آپاندیسیت (با نام انگلیسی: Appendicitis) از بیماری های شایع در دنیا و یکی از رایج ترین دردهای شکمی است که معمولا به عمل جراحی منجر می شود.
این عارضه معمولا افراد بین 15 تا 30 سال را درگیر می کند و با علائم آزار دهنده ای همچون درد و مشکلات گوارشی همراه است که در صورت عدم توجه و درمان می تواند کشنده باشد.
در ادامه قصد داریم به معرفی بیماری آپاندیسیت و علل، علائم و روش های درمان آن بپردازیم. با سومیتا همراه باشید؛
آپاندیسیت چیست؟
آپاندیسیت از بیماری های شایع با درد شدید است که به دلیل التهاب آپاندیس رخ می دهد و به دو نوع حاد و مزمن دسته بندی شده است.
این عارضه یکی از شایع ترین علل درد شکمی محسوب می شود و معمولا برای درمان آن به عمل جراحی نیاز است. عدم درمان آپاندیسیت در بسیاری از موارد ترکیدن آپاندیس را به دنبال دارد که باعث ورود باکتری ها به حفره شکمی شده و می تواند جدی و گاهی کشنده باشد.
علائم آپاندیسیت
افراد مبتلا به آپاندیسیت ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کنند :
- درد در قسمت فوقانی شکم یا اطراف ناف
- درد در سمت راست پایین شکم
- کاهش اشتها
- سوء هاضمه
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- یبوست
- ورم شکمی
- ناتوانی در دفع گاز گوارشی
- تب خفیف
درد آپاندیسیت ممکن است به صورت گرفتگی خفیف شروع شده که در بسیاری از موارد به تدریج به دردی ثابت و شدید تبدیل می شود. این درد ابتدا در قسمت فوقانی شکم یا اطراف ناف احساس می شود و سپس به سمت قسمت پایین و راست شکم سرایت می کند.
افرادی که همزمان با آپاندیسیت از یبوست نیز رنج می برند نباید از داروهای ملین و انما (اماله) استفاده کنند زیرا این موارد احتمال ترکیدن آپاندیس را افزایش می دهند.
توجه : در صورتی که دچار حساسیت به لمس در سمت راست شکم به همراه هر گونه علائم دیگر شده اید با پزشک خود تماس بگیرید. آپاندیسیت می تواند به سرعت به یک وضعیت اورژانسی جدی تبدیل شود.
علت آپاندیسیت
علت آپاندیسیت در بسیاری از موارد مشخص نیست اما کارشناسان معتقدند این عارضه به دلیل مسدود شدن بخشی از آپاندیس رخ می دهد که علت آن می تواند یکی از موارد زیر باشد :
- تجمع مدفوع سفت شده
- فولیکول های لنفاوی بزرگ شده
- کرم روده
- آسیب تروماتیک
- تومورها
زمانی که آپاندیس مسدود می شود باکتری ها در داخل آن شروع به رشد و تکثیر کرده و چرک و ورم ایجاد می شود که ممکن است باعث فشار دردناک در ناحیه شکمی شود.
تشخیص آپاندیسیت
اگر پزشک به آپاندیسیت مشکوک شود ابتدا معاینه فیزیکی انجام داده و میزان حساسیت در ناحیه تحتانی و سمت راست شکم و ورم و سفتی آن را بررسی می کند.
بسته به نتایج معاینه فیزیکی ممکن است نیاز به یک یا چند آزمایش برای بررسی علائم آپاندیسیت یا رد سایر علل احتمالی باشد. تنها با یک آزمایش خاص نمی توان از ابتلا به آپاندیسیت مطمئن شد بلکه پزشک پس از بررسی نتایج آزمایش ها اگر نتواند هیچ علت دیگری برای علائم ایجاد شده پیدا کند احتمالا آپاندیسیت را تایید خواهد کرد.
آزمایش شمارش کامل خون
پزشک برای بررسی علائم عفونت ممکن است آزمایش شمارش کامل خون یا CBC تجویز کند که طی آن نمونه خون بررسی می شود.
آپاندیسیت اغلب با عفونت باکتریایی همراه است اما عفونت در دستگاه ادراری یا سایر اندام های شکمی نیز ممکن است علائمی شبیه علائم آپاندیسیت ایجاد کنند.
آزمایش ادرار
پزشک احتمالا از آزمایش ادرار برای رد عفونت ادراری یا سنگ کلیه استفاده می کند.
