فشار خون بالا (به انگلیسی: hypertension) یکی از شایع ترین مشکلات سلامتی در سراسر دنیا است که به دلیل افزایش فشار در رگ های خونی ایجاد شده و می تواند به عوارض جدی و حتی کشنده در افراد منجر شود.
این عارضه در بسیاری از افراد طی سال ها بدون علامت بوده و ممکن است فرد از آن اطلاع نداشته باشد اما حتی بدون داشتن علائم نیز می تواند به عروق خونی و اندام های بدن به خصوص مغز، قلب، چشم و کلیه ها آسیب برساند.
در ادامه قصد داریم درباره فشار خون بالا و علل، علائم و روش های درمان این عارضه صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
فشار خون بالا چیست؟
فشار خون بالا یا پر فشاری خون زمانی رخ می دهد که فشار خون فرد تا سطح ناسالم افزایش یابد. در اندازه گیری فشار خون مقدار جریان خونی که از طریق رگ ها عبور می کند و مقدار مقاومتی که خون هنگام پمپاژ قلب با آن مواجه می شود مورد توجه قرار می گیرد.
زمانی که سرخرگ ها به هر دلیل باریک می شوند مقاومت آن ها در برابر خون بیشتر شده و میزان فشاری که به دیواره رگ ها وارد می شود افزایش می یابد، در نتیجه فشار خون بالا می رود. این مسئله در طولانی مدت می تواند باعث بروز مشکلاتی در سلامتی از جمله بیماری های قلبی شود.
پر فشاری یکی از اختلالات بسیار شایع در سطح جهان است و معمولا طی چندین سال ایجاد می شود. بسیاری از افراد، با وجود ابتلا به این عارضه سال ها بدون علامت هستند.
تشخیص زود هنگام این عارضه مهم است و کنترل منظم فشار خون می تواند به پزشک و بیمار کمک کند تا متوجه هر گونه تغییری در سطح آن شوند. در صورتی که پزشک طی معاینات خود به بالا بودن فشار خون شک کند احتمالا از بیمار می خواهد به مدت چند روز تا چند هفته فشار خون خود را کنترل کرده و ببیند آیا عدد آن هم چنان بالا می ماند یا به حد طبیعی خود باز می گردد.
درمان پر فشاری معمولا شامل داروهای تجویزی و تغییراتی در سبک زندگی می باشد و عدم درمان آن می تواند به مشکلات سلامتی همچون حمله قلبی و سکته مغزی منجر شود.
علت فشار خون بالا
به طور کلی فشار خون بالا به دو نوع تقسیم می شود که هر نوع علت خاص خودش را دارد. این انواع عبارتند از :
1. پر فشاری اولیه
پر فشاری اولیه یا اساسی نوعی فشار خون بالا است که به مرور زمان و بدون علت مشخص رخ می دهد و بیشتر افراد به این نوع دچار هستند.
در حال حاضر علت افزایش تدریجی فشار خون مشخص نیست اما به نظر می رسد ترکیبی از عوامل در آن نقش دارند، از جمله :
- ژن ها : برخی افراد از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به فشار خون بالا هستند. این مسئله ممکن است از جهش های ژنی یا ناهنجاری های ژنتیکی نشات بگیرد
- تغییرات فیزیکی : گاهی یک تغییر در بدن می تواند سراسر بدن را با مشکلاتی روبرو کند. فشار خون بالا نیز ممکن است یکی از مشکلات ناشی از این تغییرات باشد. به عنوان مثال به نظر می رسد تغییر در عملکرد کلیه ناشی از افزایش سن با به هم زدن تعادل طبیعی نمک و مایعات بدن می تواند باعث افزایش فشار خون شود
- محیط : استفاده از سبک زندگی نا سالم از جمله کاهش فعالیت های بدنی و رژیم غذایی نا متعادل به مرور زمان می تواند صدمات زیادی به بدن وارد کرده و باعث افزایش وزن شود. اضافه وزن و چاقی به خودی خود از عوامل خطر زای ابتلا به فشار خون بالا محسوب می شوند.
