سندرم گیلن باره (به انگلیسی: Guillain-Barré syndrome) از بیماری های خود ایمنی نادر اما جدی است که در آن سیستم ایمنی به سلول های عصبی سالم در سیستم عصبی محیطی حمله می کند.
گیلن باره با علائمی همچون ضعف، بی حسی و گز گز همراه است که در نهایت ممکن است به فلج شدن فرد بینجامد. علت این عارضه مشخص نیست اما گفته شده معمولا بعد از یک بیماری عفونی مانند گاستروانتریت یا عفونت ریه رخ می دهد.
در ادامه قصد داریم درباره سندرم گیلن باره و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سندرم گیلن باره چیست؟
سندرم گیلن باره نوعی اختلال خود ایمنی نادر است که روی سیستم عصبی محیطی (هر بخش از سیستم عصبی خارج از مغز و نخاع) اثر گذاشته و می تواند به ضعف و فلج بیمار منجر شود که ممکن است ماه ها یا سال ها ادامه داشته باشد.
در گیلن باره سیستم ایمنی بدن به سلول های غلاف میلین اعصاب محیطی حمله می کنند. غلاف میلین، آکسون اعصاب را می پوشاند و به سلول های عصبی کمک می کند تا پیام ها را منتقل کنند. در این بیماری در برخی موارد سیستم ایمنی به خود آکسون ها نیز حمله می کند.
این آسیب باعث می شود اعصاب، اطلاعات خاصی مانند حس لمس کردن را به نخاع و مغز ارسال نکنند و فرد دچار بی حسی شود. به علاوه مغز و نخاع نمی توانند سیگنال ها را به بدن منتقل کرده و عضلات ضعیف می شوند.
به همین دلیل افرادی که بدون دلیل خاص دچار گز گز یا ضعف عضلانی شده اند لازم است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند.
علائم این عارضه معمولا طی چند روز یا چند هفته بعد از عفونت هایی همچون گاستروانتریت یا عفونت ریه شروع می شوند. همچنین در موارد نادر ممکن است فرد بعد از واکسیناسیون به گیلن باره مبتلا شود.
درمانی برای این بیماری وجود ندارد اما با کمک برخی تکنیک ها می توان به شدت علائم و کوتاه شدن مدت زمان بیماری کمک کرد.
لازم به ذکر است این بیماری ارثی یا مسری نمی باشد.
علائم سندرم گیلن باره
همان طور که قبلا اشاره کردیم در سندرم گیلن باره سیستم ایمنی بدن به سیستم عصبی محیطی حمله می کند.
اعصاب موجود در سیستم عصبی محیطی مغز را به سایر بخش های بدن متصل کرده و سیگنال هایی را به ماهیچه ها منتقل می کنند. اگر این اعصاب آسیب ببینند عضلات نمی توانند به سیگنال هایی که از مغز دریافت می کنند پاسخ دهند.
به همین دلیل اولین علامت سندرم گیلن باره معمولا گز گز در انگشتان پا، پایین پا و ساق پا است که به سمت بالا یعنی دست و انگشتان دست گسترش می یابد. این علائم ممکن است به سرعت تشدید شده و در برخی افراد تنها طی چند ساعت به وضعیت جدی تبدیل شود.
سایر علائم سندرم گیلن باره عبارتند از :
- احساس سوزن سوزن شدن یا گز گز در انگشتان دست و پا
- ضعف عضلانی در ساق پا که به نواحی فوقانی بدن منتشر شده و با گذشت زمان تشدید می شود
- مشکل در ثبات حین راه رفتن
- مشکل در حرکت دادن چشم ها یا صورت، صحبت کردن، جویدن یا بلعیدن
- کمردرد شدید
- از دست دادن کنترل مثانه
- ضربان قلب سریع
- مشکل در تنفس
- فلج
علت سندرم گیلن باره
علت دقیق سندرم گیلن باره مشخص نیست اما به نظر می رسد حدود دو سوم افراد مبتلا به این عارضه، بلافاصله بعد از ابتلا به اسهال یا یک عفونت تنفسی به آن دچار می شوند که نشان می دهد این سندرم در اثر واکنش ایمنی نا مناسب به بیماری قبلی رخ می دهد.
شایع ترین عامل خطر زای این بیماری، عفونت کامپیلوباکتر ژژونی می باشد که یکی از رایج ترین علل باکتریایی اسهال محسوب می شود و اغلب در غذاهای نپخته به خصوص گوشت پرندگان یافت می شود.
