خود زشت انگاری (به انگلیسی: Body dysmorphic disorder) نوعی اختلال روانی نسبتا شایع است که افراد مبتلا به آن، دچار اضطراب و استرس بیش از حد درباره ظاهر فیزیکی و نقصی که در خود احساس می کنند می باشند.
این عارضه ارتباط چندانی با ظاهر فیزیکی واقعی فرد ندارد، بلکه بیشتر به تصویری که او از بدن خود در ذهن دارد مرتبط می باشد. به نظر می رسد افراد بین 15 تا 30 سال بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند و در زنان بیشتر از مردان رخ می دهد.
در ادامه قصد داریم درباره خود زشت انگاری و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
خود زشت انگاری چیست؟
بسیاری از افراد در برخی دوره های زندگی درباره یک سری خصوصیات صورت یا بدن خود دچار استرس می شوند اما فرد مبتلا به خود زشت انگاری ممکن است در دوره های زمانی طولانی، نگران جزئیات فیزیکی در ظاهرش باشد که حتی به سختی قابل تشخیص هستند و ممکن است اصلا به چشم دیگران نیایند.
این نگرانی بیش از حد می تواند به یک وسواس تبدیل شود که اگرچه ممکن است درباره هر بخش از بدن فرد باشد اما در اکثر موارد درباره صورت و موها است.
افراد مبتلا به خود زشت انگاری اغلب نگران لبخند کج، لب های ناصاف یا سایر خصوصیات ظاهری خود هستند. برخی نیز فکر می کنند آکنه یا موهای صورت آن ها بیش از حد تصور در صورت آن ها دیده می شود. گروهی نیز از این می ترسند که کل ظاهر آن ها دوست داشتنی نباشد و زشت به نظر برسد.
خود زشت انگاری در افراد بین 15 تا 30 سال و به خصوص دختران و زنان جوان بیشتر دیده می شود. همچنین مشخص شده هم جنس گرایان بیش از سایرین به آن دچار می شوند که احتمالا مسائلی همچون طرد شدن و سایر عوامل استرس زا احتمال بروز آن در این افراد را افزایش می دهد.
بسیاری از افراد مبتلا سطح بالایی از اضطراب را تجربه می کنند که می تواند تاثیر قابل توجهی روی روابط و کیفیت زندگی آن ها داشته باشد.
به علاوه این که دیگران سعی کنند به فرد مبتلا اثبات کنند که نقص مورد نظرش واقعی نیست یا به اندازه ای که فکر می کند دیده نمی شود کمکی به او نخواهد کرد و او باور نمی کند.
با این حال با تشخیص بیماری و استفاده از درمان های مناسب می توان این عارضه را کنترل کرد.
علت خود زشت انگاری
پزشکان نمی دانند چه چیزی باعث خود زشت انگاری می شود اما برخی علل احتمالی وجود دارد که ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند، از جمله :
1. بیماری ارثی
مطالعه ای نشان داده عوامل ژنتیکی خاص ممکن است در بروز این وضعیت نقش داشته باشند. طبق نتایج این مطالعه 8 درصد از افراد مبتلا به خود زشت انگاری در یکی از اعضای خانواده خود سابقه ابتلا به آن را دارند.
2. اختلال وسواس فکری اجباری
بسیاری از افراد مبتلا به خود زشت انگاری به اختلال وسواس فکری اجباری یا یکی از اختلالات مرتبط به آن دچار هستند.
طبق نتایج یک مطالعه 8 تا 37 درصد از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری اجباری دچار خود زشت انگاری نیز می باشند.
اگرچه ممکن است عوامل ژنتیکی مشابه زمینه ساز هر دوی آن ها باشد اما به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است. به علاوه خود زشت انگاری معمولا به شیوه مشابه با اختلال وسواس فکری اجباری درمان می شود.
3. پردازش بصری و سایر ویژگی‌های مغز
طی مطالعه روی افرادی که کارهایی مانند طراحی چهره و مشاهده تصاویر انجام می دادند مشخص شد افراد مبتلا به خود زشت انگاری نسبت به سایرین بیشتر روی جزئیات تمرکز کرده و تحریف ها را متوجه می شوند.
با این حال مشخص نیست که آیا این مسئله علت بروز خود زشت انگاری است یا نتیجه آن.
4. سطح پایین سروتونین
دانشمندان متوجه شده اند سطح سروتونین بدن در برخی افراد مبتلا به خود زشت انگاری پایین می باشد اما مشخص نیست این انتقال دهنده عصبی چه نقشی در این زمینه دارد.
اگرچه استفاده از سروتونین در روش های درمانی به کاهش برخی علائم کمک کرده، با این حال محققان معتقدند این ارتباط احتمالا پیچیده تر است.