2. پر فشاری ثانویه
پر فشاری ثانویه اغلب به سرعت ظاهر می شود و می تواند از فشار خون اولیه شدیدتر باشد. برخی بیماری ها و مشکلات سلامتی ممکن است باعث بروز پر فشاری ثانویه شوند، از جمله :
- بیماری کلیه
- آپنه انسدادی خواب
- نقص مادرزادی قلب
- مشکلات تیروئید
- عوارض جانبی داروها
- استفاده از داروهای غیر قانونی
- اعتیاد به الکل
- مشکلات غده فوق کلیه
- تومور غدد درون ریز خاص
علائم فشار خون بالا
فشار خون بالا در واقع نوعی بیماری خاموش است و بسیاری از افراد معمولا طی سال ها هیچ علامتی تجربه نمی کنند تا این که وضعیت به قدری شدت پیدا کند که علائم ظاهر شوند. اگرچه این علائم نیز ممکن است در ابتدا به بیماری های دیگر نسبت داده شوند.
برخی علائم فشار خون شدید عبارتند از :
- سر درد
- تنگی نفس
- خون دماغ شدن
- گر گرفتگی
- سر گیجه
- درد قفسه سینه
- تغییرات بینایی
- مشاهده خون در ادرار
این علائم نیاز به مراقبت های پزشکی اورژانسی دارند. بهترین راه برای آگاهی از فشار خون و جلوگیری از بروز علائم، اندازه گیری منظم فشار خون می باشد.
تشخیص فشار خون بالا
تشخیص فشار خون بالا اغلب به سادگی گرفتن فشار خون است که در اکثر مطب ها به عنوان بخشی از ویزیت معمولی بیمار انجام می شود، اما تنها با یک بار خواندن فشار خون نمی توان از ابتلای فرد به این عارضه اطمینان حاصل کرد بلکه لازم است پزشک شواهدی مبنی بر وجود یک مشکل دائمی در بیمار مشاهده کند.
در صورت بالا بودن عدد فشار خون، پزشک معمولا از فرد می خواهد به مدت چند روز یا چند هفته به طور منظم فشار خون خود را اندازه گیری کند، زیرا گاهی حتی قرار گرفتن در محیط های خاص مانند مطب پزشک می تواند به صورت موقت فشار خون را افزایش دهد، به علاوه فشار خون در طول روز ممکن است تغییر کند.
در صورت بالا ماندن فشار خون، پزشک از آزمایش های بیشتر برای رد کردن سایر بیماری های زمینه ای استفاده می کند، از جمله :
- آزمایش ادرار
- غربال گری کلسترول و سایر آزمایش های خون
- تست الکتروکاردیو گرام یا نوار قلب
- سونوگرافی از قلب یا کلیه ها
این آزمایش ها به پزشک کمک می کنند تا مشکلات ثانویه عامل افزایش فشار خون را تشخیص دهد، همچنین می تواند تاثیرات فشار خون بالا روی اندام ها را بررسی کند. در طول این مدت ممکن است پزشک درمان فشار خون بالا را آغاز کند زیرا درمان زود هنگام خطر آسیب دائمی را کاهش خواهد داد.