عفونت های زیر نیز احتمالا با سندرم گیلن باره در ارتباط هستند :
- آنفلوآنزا
- سیتومگالوویروس که از سویه های ویروس هرپس است
- ویروس اپشتین بار
- مونونوکلئوز که معمولا توسط اپشتین بار ایجاد می شود
- مایکوپلاسما پنومونیه که نوعی ذات الریه غیر شایع است و توسط ارگانیسم های شبه باکتری ایجاد می شود
- اچ آی وی یا ایدز
همه افراد ممکن است به سندرم گیلن باره مبتلا شوند اما این بیماری معمولا در افراد بالاتر از 50 سال دیده می شود.
سندرم گیلن باره و واکسن آنفلوآنزا
در موارد بسیار نادر ممکن است فرد چند روز یا چند هفته بعد از دریافت واکسن آنفلوآنزا دچار سندرم گیلن باره شود.
آمار و ارقام مربوط به این مورد در فصل آنفلوآنزا متفاوت است اما گفته شده به ازای هر 1 میلیون تزریق واکسن آنفلوآنزا 1 یا 2 نفر احتمالا به این عارضه مبتلا شوند.
ناگفته نماند تحقیقات نشان داده تعداد موارد ابتلا به این سندرم در اثر بیماری آنفلوآنزا بیشتر از موارد ناشی از تزریق واکسن می باشد.
سندرم گیلن باره و واکسن کووید 19 جانسون اند جانسون
به نظر می رسد ابتلا به سندرم گیلن باره با تزریق واکسن کووید 19 جانسون اند جانسون ارتباط داشته باشد.
گفته شده بعد از واکسیناسیون کرونا با این واکسن در ایالات متحده، از میان 12.5 میلیون تزریق حدود 100 نفر به این سندرم مبتلا شدند. به عبارت دیگر در هر 1 میلیون مورد تزریق حدود 8 مورد سندرم گیلن باره دیده شده است.
تشخیص سندرم گیلن باره
تشخیص سندرم گیلن باره در ابتدا دشوار است زیرا علائم آن بسیار شبیه علائم سایر اختلالات عصبی یا بیماری هایی است که روی سیستم عصبی تاثیر می گذارند.
این اختلالات و بیماری ها شامل بوتولیسم، مننژیت و مسمومیت ناشی از فلزات سنگین است. مسمومیت با فلزات سنگین ممکن است در اثر موادی مانند سرب، جیوه و آرسنیک ایجاد شود.
پزشک برای تشخیص گیلن باره در مورد علائم خاص و سابقه پزشکی فرد سوالاتی می پرسد و لازم است فرد نیز علائم غیر عادی و بیماری یا عفونت اخیر یا قبلی خود را به پزشک اطلاع دهد.
برخی آزمایش هایی که برای تایید تشخیص تجویز می شوند عبارتند از :
- بررسی مایع مغزی نخاعی : در این تکنیک مقدار اندکی از مایع مغزی نخاعی از ناحیه کمر برداشته شده و برای بررسی سطح پروتئین مورد آزمایش قرار می گیرد. در افراد مبتلا به سندرم گیلن باره معمولا سطح این پروتئین از حد معمول بالاتر است
- الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله : در این تست عملکرد عصبی بیمار مورد بررسی قرار می گیرد و فعالیت الکتریکی عضلات تست می شود تا پزشک تشخیص دهد که آیا ضعف عضلانی به دلیل آسیب عصبی یا عضلانی رخ داده یا خیر
- تست سرعت هدایت عصبی : این تست برای بررسی سطح واکنش اعصاب و عضلات به پالس های الکتریکی کوچک استفاده می شود
درمان سندرم گیلن باره
سندرم گیلن باره نوعی فرایند التهابی خود ایمنی است که می تواند به خودی خود برطرف شود. با این حال افرادی که به این بیماری مبتلا هستند باید برای بررسی دقیق تر در بیمارستان بستری شوند زیرا علائم می تواند به سرعت تشدید شده و در صورت عدم درمان کشنده باشد.
در موارد شدید، فرد مبتلا ممکن است دچار فلج در کل بدن شود که اگر روی دیافراگم یا عضلات تنفسی قفسه سینه اثر بگذارد و از تنفس جلوگیری کند می تواند مرگ بیمار را به دنبال داشته باشد.
هدف از درمان کاهش شدت حملات ایمنی و بهبود عملکردهای مهم بدن از جمله عملکرد ریه همزمان با بهبود سیستم عصبی می باشد.
برخی درمان ها عبارتند از :
1. پلاسمافرزیس (تبادل پلاسما)
سیستم ایمنی بدن در حالت طبیعی آنتی بادی هایی تولید می کند که به باکتری ها، ویروس ها و سایر مواد مضر خارجی حمله می کنند در حالی که در سندرم گیلن باره، سیستم ایمنی به اشتباه آنتی بادی هایی تولید می کند که اعصاب سالم سیستم عصبی را مورد حمله قرار می دهند.