تست بارداری
بارداری خارج از رحمی نیز از مواردی است که علائم آن گاهی با آپاندیسیت اشتباه گرفته می شود. این مسئله که ممکن است به یک مشکل اورژانسی تبدیل شود زمانی رخ می دهد که تخمک بارور شده به جای قرار گرفتن در رحم در لوله رحمی ساکن شود.
اگر پزشک با مشاهده علائم به بارداری خارج از رحمی مشکوک باشد ممکن است تست بارداری تجویز کند که طی آن نمونه ای از ادرار یا خون گرفته می شود. همچنین ممکن است از سونوگرافی ترانس واژینال برای پیدا کردن محل تخمک لقاح یافته استفاده شود.
معاینه لگنی
در خانم ها مشکلات سلامتی همچون بیماری التهابی لگن، کیست تخمدان یا بیماری های مشابه که روی اندام های تولید مثل اثر می گذارند می توانند علائم مشابه آپاندیسیت ایجاد کنند.
پزشک برای بررسی اندام های تولید مثل ممکن است معاینه لگنی انجام دهد که طی آن واژن، فرج، دهانه رحم، رحم و تخمدان معاینه شده و در صورت نیاز از بافت ها نمونه برداری می شود.
آزمایش های تصویر برداری شکمی
پزشک برای بررسی التهاب آپاندیس از تصویر برداری استفاده می کند تا علاوه بر آپاندیس سایر دلایل احتمالی از جمله آبسه شکمی یا گیر افتادگی مدفوع را کنترل کند.
برخی آزمایش های مورد استفاده در این زمینه عبارتند از :
- سونوگرافی شکمی
- اشعه ایکس شکمی
- سی تی اسکن شکمی
- اسکن ام آر آی شکمی
آزمایش های تصویر برداری از قفسه سینه
ذات الریه ایجاد شده در لوب پایین و سمت راست ریه علائم شبیه آپاندیسیت ایجاد می کند. اگر پزشک به این مسئله مشکوک باشد به احتمال زیاد عکس رادیو گرافی قفسه سینه تجویز می کند. همچنین برای دریافت تصاویر دقیق از ریه ها ممکن است سی تی اسکن انجام دهد.
سونوگرافی برای آپاندیسیت
در صورتی که پزشک به آپاندیسیت مشکوک باشد از سونوگرافی شکمی استفاده می کند که طی آن با کمک امواج صوتی فرکانس بالا می توان علائم التهاب، آبسه یا سایر مشکلات مربوط به آپاندیس را بررسی کرد.
سی تی اسکن نیز از روش های دیگر تصویر برداری شکمی می باشد که در آن به جای امواج از اشعه برای ایجاد تصاویر استفاده می شود. این تکنیک نسبت به سونوگرافی از دقت بالاتری برخوردار است اما خطراتی همچون قرار گرفتن در معرض اشعه در آن وجود دارد.
درمان آپاندیسیت
پزشک با توجه به وضعیت سلامتی بیمار ممکن است از یک یا چند روش زیر برای درمان آپاندیسیت استفاده کند :
- عمل جراحی برای برداشتن آپاندیس
- تخلیه با سوزن یا جراحی برای تخلیه آبسه
- مصرف آنتی بیوتیک ها
- داروهای ضد درد
- مایعات وریدی
- رژیم غذایی مایع
آپاندیسیت در موارد نادر بدون جراحی بهتر می شود اما در اکثر موارد برای برداشتن آپاندیس نیاز به عمل جراحی است که آپاندکتومی نامیده می شود. اگر آبسه آپاندیس هنوز پاره نشده باشد پزشک ممکن است قبل از جراحی آن را درمان کند. برای این منظور ابتدا از آنتی بیوتیک شروع کرده و سپس آبسه را با یک سوزن تخلیه می کند.
عمل جراحی آپاندیسیت
طی عمل جراحی آپاندکتومی آپاندیس برداشته می شود و در صورتی که ترکیده باشد حفره شکمی تمیز می شود. این عمل گاهی از طریق لاپاراسکوپی و گاهی به صورت عمل جراحی باز صورت می گیرد.
اگرچه عمل آپاندکتومی نیز مانند هر عمل جراحی دیگر با خطراتی همراه است اما این خطرات به مراتب کمتر از عوارض آپاندیسیت درمان نشده می باشد.
