جفت سر راهی (به انگلیسی: Placenta previa) از عوارض احتمالی و جدی در دوران بارداری است که طی آن جفت در ماه های آخر بارداری دهانه رحم را به صورت جزئی یا کلی پوشانده و باعث بروز مشکلاتی در زایمان می شود.
این عارضه می تواند خونریزی شدید قبل از زایمان، حین یا بعد از زایمان به دنبال داشته باشد که در موارد شدید و در صورت عدم کنترل، ممکن است به مرگ مادر منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره جفت سر راهی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
جفت سر راهی چیست؟
جفت سر راهی وضعیتی است که در آن جفت در ناحیه پایین تر از مکان طبیعی خود قرار گرفته و به دیواره رحم بچسبد. در صورتی که این شرایط تا ماه های آخر بارداری تغییر نکند ممکن است به طور کامل یا جزئی دهانه رحم را پوشانده و باعث دشواری هایی در زایمان شود.
جفت اندام کیسه مانندی است که در دوران بارداری در رحم مادر تشکیل شده و وظیفه تامین غذا و اکسیژن برای جنین در حال رشد و خارج کردن مواد زائد از خون جنین را بر عهده دارد. این اندام بعد از تولد نوزاد از بدن مادر دفع می شود.
رحم مادر در دوران بارداری کشیده شده و رشد می کند و پایین بودن مکان جفت در رحم در اوایل بارداری طبیعی است. در حالت عادی با ادامه پیدا کردن بارداری و کشیده شدن رحم، بخشی از رحم که جفت به آن چسبیده است معمولا از دهانه رحم دور می‌شود.
جفت در سه ماهه سوم باید در نزدیکی بالای رحم قرار داشته باشد، این وضعیت به دهانه رحم (در انتهای رحم) این امکان را می دهد تا مسیر واضحی برای زایمان داشته باشد.
در صورتی که جفت به بخش انتهای رحم بچسبد ممکن است بخشی یا تمام دهانه داخلی رحم را بپوشاند و در صورتی که این اتفاق در ماه های آخر بارداری رخ دهد به آن جفت سر راهی گفته می شود.
گفته شده از هر 200 خانم باردار ممکن است 1 نفر در سه ماه سوم به این عارضه دچار شود.
علائم جفت سر راهی
علامت اصلی جفت سر راهی شامل خونریزی ناگهانی خفیف تا شدید از واژن می باشد. به طور کلی هر گونه خونریزی می تواند نشان دهنده مشکلات جفت باشد و نیاز است برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه شود.
علائم خاص ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- گرفتگی یا درد شدید
- خونریزی که شروع شده، متوقف می شود و دوباره چند روز یا چند هفته بعد شروع می شود
- خونریزی بعد از رابطه جنسی
- خونریزی در نیمه دوم بارداری
عوامل خطر زای جفت سر راهی
برخی عوامل خطر زای جفت سر راهی عبارتند از :
- وضعیت غیر عادی جنین از جمله بریچ (پا یا باسن جنین به سمت پایین) یا جنین عرضی (خوابیده به صورت افقی در رحم)
- جراحی های قبلی در رحم مانند زایمان سزارین، جراحی برای برداشتن فیبروم رحم، اتساع و کورتاژ
- سابقه بارداری دو قلو یا چند قلو زایی
- سابقه سقط جنین
- بزرگ بودن جفت
- رحم با شکل غیر طبیعی
- سابقه زایمان قبلی
- سابقه قبلی جفت سر راهی
همچنین به نظر می رسد جفت سر راهی در زنان باردار سیگاری، بالای 35 سال یا آسیایی تبار بیشتر دیده می شود.
تشخیص جفت سر راهی
اولین علائم جفت سر راهی معمولا در سونوگرافی روتین هفته بیستم بارداری تشخیص داده می شود. اگرچه این علائم لزوما نگران کننده نیستند زیرا جفت در اوایل بارداری معمولا در قسمت پایین تر رحم قرار دارد.