هدف از پلاسمافرزیس از بین بردن آنتی بادی هایی است که به اعصاب خون حمله می کنند. در این روش از دستگاهی برای خارج کردن خون از بدن استفاده می شود. این دستگاه آنتی بادی ها را از خون خارج کرده و سپس خون را به بدن باز می گرداند.
2. ایمونوگلوبولین داخل وریدی
ایمونوگلوبولین حاوی آنتی بادی های اهدایی طبیعی و سالم است و دوزهای بالای آن می تواند به مسدود شدن آنتی بادی های عامل سندرم گیلن باره کمک کند.
لازم به ذکر است پلاسمافرزیس و ایمونوگلوبولین داخل وریدی به یک اندازه اثر بخش هستند و این به بیمار و پزشک بستگی دارد که کدام یک را انتخاب کنند.
3. سایر درمان ها
گاهی برای تسکین درد و جلوگیری از لخته شدن خون در مواردی که که فرد فعالیت های حرکتی ندارد از داروها استفاده می شود.
همچنین به احتمال زیاد فرد به کار درمانی و فیزیوتراپی نیاز خواهد داشت. در مرحله حاد بیماری دست و پاهای بیمار به صورت دستی حرکت داده می شود تا انعطاف پذیری آن ها حفظ شود.
با شروع دوره بهبودی، فیزیوتراپیست روی تقویت عضلات و انجام بهتر طیف وسیعی از فعالیت های روزمره کار می کند. این موارد می تواند شامل کارهای مراقبت شخصی مانند لباس پوشیدن باشد.
عوارض سندرم گیلن باره
ضعف و فلج که ممکن است در سندرم گیلن باره رخ دهد می تواند روی بخش های مختلف بدن اثر منفی بگذارد.
به عنوان مثال زمانی که فلج یا ضعف به عضلات تنفسی سرایت می کند ممکن است به مشکلات تنفسی منجر شود که در این صورت احتمالا بیمار به یک دستگاه تنفسی برای تنفس بهتر نیاز خواهد داشت.
برخی عوارض دیگر عبارتند از :
- ضعف طولانی مدت، بی حسی یا سایر موارد غیر عادی حتی بعد از بهبودی
- مشکلات قلبی یا فشار خون
- درد
- کند شدن عملکرد روده یا مثانه
- لخته شدن خون و زخم بستر به دلیل فلج شدن
لخته شدن خون و زخم بستر ناشی از بی حرکتی معمولا بهبود پیدا می کند. رقیق کننده های خون و جوراب های فشرده کننده نیز می توانند میزان لخته شدن را به حداقل برسانند.
به علاوه تغییر مکان مکرر بدن از فشار طولانی مدت به بدن که موجب زخم بستر می شود جلوگیری خواهد کرد.
چشم انداز سندرم گیلن باره
دوره بهبودی سندرم گیلن باره می تواند طولانی باشد اما اکثر افراد بهبود می یابند.
در حالت کلی علائم به مدت 2 تا 4 هفته قبل از تثبیت بدتر می شوند و دوره بهبودی می تواند طی چند هفته تا چند سال ادامه داشته باشد، اما اکثر افراد در عرض 6 تا 12 ماه بهبود می یابند.
حدود 80 درصد افراد مبتلا به سندرم گیلن باره می توانند بعد از 6 ماه به تنهایی و بدون کمک دیگران راه بروند و 60 درصد از موارد طی 1 سال قدرت عضلانی عادی خود را به دست می آورند. برای برخی دیگر مدت زمان بهبودی طولانی تر می شود.
حدود 30 درصد افراد مبتلا بعد از گذشت 3 سال هنوز دچار ضعف هستند و حدود 3 درصد حتی سال ها بعد از بیماری نیز علائمی همچون ضعف و سوزن سوزن شدن را تجربه می کنند.
در موارد نادر این بیماری می تواند تهدید کننده زندگی باشد به خصوص اگر تحت درمان قرار نگیرد. عواملی که ممکن است باعث تشدید وضعیت بیمار شوند عبارتند از :
- سن بالا
- شدید بودن بیماری یا سرعت پیشرفت بالای آن
- تاخیر در درمان که می تواند به آسیب عصبی بیشتر منجر شود
- استفاده طولانی مدت از یک دستگاه تنفسی که می تواند فرد را مستعد ابتلا به ذات الریه باکتریایی کند
علاوه بر علائم جسمی ممکن است مشکلات عاطفی نیز تجربه شود، به عنوان مثال سازگار شدن با کاهش تحرک فیزیکی و افزایش وابستگی به دیگران می تواند چالش بر انگیز باشد. در این شرایط صحبت با یک روانشناس یا مشاور ممکن است به بهبود وضعیت روانی فرد کمک کند.
منبع: healthline