انواع آپاندیسیت
آپاندیسیت از یک دیدگاه به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می شود. در موارد حاد علائم شدید بوده و به طور ناگهانی ایجاد می شود در حالی که در آپاندیسیت مزمن علائم خفیف تر بوده و طی چندین هفته، ماه یا سال پدیدار می شود.
این بیماری از منظر دیگر به دو نوع ساده یا پیچیده تقسیم بندی می شود. در آپاندیسیت ساده هیچ عوارضی وجود ندارد اما در موارد پیچیده عوارضی همچون آبسه یا پارگی رخ می دهد.
آپاندیسیت حاد
آپاندیسیت حاد نوع شدید و ناگهانی آپاندیسیت است که علائم آن طی یک تا دو روز به سرعت تشدید می شوند. این عارضه نیاز به درمان اورژانسی دارد و در صورت عدم درمان به ترکیدن آپاندیس منجر می شود که بسیار خطرناک و کشنده است.
آپاندیسیت حاد از آپاندیسیت مزمن شایع تر است.
آپاندیسیت مزمن
این آپاندیسیت نسبت به نوع حاد کمتر شایع است و علائم آن معمولا نسبتا خفیف می باشد که ممکن است مدتی ظاهر شده و سپس طی چند هفته یا چند ماه یا حتی چند سال ناپدید شوند.
تشخیص این نوع آپاندیسیت اغلب دشوار است و گاهی تا زمانی که به آپاندیسیت حاد تبدیل نشود قابل تشخیص نمی باشد.
آپاندیسیت در کودکان
آپاندیسیت اگرچه ممکن است در هر سنی رخ دهد اما در بیشتر موارد افراد سنین 15 تا 30 سال را درگیر می کند. در کودکان و نوجوانان این بیماری معمولا باعث درد شکمی نزدیک ناف می شود که ممکن است تشدید یافته و به سمت راست و پایین شکم سرایت کند.
آپاندیسیت در کودکان و نوجوانان معمولا با علائم زیر نیز همراه است :
- کاهش اشتها
- تب
- حالت تهوع
- استفراغ
اگر کودک علائم آپاندیسیت داشته باشد لازم است بلافاصله به پزشک مراجعه شود.
دوران نقاهت آپاندیسیت
زمان بهبودی و نقاهت آپاندیسیت به عوامل مختلف بستگی دارد، از جمله :
- وضعیت سلامتی بدن
- این که آیا فرد دچار عوارض ناشی از آپاندیسیت یا جراحی شده یا خیر
- درمان های خاصی که انجام شده است
اگر برای برداشتن آپاندیس از لاپاراسکوپی استفاده شود احتمالا بیمار بعد از چند ساعت یا روز بعد از عمل از بیمارستان مرخص خواهد شد اما عمل جراحی باز نیاز به مراقبت بیشتر داشته و نیاز است بیمار مدت زمان طولانی تری در بیمارستان بماند.
به طور کلی عمل جراحی باز نسبت به لاپاراسکوپی تهاجمی تر است و به مراقبت بعد از عمل بیشتری نیاز دارد.
پزشک ممکن است برای جلوگیری از عوارض عمل جراحی، آنتی بیوتیک و داروهای ضد درد تجویز کند. همچنین معمولا به بیمار توصیه می شود از رژیم غذایی مناسب استفاده کرده، فعالیت های شدید نداشته باشد و در دوره نقاهت تغییراتی در برخی عادت های روزانه خود ایجاد کند.
بهبودی کامل آپاندیسیت و عمل جراحی ممکن است چندین هفته طول بکشد که در صورت بروز عوارض، این زمان طولانی تر خواهد شد.
آپاندیسیت در بارداری
عمل جراحی آپاندیسیت حاد شایع ترین عمل جراحی اورژانسی است که ممکن است در دوران بارداری و قبل از زایمان انجام شود. گفته شده حدود 0.04 تا 0.2 زنان باردار به این بیماری دچار می شوند.
برخی چالش های آپاندیسیت در بارداری این است که از یک سو علائم آن ممکن است با علائم معمول دوران بارداری اشتباه گرفته شود و از سوی دیگر حاملگی می تواند مکان آپاندیس را به سمت بالای شکم تغییر دهد که به دنبال آن ناحیه درد نیز جا به جا شده و تشخیص را مشکل می کند.