به مرور زمان معمولا جای جفت تغییر کرده و در مکان درست قرار می گیرد به طوری که گفته شده تنها در 10 درصد از خانم هایی که جفت آن ها در هفته بیستم در مکان پایین قرار دارد در سونوگرافی بعدی نیز همین مسئله وجود داشته و از این میان تنها 5 درصد در پایان بارداری به جفت سر راهی دچار می شوند.
در صورتی که مادر در نیمه دوم بارداری خود دچار خونریزی شود معمولا پزشک وضعیت جفت را با یکی از تکنیک های زیر بررسی خواهد کرد :
- سونوگرافی ترانس واژینال : در این روش پزشک یک پروب داخل واژن قرار می دهد تا نمای داخلی کانال واژن و دهانه رحم نمایش داده شود. این روش بسیار مناسب بوده و دقیق ترین روش برای تشخیص جفت سر راهی محسوب می شود
- سونوگرافی ترانس شکمی : در این تکنیک ابتدا مقداری ژل روی شکم مالیده و یک ابزار به نام مبدل در اطراف شکم حرکت داده می شود تا اندام های لگنی مشاهده شود. امواج صوتی، تصویری از ناحیه روی یک صفحه مانیتور ایجاد می کنند
- ام آر آی : این اسکن تصویر برداری برای تعیین واضح محل جفت کمک کننده است
درمان جفت سر راهی
پزشک برای درمان جفت سر راهی به موارد زیر توجه می کند :
- مقدار خونریزی
- ماه بارداری
- وضعیت سلامتی جنین
- موقعیت جفت و جنین
در این میان مهم ترین موردی که باید توجه شود مقدار خونریزی می باشد :
1. عدم خونریزی تا خونریزی بسیار اندک
در مواردی از جفت سر راهی که خانم باردار هیچ خونریزی نداشته یا حداقل خونریزی را تجربه می کند احتمالا استراحت لگنی پیشنهاد می شود. به عبارت دیگر برای پیشگیری از عوارض لازم است از داخل شدن هر چیزی در واژن در دوران بارداری جلوگیری شود.
همچنین از خانم باردار خواسته می شود از رابطه جنسی و احتمالا ورزش اجتناب کرده و در صورتی که در این مدت خونریزی رخ دهد در اسرع وقت به پزشک مراجعه کند.
2. خونریزی شدید
پزشک در مورد خونریزی شدید معمولا توصیه می کند به محض امکان، زایمان سزارین انجام شود (بهتر است بعد از 36 هفته باشد). در صورتی که به دلیل شرایط ایجاد شده نیاز به سزارین زودتر از موعد باشد ممکن است برای افزایش سرعت رشد جنین کورتون تزریق شود.
3. خونریزی غیر قابل کنترل
در این موارد باید به صورت اورژانسی زایمان سزارین انجام شود.
عوارض جفت سر راهی
در حالت عادی هنگام زایمان دهانه رحم باز می شود تا نوزاد بتواند به سمت کانال واژن حرکت کند، اما اگر جفت جلوی دهانه رحم قرار گرفته باشد با باز شدن دهانه رحم شروع به جدا شدن کرده و به خونریزی داخلی منجر می شود.
این مسئله احتمالا به سزارین اورژانسی نیاز دارد (حتی اگر نوزاد نارس باشد)، در غیر این صورت مادر ممکن است تا حد مرگ خونریزی کند.
زایمان واژینال نیز خطرات زیادی برای خانم باردار به همراه دارد زیرا ممکن است در حین زایمان، بعد از زایمان یا طی چند ساعت اول بعد از زایمان خونریزی شدید رخ دهد.
برخی نکاتی که لازم است در دوران بارداری به آن ها توجه داشت عبارتند از :
- خانم های باردار لازم است درباره این وضعیت اطلاعات بیشتری کسب کنند تا بتوانند علائم آن را تشخیص دهند
- در صورت تشخیص جفت سر راهی، خانم باردار باید خودش را برای زایمان سزارین آماده کند. بسته به نوع جفت سر راهی ممکن است امکان زایمان طبیعی وجود نداشته باشد
- استراحت لگن در وضعیت جفت سر راهی اهمیت زیادی دارد و خانم باردار نباید هیچ گونه فعالیت سنگینی انجام دهد
منبع: healthline