5. تجارب دوران کودکی
گفته شده افرادی که در گذشته به دلیل ظاهر خود، رفتارهای طعنه آمیز تجربه کرده اند یا خجالت کشیده اند ممکن است در آینده به خود زشت انگاری مبتلا شوند.
به علاوه به نظر می رسد کمال طلبی درباره زیبایی نیز می تواند روی این عارضه تاثیر بگذارد اما ممکن است نتیجه آن باشد تا یک علت.
از سوی دیگر آموزش هایی که برای جنبه های خاصی از زیبایی ارزش قائل می شوند ممکن است به ایجاد و تقویت خود زشت انگاری در افراد کمک کنند، اما برای تایید این موضوع به تحقیقات بیشتری نیاز است.
علائم خود زشت انگاری
علامت اصلی بیماری خود زشت انگاری این است که فرد مبتلا بیش از حد مشغول نقصی می شود که احساس می کند وجود دارد یا واکنش شدیدی به یک نقص فیزیکی جزئی نشان می دهد.
علائم این اختلال طولانی مدت هستند و ممکن است ظاهر شده و از بین بروند. همچنین ممکن است تمرکز فرد مبتلا از یک ناحیه بدن به ناحیه دیگر تغییر کند.
افراد خود زشت انگار معمولا به نواحی زیر از بدن خود حساس هستند :
- پوست مانند آکنه، چربی یا چین و چروک
- صورت مانند نگرانی درباره موهای صورت
همچنین برخی نواحی که ممکن است از نظر این افراد نگران کننده به نظر برسند عبارتند از :
- بینی
- دهان
- دندان ها
- احتمال ریزش مو
- سینه ها
- اندام تناسلی
این مسئله ممکن است به رفتارهای زیر منجر شود :
- خود آگاهی شدید در مورد ظاهر فیزیکی
- لمس کردن، دست کاری کردن، اندازه گیری یا خیره شدن مکرر به نقص مورد نظر
- مطالعه یا تحقیق بیش از حد در مورد نقص مورد نظر
- بی توجهی به کار، زندگی اجتماعی، خانواده، سلامت و رفاه فردی و سایر جنبه های زندگی به دلیل درگیر شدن بیش از حد به نقص
- برانداز کردن دائمی خود در آینه، سطوح براق و شیشه مغازه ها
- اجتناب از قرار گرفتن مقابل آینه و این که هیچ آینه ای در منزل ندارد
- سعی در پنهان کردن نقص خود با روش های مختلف مانند کلاه گیس، نوع لباس پوشیدن یا سبک آرایش
- مراجعه مکرر به جراح پوست یا زیبایی و تلاش برای اصلاح نقص
- صرف چندین ساعت در روز روی نقص مورد نظر به طوری که فکر کردن به چیزهای دیگر برایش سخت باشد
- فرد مدام به دنبال کسب تایید دیگران درباره این نقص است و در صورتی که دیگران آن را چندان مهم ندانند ناراحت می شود
- سلفی گرفتن دائمی برای تایید این که این نقص وجود دارد
در واقع اگر اطرافیان به فرد توضیح دهند که چنین نقصی اصلا وجود ندارد یا چندان مهم نیست به او کمکی نمی کند و او معمولا حرف آن ها را باور نخواهد کرد.
چنین فردی ممکن است بر این باور باشد که دیگران به او خیره می شوند، در مورد او صحبت می کنند یا او را مسخره می کنند، در حالی که این طور نیست.
خود زشت انگاری می تواند روی کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارد. برخی افراد مبتلا چنان حال پریشانی دارند که احساس می کنند نمی توانند به سر کار بروند یا با مردم معاشرت داشته باشند. همچنین ممکن است دچار اضطراب و افسردگی شوند و حتی به خودکشی فکر کنند.
تشخیص خود زشت انگاری
بسیاری از افراد مبتلا به خود زشت انگاری هرگز متوجه بیماری خود نمی شوند یا معمولا برای درمان آن به روان پزشک مراجعه نمی کنند بلکه اغلب به سراغ متخصص ارتودنسی، متخصص پوست، جراح زیبایی و غیره می روند تا تغییرات فیزیکی در ظاهر آن ها ایجاد کنند.
