پارگی طحال (به انگلیسی: Ruptured spleen) نوعی وضعیت جدی است که معمولا در اثر آسیب دیدگی ناشی از ضربه شکمی در طحال رخ می دهد که به باز شدن یا پاره شدن این اندام منجر می شود.
برای درمان این عارضه ممکن است نیاز به عمل جراحی و خارج کردن طحال باشد اما گاهی تنها با کمک برخی درمان های محافظه کارانه می توان آن را کنترل کرد.
در ادامه قصد داریم درباره پارگی طحال و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پارگی طحال چیست؟
طحال یکی از اندام های شکمی مهم در بدن است که گاهی به دلیل آسیب دیدگی در این ناحیه که اغلب در اثر ضربه ناگهانی به شکم ایجاد می شود باز یا پاره می شود.
این اندام در بخش بالا و سمت چپ شکم درست زیر دنده ها قرار گرفته، اندازه آن به اندازه یک مشت دست می باشد و نقش مهمی در مقابله با عفونت و تصفیه خون ایفا می کند.
از جمله وظایف مهم طحال می توان به تولید سلول های ایمنی و آنتی بادی ها و همچنین از بین بردن سلول های خونی غیر طبیعی یا پیر و عوامل خارجی همچون باکتری ها و ویروس ها در خون اشاره کرد.
طحال هموگلوبین را که حامل اکسیژن در خون می باشد نیز بازیافت کرده و پلاکت ها را برای کمک به لخته شدن خون ذخیره می کند.
این اندام از یک لایه خارجی سفت و قابل انعطاف شامل فیبرهای ماهیچه ای تشکیل شده و آسیب ناگهانی به طحال می تواند باعث پاره شدن این لایه شود.
علائم پارگی طحال
علائم پارگی طحال اغلب با علائم آسیب ناشی از ضربه ناگهانی به شکم همراه است. برخی از این آسیب ها شامل شکستگی دنده، لگن و صدمه به نخاع می باشند.
با توجه به محل قرار گرفتن طحال در شکم، آسیب به این اندام می تواند موجب درد در قسمت بالا و سمت چپ شکم شود. با این حال بعد از پارگی ممکن است درد به سایر نواحی از جمله دیواره سمت چپ قفسه سینه و شانه سرایت کند.
درد ناشی از پارگی طحال در شانه سمت چپ که به نام درد کهر نیز شناخته شده با نفس کشیدن فرد تشدید می شود. علت این درد این است که خونریزی ناشی از پارگی طحال ممکن است عصب فرنیک را که از گردن شروع می شود و به دیافراگم عصب دهی می کند تحریک کند.
حساسیت شکمی شایع ترین علامت آسیب های داخل شکم می باشد اما نمی توان گفت تنها به علت صدمه دیدن طحال ایجاد می شود.
برخی علائم دیگر عبارتند از :
- سبکی سر
- گیجی
- تاری دید
- غش کردن
- علائم شوک مانند بی قراری، اضطراب، تهوع و رنگ پریدگی
این علائم در اثر از دست دادن خون و افت فشار خون ایجاد می شود.
علت پارگی طحال
شایع ترین علت پارگی طحال ضربه ناگهانی به شکم است که معمولا به دنبال تصادف های جاده ای رخ می دهد. اگرچه این مسئله می تواند به دلیل آسیب های ورزشی و حملات فیزیکی نیز ایجاد شود.
طحال از اندام های شکمی است که اغلب در ضرباتی که به شکم وارد می شود ممکن است آسیب ببیند. علاوه بر آن پارگی می تواند ناشی از برخورد چاقو و موارد مشابه باشد، با این حال قرار گرفتن طحال در زیر دنده ها باعث می شود اغلب در مقابل ضربه های این چنینی بهتر محافظت می شود.
گاهی نیز استفاده از تکنیک های پزشکی به صورت تصادفی باعث پارگی طحال می شود که معمولا به دلیل جراحی شکم یا استفاده از تکنیک آندوسکوپی می باشد.
در موارد نادر پارگی بدون ضربه یا آسیب طحال رخ می دهد و علت آن بیماری های طحال می باشد. گاهی نیز ممکن است یک طحال طبیعی و سالم پاره شود که بسیار نادر است.
سایر عللی که می توانند به پارگی طحال منجر شوند عبارتند از :
- عفونت ها از جمله مالاریا
- سرطان هایی که گسترش پیدا می کنند
- اختلالات متابولیک
- بیماری های خون و عروق
تشخیص پارگی طحال
پزشک اورژانس معمولا در زمینه پارگی طحال و این که هر فرد تصادفی که دچار آسیب سمت چپ و پایین قفسه سینه یا سمت چپ و بالای شکم شده ممکن است دچار پارگی طحال باشد آموزش های لازم را دیده است.