گزینه های درمانی مورد استفاده در دوران بارداری ممکن است شامل یک یا چند مورد زیر باشد :
- عمل جراحی یا برداشتن آپاندیس
- تخلیه سوزنی یا جراحی برای تخلیه آبسه
- آنتی بیوتیک ها
تاخیر در تشخیص و درمان آپاندیسیت ممکن است خطر ابتلا به عوارض از جمله سقط جنین را افزایش دهد.
عوارض احتمالی آپاندیسیت
آپاندیسیت ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد، به عنوان مثال :
- گاهی باعث آبسه در آپاندیس می شود که حاوی چرک و باکتری بوده و ممکن است به داخل حفره شکمی نشت کند
- ممکن است باعث پارگی آپاندیس شود، در این صورت مدفوع و باکتری ها را به حفره شکمی می ریزد
- ورود باکتری ها به داخل حفره شکمی باعث ایجاد التهاب و مخاط در این ناحیه می شود که پریتونیت نام دارد و بسیار جدی و حتی کشنده است
- عفونت های باکتریایی می توانند سایر اندام های شکم را نیز تحت تاثیر قرار دهند. مثلا ممکن است باکتری های ناشی از پارگی آبسه یا آپاندیس وارد مثانه یا روده بزرگ شوند یا از طریق جریان خون به سایر قسمت های بدن سرایت کنند
پزشک معمولا برای پیشگیری یا کنترل این عوارض مصرف آنتی بیوتیک، عمل جراحی یا سایر روش های درمانی را پیشنهاد می کند. در برخی موارد ممکن است روش های درمانی نیز با عوارض جانبی همراه باشند اما این خطرات کمتر از عوارض احتمالی آپاندیسیت درمان نشده است.
پیشگیری از آپاندیسیت
هیچ روش صد در صد موثری برای جلوگیری از آپاندیسیت وجود ندارد اما گفته شده استفاده از رژیم غذایی غنی از فیبر ممکن است خطر ابتلا به آن را کاهش دهد. اگرچه تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است اما به نظر می رسد این بیماری در کشورهایی که مردم آن از رژیم های غذایی سرشار از فیبر استفاده می کنند کمتر رخ می دهد.
برخی مواد غذایی سرشار از فیبر عبارتند از :
- میوه ها
- سبزیجات
- عدس، لپه، لوبیا و سایر حبوبات
- بلغور جود دوسر، برنج قهوه ای، گندم سبوس دار و سایر غلات سبوس دار
گاهی پزشک مصرف مکمل های فیبر را به بیماران توصیه می کند. برای افزودن فیبر در رژیم غذایی خود می توانید از ایده های زیر استفاده کنید :
- سبوس جو دو سر یا جوانه گندم روی غلات صبحانه، ماست یا سالاد بپاشید
- در صورت امکان از آرد گندم کامل در پخت و پز استفاده کنید
- برنج سفید را با برنج قهوه ای جایگزین کنید
- لوبیا قرمز یا سایر حبوبات را به سالاد خود اضافه کنید
- از میوه های تازه برای دسر استفاده کنید
عوامل خطر زای آپاندیسیت
آپاندیسیت می تواند همه افراد را درگیر کند اما برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند، از جمله :
- آپاندیسیت اغلب افراد بین 15 تا 30 سال را درگیر می کند
- این عارضه در مردان بیشتر از زنان رخ می دهد
- افرادی که سابقه خانوادگی آپاندیسیت دارند بیشتر در معرض خطر هستند
احتمال دارد استفاده از رژیم های غذایی کم فیبر نیز خطر بروز این عارضه را افزایش دهد.
درمان خانگی آپاندیسیت
توصیه می شود به محض مشاهده علائم آپاندیسیت بلافاصله با پزشک مراجعه کنید. این بیماری جدی است و نیاز به درمان فوری دارد، بنابراین هرگز نباید برای درمان آن به درمان های خانگی تکیه کرد.
بعد از عمل جراحی معمولا داروهای آنتی بیوتیک و مسکن تجویز می شود و توصیه های زیر می تواند کمک کننده باشد :
- استراحت کافی
- نوشیدن مایعات فراوان
- پیاده روی ملایم روزانه
- اجتناب از فعالیت های شدید و بلند کردن اجسام سنگین تا زمانی که پزشک اجازه دهد
- خشک و تمیز نگه داشتن محل عمل
اگر بعد از عمل احساس حالت تهوع دارید مصرف غذاهای نرم مانند برنج ساده مفید خواهد بود. در صورتی که از یبوست رنج می برید می توانید زیر نظر پزشک از مکمل فیبر استفاده کنید.
منبع: healthline
