی گردن
علائم ممکن است با خستگی، استرس یا فعالیت طولانی مدت بدتر شود و با آرام شدن و استراحت بهبود پیدا کند. برخی از علائم زمانی اتفاق می افتد که انجام یک سری کارها باعث تحریک آن شده باشد.
در برخی موارد علائم ممکن است به مرور زمان بدتر شود. به عنوان مثال ممکن است علائم خاصی ابتدا در یک ناحیه شروع شده و به مرور به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کند.
مدت زمان تداوم علائم حرکات غیر ارادی متفاوت است. برخی چند ثانیه یا چند دقیقه و برخی دیگر هفته ها یا ماه ها ادامه پیدا می کنند.
در ادامه به چند نمونه شایع دیستونی و علائمی که ممکن است ایجاد کنند اشاره خواهیم کرد :
1. دیستونی گردن
این نوع دیستونی روی عضلات گردن تاثیر می گذارد و علائم آن می تواند شامل موارد زیر باشد :
- چرخش چانه به سمت شانه یا کجی گردن (تورتیکولی)
- خم کردن سر به جلو، عقب یا به پهلو
- حرکت سر به سمت جلو یا عقب روی شانه ها
- لرزش دست ها
برخی از موقعیت ها یا وضعیت های خاص بدن ممکن است باعث تحریک علائم شود، مثلا گاهی استرس یا هیجان باعث تشدید و لمس گونه یا پشت سر موجب تسکین علائم می شود.
از جمله عوارض این نوع دیستونی می توان به آرتریت ستون فقرات گردنی، فشرده شدن ریشه های عصبی و تنگ شدن نخاع در ناحیه گردن اشاره کرد. برخی افراد ممکن است درد شدیدی داشته باشند. گاهی علائم بهبود پیدا می کند اما معمولا موقتی است.
2. بلفارواسپاسم
این نوع دیستونی ماهیچه های اطراف چشم را تحت تاثیر قرار می دهد و علائم آن عبارتند از :
- انقباض و فشرده شدن پلک
- پلک زدن غیر ارادی
- سایر حرکات صورت در برخی موارد
در ابتدا ممکن است فرد هر از گاه دچار پلک زدن غیر ارادی و انقباض ماهیچه پلک شود، اما برخی این وضعیت را به صورت طولانی مدت و شدید تجربه می کنند.
به علاوه این علائم ممکن است به تنهایی و بدون علت مشخص رخ دهد یا با موارد زیر همراه باشد :
- بیماری پارکینسون
- خشکی چشم
- کافئین بیش از حد
- کمبود خواب
در موارد زیر لازم است با پزشک مشورت شود :
- علائم بیش از چند هفته طول می کشد
- چشم ها کاملا بسته می شوند
- سایر عضلات صورت نیز منقبض می شوند
3. دیستونی پاسخ دهنده به دوپا
این نوع دیستونی معمولا در دوران کودکی شروع می شود و نام آن از شیوه درمانی آن گرفته شده است زیرا به داروی لوودوپا (داروی افزایش دهنده تولید دوپامین در مغز) به خوبی پاسخ می دهد.
افراد مبتلا به این نوع دیستونی از حدود 6 سالگی ممکن است دچار علائم زیر باشند :
- پاهایی که به سمت داخل یا بالا می چرخند
- انقباضات عضلانی، لرزش و حرکات کنترل نشده در پاها
- علائم تکان خوردن دست ها و سپس کل بدن در نوجوانی
- حالت غیر عادی اندام
- عدم هماهنگی بدن هنگام راه رفتن یا دویدن
برخی عوارضی که ممکن است ایجاد شوند عبارتند از :
- مشکلات خواب
- افسردگی
- پارکینسونیسم که دارای طیف وسیعی از مشکلات حرکتی است
علائم می تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد اما معمولا در سن حدود 30 سالگی ثابت می شود.
4. دیستونی عمومی
دیستونی عمومی معمولا در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می شود و روی گروه هایی از ماهیچه ها در قسمت های مختلف بدن تاثیر می گذارد که معمولا از تنه یا دست و پاها شروع می شود.
علائم عبارتند از :
- چرخش پا که معمولا اولین علامت است
- مشکل در هماهنگی یا کنترل حرکات بدن
- چرخش تنه یا دست و پاها
- اسپاسم عضلانی که ممکن است دردناک باشد یا نباشد
- راه رفتن غیر طبیعی
- حرکات سریع، ریتمیک یا تند
- باقی ماندن برخی از بخش های بدن به حالت غیر طبیعی
5. سایر انواع
برخی دیگر از انواع دیستونی عبارتند از :
- اسپاسم نیمه صورت : ماهیچه های یک طرف صورت را تحت تاثیر قرار می دهد
- دیستونی حنجره : باعث اسپاسم در جعبه صدا یا حنجره می شود و می تواند روی کیفیت صدا تاثیر بگذارد و به گرفتگی یا قطع شدن صدا منجر شود. همچنین ممکن است صحبت کردن برای شخص دشوار باشد
- دیستونی اورومدیبولار : به اسپاسم در ماهیچه های دهان، زبان و فک گفته می شود. ممکن است فرد به صورت مکرر فک خود را باز و بسته کند یا زبان خود را بیرون بیاورد
- دیستونی های مربوط به کار : شامل بیماری کرامپ نویسندگان (که روی بازو و مچ دست تاثیر می‌گذارد)، کرامپ نوازنده، کرامپ تایپیست و کرامپ گلف باز می باشد. این نوع می تواند باعث گرفتگی های دردناک در قسمت های خاصی از بدن شود که تنها در حین انجام آن فعالیت رخ می دهد
- دیستونی حمله ای : باعث لرزش، درد و حرکات پیچشی بدن، دست و پاها یا صورت می شود. علائم این نوع دیستونی ممکن است شبیه تشنج باشد، اما فرد هوشیاری یا حواس خود را از دست نمی دهد. همچنین مدت زمان آن از چند دقیقه تا چند ساعت متغیر است. عوامل محرک در این نوع شامل استرس، خستگی، مصرف قهوه یا الکل و حرکات ناگهانی می باشد و معمولا در سال های نوجوانی شروع می شود
انواع دیستونی
پزشکان از روش های مختلف برای طبقه بندی دیستونی استفاده می کنند. برخی از دسته بندی ها بر اساس موارد زیر است :
- با توجه به ویژگی های بالینی از جمله سن، شروع بیماری و قسمت هایی از بدن که تحت تاثیر قرار می دهد
- بر اساس بخش درگیر شده و این که یک یا چند ناحیه را درگیر کرده است
- بر اساس زمان، این که آیا علائم با فعالیت یا در ساعات مختلف روز بدتر می شود یا تغییر نمی کند
- بر اساس علت بروز آن که به آسیب های عصبی زمینه ای، مسائل ژنتیکی و محیطی می پردازد یا ممکن است هیچ علت قابل شناسایی برای آن وجود نداشته باشد
علت دیستونی
دیستونی می تواند از عوامل ژنتیکی یا محیطی نشات بگیرد.