معیارهای تشخیصی
برای تشخیص اختلال خود زشت انگاری معیارهای زیر در نظر گرفته می شود :
- توجه بیش از حد به یک یا چند نقص در ظاهر فرد که دیگران نمی توانند آن ها را ببینند یا بسیار جزئی هستند
- داشتن رفتارهای تکراری مانند مدام جلوی آینه بودن، لمس کردن، مالیدن یا دست کاری کردن نقصی که فرد در خودش احساس می کند یا مقایسه کردن ظاهر خود با دیگران
- درگیر شدن بیش از حد با این مسئله تا جایی که باعث ناراحتی شدید او شده و فرد نمی تواند در زمینه های اجتماعی، شغلی و غیره به خوبی عمل کند
- این نگرانی به وزن یا سطح چربی بدن در افرادی که از اختلالات خوردن مانند بی اشتهایی عصبی رنج می برند مرتبط نمی باشد
نقش جراح زیبایی در تشخیص
آمار نشان داده حدود 7 تا 8 درصد از آمریکایی هایی که به دنبال جراحی پلاستیک هستند به خود زشت انگاری مبتلا می باشند، اگرچه تعداد واقعی ممکن است بسیار بیشتر از این آمار باشد.
به همین دلیل پیشنهاد شده جراحان پلاستیک و زیبایی در میان مراجعین خود به دنبال علائم خود زشت انگاری باشند و در صورت مشاهده چنین افرادی به جای موافقت کردن با عمل جراحی، آن ها را تشویق کنند که به روان پزشک مراجعه کنند.
یکی از روش هایی که می توان برای این منظور استفاده کرد استفاده از پرسش نامه خود زشت انگاری می باشد که به شناسایی افرادی که ممکن است به دلایل اشتباه به دنبال تغییرات فیزیکی در خود باشند کمک می کند.
لازم به ذکر است در صورتی که فرد مبتلا به خود زشت انگاری به دلیل نگرانی بیش از حد درباره یک ویژگی خاص در ظاهرش دست به عمل جراحی بزند، احتمالا بعد از عمل متوجه می شود احساس بدتری دارد یا نتیجه آن چیزی نیست که انتظار داشته است.
بعید است عمل جراحی بتواند علائم خود زشت انگاری را برطرف کند و همچنین می تواند خطرناک و پر هزینه باشد.
جراحان زیبایی در موارد زیر بهتر است فرد را به روان پزشک ارجاع دهند :
- دارای معیارهای تشخیصی ذکر شده باشد
- چندین بار عمل جراحی را تکرار کرده اما هرگز از نتیجه آن راضی نبوده است
- به نظر می رسد یک نقص جزئی به مهم ترین مسئله زندگی اش تبدیل شده است
- نگرانی فرد نسبت به اندازه نقص بسیار شدیدتر است
درمان خود زشت انگاری
گزینه های درمانی موجود برای خود زشت انگاری شامل درمان شناختی رفتاری و دارو درمانی می باشد.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
هدف از این تکنیک تغییر نحوه رفتار فرد با به چالش کشیدن باورها و تفکرات او می باشد تا بتواند درک بهتری از این که چرا به شیوه خاص فکر می کند و این که چگونه این مسئله روی رفتارش اثر می گذارد به دست بیاورد.
این روش به فرد کمک می کند تا افکار منفی را که ناخودآگاه به ذهنش می آید متوقف کند و تشویق می شود تا خود را واقعی تر و مثبت تر ارزیابی کند.
دارو درمانی
شواهد نشان داده استفاده از داروهای مهار کننده انتخابی باز جذب سروتونین که از داروهای ضد افسردگی می باشند در حداقل نیمی از افراد مصرف کننده به کاهش علائم خود زشت انگاری کمک می کند.
از جمله این داروها می توان به فلوکستین، فلووکسامین و سیتالوپرام اشاره کرد.
تحریک مغناطیسی مغز از طریق جمجمه
این روش تکنیک جدیدی است که در آن بخش های خاصی از مغز با استفاده از میدان های الکترومغناطیسی تحریک می شود. دانشمندان سعی دارند از این روش برای درمان افسردگی، روان پریشی و اختلالات اضطرابی استفاده کنند.
چشم انداز خود زشت انگاری
خود زشت انگاری یک وضعیت روانی بالقوه جدی است که در آن فرد بیش از حد نگران ظاهر و نقص فیزیکی جزئی یا نقصی است که تصور می کند دارد.
تشخیص درست و درمان مناسب به فرد کمک می کند تا :
- مشکلاتی که باعث بروز خود زشت انگاری می شوند را برطرف کند
- علائم را تسکین داده و خود را به شیوه متفاوت از گذشته ببیند
- از عمل جراحی های غیر ضروری و احتمالا خطرناک زیبایی جلوگیری می کند
ترکیبی از دارو درمانی و مشاوره می تواند به رسیدن به این هدف کمک کند، اما اولین قدم این است که فرد قبول کند به این عارضه مبتلا است و نیاز به درمان پزشکی دارد.
منبع: medicalnewstoday