نحوه خواندن فشار خون بالا
فشار خون از دو عدد تشکیل شده است :
- فشار خون سیستولیک : عدد اول یا بالا است و نشان می دهد فشار در سرخرگ ها هنگام ضربان قلب و پمپاژ خون چقدر است
- فشار خون دیاستولیک : عدد دوم یا پایین است و نشان دهنده فشار در سرخرگ ها بین ضربان های قلب می باشد
به طور کلی سطح فشار خون برای افراد بزرگسال به پنج دسته تقسیم می شود :
- فشار خون سالم : سطح فشار خون سالم کمتر از 120/80 میلی متر جیوه است
- فشار خون افزایش یافته : عدد سیستولیک بین 120 تا 129 میلی متر جیوه و عدد دیاستولیک کمتر از 80 میلی متر جیوه است. پزشکان معمولا برای این نوع فشار خون دارو تجویز نمی کنند بلکه از فرد می خواهند با تغییراتی در سبک زندگی عدد فشار خون را بهبود ببخشد
- فشار خون مرحله 1 : زمانی که عدد سیستولیک بین 130 تا 139 میلی متر جیوه یا عدد دیاستولیک بین 80 تا 89 میلی متر جیوه باشد
- فشار خون مرحله 2 : زمانی که عدد سیستولیک 140 میلی متر جیوه یا بیشتر و عدد دیاستولیک 90 میلی متر جیوه یا بالاتر باشد
- بحران فشار خون : زمانی که عدد سیستولیک بیش از 180 میلی متر جیوه یا عدد دیاستولیک بیش از 120 میلی متر جیوه باشد. فشار خون در این محدوده نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارد و در صورتی که علائمی همچون درد قفسه سینه، سر درد، تنگی نفس یا تغییرات بینایی هنگام بالا رفتن فشار خون ایجاد شود نیاز است به اورژانس مراجعه شود.
توجه داشته باشید :
فشار خون با دستگاه فشار خون اندازه گیری می شود. کیفیت دستگاه اهمیت زیادی دارد زیرا دستگاه نامناسب می تواند سطح فشار خون را اشتباه نشان دهد.
دقت داشته باشید نحوه خواندن فشار خون برای کودکان و نوجوانان متفاوت است. در صورت نیاز، درباره سطح سالم فشار خون در کودکان با پزشک مشورت کنید.
درمان فشار خون بالا
پزشک با کمک برخی عوامل از جمله نوع پر فشاری خون و علت آن بهترین گزینه درمانی برای فشار خون بالا را انتخاب می کند.
درمان فشار خون اولیه
در صورتی که فشار خون بالا از نوع اولیه باشد تغییر سبک زندگی ممکن است به بهبود آن کمک می کند. اگر این تغییرات به تنهایی کافی یا موثر نباشند احتمالا نیاز به تجویز دارو خواهد بود.
درمان فشار خون ثانویه
اگر پزشک متوجه شود یک مورد خاص باعث فشار خون بالا شده، درمان را روی آن مورد متمرکز خواهد کرد. به عنوان مثال اگر علت، مصرف داروی خاصی باشد احتمالا نیاز است داروهای مشابه بدون عارضه جانبی جایگزین آن شود.
گاهی اوقات با وجود درمان علت اصلی، فشار خون همچنان بالا می ماند. در این صورت ممکن است نیاز به تغییراتی در سبک زندگی و تجویز داروهایی برای کاهش فشار خون باشد.
توجه داشته باشید برنامه های درمانی فشار خون بالا معمولا به مرور زمان توسط پزشک اصلاح می شوند زیرا برنامه ای که در ابتدا اثر بخش بوده ممکن است به مرور زمان تاثیر خود را از دست بدهد.
دارو درمانی
در بسیاری از موارد تجویز داروها با آزمون و خطا انجام می شود، به این صورت که مدتی داروهای مختلف امتحان می شود تا سرانجام ترکیب دارویی مناسب بیمار به دست بیاید.