تغییرات ژنتیکی ممکن است از بدو تولد وجود داشته و گاهی اوقات ارثی باشند. لازم به ذکر است عوامل ژنتیکی مختلف می توانند تعادل مواد شیمیایی را به گونه ای تحت تاثیر قرار دهند که به انواع مختلف دیستونی در افراد منجر شود.
عوامل محیطی و بیماری هایی که ممکن است در بروز دیستونی نقش داشته باشند نیز عبارتند از :
- کمبود اکسیژن رسانی به مغز
- خونریزی مغزی
- مصرف داروهایی همچون داروهای ضد روان پریشی، آگونیست های دوپامین و غیره
- قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین یا مونوکسید کربن
- تومور مغزی
- عفونت هایی همچون آنسفالیت
- سکته
- آسیب ترومای مغزی یا آسیب دیدگی ستون فقرات
- بیماری ویلسون
همچنین به نظر می رسد مشکلات مربوط به عقده های قاعده ای (بخشی از مغز که حرکات غیر ارادی را کنترل می کند) علت اصلی برخی انواع دیستونی می باشد.
با این حال برخی از محققان بر این باور هستند که این عامل همه انواع دیستونی را توضیح نمی دهد، به عبارت دیگر سایر مناطق مغز نیز ممکن است درگیر باشند.
تشخیص دیستونی
پزشک برای تشخیص این بیماری ابتدا در مورد علائم سوالاتی کرده و معاینه فیزیکی انجام می دهد. همچنین سابقه پزشکی و خانوادگی فرد را بررسی می کند.
ممکن است آزمایش هایی نیز برای تشخیص علت اصلی انجام شود، از جمله :
- آزمایش خون و ادرار برای بررسی سموم و عفونت
- اسکن ام آر آی برای رد وجود تومور
- لوودوپا درمانی برای بررسی این که آیا علائم بهبود می یابد یا خیر
- آزمایش ژنتیک برای بررسی این که آیا فرد به یک بیماری ارثی مبتلا است یا خیر
ممکن است چندین سال طول بکشد تا دیستونی به درستی تشخیص داده شود.
درمان دیستونی
درمان دیستونی به علت و نوع آن بستگی دارد. در حال حاضر هیچ درمانی برای این عارضه وجود ندارد اما داروهای زیر ممکن است به تسکین علائم کمک کنند :
- تزریق بوتاکس : این روش از آزاد شدن انتقال دهنده عصبی استیل کولین که باعث انقباض ماهیچه ها می شود جلوگیری می کند
- عوامل دوپامینرژیک : سطح دوپامین را که یک انتقال دهنده عصبی مهم در حرکت است افزایش یا کاهش می دهند
- آنتی کولینرژیک ها : از ترشح استیل کولین جلوگیری می کنند
- شل کننده های عضلانی : داروهایی همچون دیازپام انتقال دهنده عصبی GABA را تنظیم می کنند، اگرچه ممکن است خواب آلودگی نیز به دنبال داشته باشند
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی می تواند به فرد در کنترل وضعیت کمک کند. همچنین ممکن است به بیمار آموزش داده شود که چگونه علائم برخی از انواع دیستونی را تسکین دهد.
گفتار درمانی و بیو فیدبک نیز ممکن است در برخی موارد کمک کننده باشد. برخی افراد از آموزش و مشاوره بهره مند می شوند.
دیستونی معمولا یک بیماری مادام العمر است و یادگیری هر چه بیشتر در مورد آن می تواند به به حفظ سلامت و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک زیادی کند.
عمل جراحی
اگر سایر روش ها اثر بخش نباشد ممکن است عمل جراحی توصیه شود. یکی از این روش ها عصب کشی محیطی انتخاب است که برای درمان دیستونی گردن استفاده می شود و طی آن برخی از پایانه های عصبی در گردن که به عضلات آسیب دیده متصل هستند قطع می شوند.
تحریک عمقی مغز
در این روش جراح الکترودهای ریزی را در عقده های قاعده ای و یک مولد پالس شبیه به ضربان ساز زیر پوست قفسه سینه قرار می دهد که با یک سیم به هم وصل می شوند.
مولد پالس سیگنال هایی ارسال می کند که به مسدود کردن تکانه های عصبی غیر طبیعی تولید شده توسط عقده های قاعده ای کمک می کند. این مسئله ممکن است به کاهش حرکات نا خواسته در این بیماری کمک کند.
منبع: medicalnewstoday