برخی داروهایی که برای درمان فشار خون بالا استفاده می شوند عبارتند از :
- بتا بلاکرها یا مسدود کننده های بتا : این داروها ضربان قلب را کندتر کرده و شدت آن را کاهش می دهند که باعث کاهش میزان خون پمپاژ شده در سرخرگ ها طی هر ضربان قلب شده و فشار خون را کاهش می دهد. همچنین هورمون های خاصی که در افزایش فشار خون نقش دارند را مسدود می کنند
- دیورتیک ها : سطح بالای سدیم و مایعات اضافی در بدن می تواند فشار خون را افزایش می دهد. داروهای دیورتیک که به آن ها قرص آب نیز گفته می شود به کلیه ها کمک می کنند تا سدیم اضافی را از بدن خارج کرده و به دنبال آن مایعات اضافی موجود در جریان خون به سمت ادرار حرکت کنند که باعث کاهش فشار خون بالا می شود
- مهار کننده های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE) : آنژیوتانسین ماده ای شیمیایی است که باعث سفت و تنگ شدن رگ های خونی و دیواره سرخرگ ها می شود. مهار کننده های ACE از تولید مقدار بیشتر این ماده شیمیایی در بدن جلوگیری می کنند که باعث شل شدن عروق خونی و کاهش فشار خون می شود
- مسدود کننده های آنژیوتانسین II : هدف مسدود کننده های ACE جلوگیری از تولید آنژیوتانسین است اما این داروها از اتصال آنژیوتانسین به گیرنده ها جلوگیری می کنند. بدون حضور این ماده شیمیایی عروق خونی سفت نشده و با آرامش عروق خونی، فشار خون کاهش می یابد
- مسدود کننده های کانال کلسیم : این داروها مانع ورود کلسیم به عضلات قلبی می شوند که به کاهش ضربان قلب و فشار خون منجر می شود. این داروها روی عروق خونی نیز اثر گذاشته، آن ها را آرام می کنند و فشار خون را کاهش می دهند
- آگونیست های آلفا 2 : این داروها باعث تغییر تکانه های عصبی که از عوامل سفت شدن عروق هستند می شوند و مصرف آن ها آرامش عروق خونی و کاهش فشار خون را به همراه دارد.
درمان خانگی فشار خون بالا
تغییرات سالم در سبک زندگی می تواند به کنترل عوامل افزایش دهنده فشار خون کمک کند. برخی از رایج ترین درمان های خانگی عبارتند از :
1. رژیم غذایی سالم
رژیم غذایی سالم و دوست دار قلب برای کاهش فشار خون حیاتی است و به کنترل فشار خون بالا و کاهش خطر ابتلا به عوارض آن از جمله بیماری های قلبی، سکته مغزی و حمله قلبی کمک می کند. این رژیم غذایی سرشار از میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین های کم چرب مانند ماهی می باشد.
2. افزایش فعالیت بدنی
فعالیت بدنی و ورزش منظم علاوه بر کاهش وزن سالم به کاهش استرس، کاهش طبیعی فشار خون و تقویت سیستم قلبی عروقی کمک می کند.
توصیه می شود برنامه ریزی کنید تا هر هفته 150 دقیقه فعالیت بدنی متوسط داشته باشید که حدود 30 دقیقه در روز و پنج بار در هفته می باشد.
3. وزن سالم
کاهش وزن با استفاده از یک رژیم غذایی دوست دار قلب و افزایش فعالیت های بدنی در افرادی که دچار اضافه وزن یا چاقی هستند می تواند به کاهش فشار خون بالا کمک کند.
4. کنترل استرس
ورزش روشی عالی برای کنترل استرس است. فعالیت های دیگر شامل موارد زیر می باشد :
- مدیتیشن
- تنفس عمیق
- ماساژ
- شل شدن عضلات
- یوگا یا تای چی
این موارد همه تکنیک های اثبات شده برای کاهش استرس هستند. خواب کافی نیز می تواند در این زمینه کمک کننده باشد.
5. سبک زندگی بهتر
سبک زندگی سالم برای کاهش فشار خون اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال افرادی که سیگار می کشند بهتر است آن را ترک کنند زیرا مواد شیمیایی موجود در دود تنباکو به بافت های بدن آسیب می رساند و دیواره رگ های خونی را سفت می کند.
مصرف الکل نیز از موارد مضر برای فشار خون بالا است که می تواند به افزایش فشار خون منجر شود.
فشار خون بالا و تغذیه
تغذیه مناسب یکی از ساده ترین روش های درمان فشار خون بالا و جلوگیری از عوارض احتمالی آن است. اگر به فشار خون بالا مبتلا هستید توصیه می شود :
1. گوشت کمتر و سبزیجات بیشتر مصرف کنید
رژیم غذایی گیاهی راهی آسان برای افزایش فیبر است و به کاهش مصرف سدیم و چربی های اشباع شده و ترانس ناسالم که معمولا از مواد غذایی لبنی و گوشت دریافت می شوند کمک می کند.
توصیه می شود افراد مبتلا به فشار خون بالا مصرف میوه ها، سبزیجات، سبزیجات برگ دار و غلات کامل را افزایش داده و به جای گوشت قرمز از پروتئین بدون چربی سالم تر مانند ماهی، مرغ یا توفو استفاده کنند.
2. مصرف سدیم را کاهش دهید
افراد مبتلا به فشار خون بالا و افرادی که در معرض خطر ابتلا به بیماری های قلبی هستند ممکن است لازم باشد مصرف روزانه سدیم خود را بین 1500 تا 2300 میلی گرم در روز محدود کنند.
بهترین راه کاهش سدیم این است که اغلب مواد غذایی تازه را بیشتر بپزید و از مصرف غذاهای رستورانی یا بسته بندی شده که معمولا مقادیر زیادی سدیم در آن ها گنجانده شده اجتناب کنید.
3. مصرف شیرینی جات را کاهش دهید
مواد غذایی و نوشیدنی های شیرین سرشار از کالری بوده بدون آن که مواد مغذی خاصی به همراه داشته باشند. اگر به دنبال طعم شیرین هستید بهتر است به سراغ میوه های تازه یا مقادیر کمی شکلات تلخ بروید که حاوی شکر زیادی نیستند. به نظر می رسد مصرف مرتب شکلات تلخ می تواند فشار خون را کاهش دهد.
فشار خون بالا در بارداری
زنان مبتلا به فشار خون بالا می توانند فرزند سالم به دنیا آورند اما اگر این بیماری در دوران بارداری به خوبی کنترل نشود ممکن است هم برای مادر و هم برای نوزاد خطرناک باشد.
زنان باردار مبتلا به فشار خون بالا بیشتر در معرض عوارض این عارضه هستند، به عنوان مثال ممکن است دچار اختلال در عملکرد کلیه شوند و نوزاد آن ها احتمالا هنگام تولد وزن کم داشته یا زودتر از موعد به دنیا بیاید.
برخی زنان سالم ممکن است در دوران بارداری دچار فشار خون بالا شوند که می تواند مشکلات زیادی برای آن ها به همراه داشته باشد، این عارضه اگرچه معمولا بعد از زایمان خود به خود بر طرف می شود اما خطر ابتلا به فشار خون در طول زندگی را افزایش می دهد.
پره اکلامپسی
زنان باردار مبتلا به فشار خون بالا در برخی موارد ممکن است به پره اکلامپسی دچار شوند که می تواند به عوارض کلیوی و مشکلات در دیگر اندام های بدن از جمله سطح بالای پروتئین در ادرار، مشکلات کبدی، مایعات در ریه و مشکلات بینایی منجر شود.
با بدتر شدن وضعیت بیماری، سلامتی مادر و کودک بیشتر در معرض خطر قرار می گیرد. پره اکلامپسی ممکن است به اکلامپسی منجر شود که تشنج به همراه دارد و از عوارض آن روی نوزادان نیز می توان به وزن کم هنگام تولد، تولد زودرس و مرده به دنیا آمدن نوزاد اشاره کرد. گفته شده مشکلات فشار خون بالا در بارداری از دلایل اصلی مرگ مادران می باشد.
هیچ راه شناخته شده ای برای جلوگیری از پره اکلامپسی وجود ندارد و تنها راه درمان آن زایمان می باشد. در صورت ابتلا به این عارضه لازم است خانم های باردار به طور مرتب مورد معاینه قرار بگیرند تا عوارض آن کنترل شود.
عوارض فشار خون بالا
از آن جا که فشار خون بالا اغلب یک وضعیت خاموش است می تواند سال ها قبل از آشکار شدن علائم به بدن آسیب برساند و در صورت عدم درمان ممکن است به عوارض جدی و حتی کشنده منتهی شود. برخی عوارض فشار خون بالا عبارتند از :
1. سرخرگ های آسیب دیده
سرخرگ های سالم منعطف و قوی هستند و خون از طریق این سرخرگ ها و رگ های خونی سالم به طور آزادانه و بدون مانع در بدن جریان می یابد.
این در حالیست که فشار خون بالا باعث سخت و تنگ شدن و کاهش خاصیت انعطاف پذیری سرخرگ ها می شود، در نتیجه ممکن است چربی ها در سرخرگ ها ته نشین شده و جریان خون کاهش یابد که در نهایت می تواند به افزایش فشار خون، انسداد و حتی حمله قلبی و سکته منجر شود.
2. آسیب قلب
فشار خون بالا باعث می شود قلب بیش از حد کار کند. افزایش فشار در عروق خونی عضلات قلب را مجبور می کند تا با شدت و سرعت بیشتری نسبت به یک قلب سالم پمپاژ کند که ممکن است به بزرگ شدن این اندام منجر شود. این مسئله خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می دهد :
- نارسایی قلبی
- آریتمی
- مرگ ناگهانی قلبی
- حمله قلبی
3. آسیب مغزی
مغز برای عملکرد درست خود به ذخایر سالم خون سرشار از اکسیژن نیاز دارد در حالی که فشار خون بالا می تواند میزان خون رسانی به مغز را کاهش دهد :
- انسداد موقت جریان خون به مغز حملات ایسکمی گذرا نامید می شود
- انسداد قابل توجه جریان خون باعث مرگ سلول های مغزی می شود که به آن سکته مغزی گفته می شود
فشار خون کنترل نشده ممکن است روی حافظه، توانایی یادگیری، به یاد آوردن، صحبت و استدلال فرد اثر بگذارد. لازم به ذکر است درمان این عارضه نمی تواند تاثیر منفی ایجاد شده را برطرف کند اما خطر بروز مشکلات سلامتی احتمالی در آینده را کاهش می دهد.
پیشگیری از فشار خون بالا
در صورت مشاهده عوامل خطر زای فشار خون بالا که در این مطلب به تعدادی از آن ها اشاره شد، لازم است نسبت به کاهش خطر ابتلا به این بیماری و عوارض آن اقدام کنید، به عنوان مثال :
- سعی کنید به تدریج مواد غذایی گیاهی و دوست دار قلب به وعده های غذایی خود اضافه کنید. پیشنهاد می شود در ابتدا روزانه بیش از هفت وعده میوه و سبزیجات بخورید و به مرور آن را افزایش دهید تا سرانجام به ده وعده میوه و سبزیجات در روز برسید.
- از گوشت به عنوان غذای جانبی استفاده کنید. به عنوان مثال به جای خوردن یک استیک بزرگ به همراه اندکی سالاد بهتر است مقدار زیادی سالاد به همراه اندکی استیک میل کنید.
- سعی کنید مواد غذایی شیرین شده با شکر از جمله ماست های طعم دار، غلات و نوشابه های شیرین را از رژیم غذایی خود حذف کنید. توجه داشته باشید محصولات بسته بندی شده حاوی افزودنی های قندی غیر ضروری و پنهان هستند و لازم است قبل از خرید حتما برچست مواد تشکیل دهنده آن ها را کنترل کنید.
- به جای آن که تلاش کنید به یک وزن ایده آل در ذهن خود برسید با پزشک درباره وزن مناسب برای وضعیت خود صحبت کنید. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها هدف کاهش وزن هفته ای حدود نیم تا یک کیلو گرم را توصیه می کند.
- فشار خون خود را به صورت مرتب کنترل کنید. این کار بهترین راه پیشگیری از بروز عوارض ناشی از فشار خون بالا می باشد. حتما اطلاعات مربوط به فشار خون خود را ثبت کرده و هنگام مراجعه به پزشک، به همراه داشته باشید.
منبع: healthline