در این موارد پزشک به دنبال صدمات احتمالی در دیافراگم، لوز المعده و روده نیز خواهد بود.
زمانی که پزشک به پارگی طحال مشکوک شود ابتدا شکم فرد را معاینه کرده و مواردی همچون حساسیت یا بزرگ شدن ناشی از تجمع مایعات (اغلب خون) در این ناحیه را بررسی می کند. طی معاینه ممکن است فشار ملایمی نیز به شکم وارد کند.
توجه به این نکته ضروری است که گاهی فردی که به دنبال آسیب یا تصادف در بیمارستان بستری شده دچار پارگی طحال است اما ممکن است معاینه شکمی وضعیت مشکوکی نشان ندهد.
خونریزی داخلی با علائمی همچون افت فشار خون و ضربان قلب بالا و همچنین نتیجه مثبت سونوگرافی FAST تایید می شود. اگر نتایج نشان دهنده پارگی طحال باشد برای تعیین منبع خونریزی به عمل جراحی فوری در شکم نیاز است.
سونوگرافی دقیق ترین روش تشخیص آسیب های شکمی است اگرچه در اسکن های معمولی نیز ممکن است احتمال پارگی طحال رد نشود. در افرادی که دینامیک خون پایدار دارند معمولا از سی تی اسکن برای تعیین شدت آسیب استفاده می شود.
در موارد شدید به صورت اورژانسی اسکن سونوگرافی FAST انجام می شود و همزمان نظارت و کنترل وضعیت بیمار ادامه دارد. این سونوگرافی به پزشک امکان می دهد تا مایع موجود در چهار ناحیه شکم از جمله فضای اطراف طحال را بررسی کند.
تست تشخیصی آسپیراسیون صفاقی یا لاواژ صفاقی یکی دیگر از تست هایی است که ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد. در این تکنیک که امروزه به ندرت انجام می شود پزشک مایع را از حفره شکمی خارج می کند.
به طور کلی پارگی طحال اغلب با سی تی اسکن تشخیص داده می شود و در برخی موارد از جمله زمانی که بیمار به سنگ کلیه دچار است یا به ماده حاجب مورد استفاده در سی تی اسکن حساسیت دارد ممکن است از ام آر آی برای تشخیص پارگی طحال استفاده شود که می تواند مشکلات بافت نرم بدن را شناسایی کند.
مراحل پارگی طحال
آسیب به طحال با توجه به شدت آن و با در نظر گرفتن سطح پارگی، میزان آسیب به سیاهرگ ها و سرخرگ ها و لخته شدن خون به صورت زیر طبقه بندی می شود :
درجه 1
در این مرحله کپسول طحال پاره شده است اما پارگی کمتر از 1 سانتی متر به داخل طحال نفوذ کرده یا خون زیر کپسول تجمع پیدا کرده که به آن هماتوم گفته می شود و کمتر از 10 درصد سطح طحال را پوشانده است.
درجه 2
در این مرحله پارگی 1 تا 3 سانتی متری رخ داده که انشعاب های سرخرگ طحال را درگیر نکرده است یا ممکن است هماتوم زیر کپسول ایجاد شود که بین 10 تا 50 درصد از سطح این اندام را بپوشاند.
این مرحله ممکن است شامل یک هماتوم به قطر کمتر از 5 سانتی متر در بافت اندام باشد.
درجه 3
این سطح از پارگی طحال یک پارگی درجه متوسط با عمق بیش از 3 سانتی متر است. همچنین می تواند سرخرگ طحال را درگیر کرده یا هماتومی ایجاد کند که بیش از نیمی از سطح طحال را می پوشاند.
پارگی درجه 3 می تواند به معنای وجود هماتوم در بافت اندام با قطر بیش از 5 سانتی متر یا در حال گسترش باشد.
درجه 4
درجه ای از پارگی طحال است که در آن رگ های خونی هیلار یا سگمنتال پاره شده اند و بیش از 25 درصد از منبع خونی اندام از دست رفته است.
درجه 5
پارگی بسیار شدید طحال است که در آن عروق خونی خاصی پاره شده و خون زیادی از دست رفته است. همچنین ممکن است به این معنا باشد که هماتوم به طور کامل طحال را خرد کرده است.
درجه بندی پارگی طحال به پزشکان این امکان را می دهد تا بدانند پارگی با درمان های غیر جراحی بهبود پیدا می کند یا به عمل جراحی نیاز دارد.
درمان پارگی طحال
دو نوع درمان اصلی برای پارگی طحال وجود دارد که شامل عمل جراحی و مشاهده همراه با انتظار می باشد.
در مواردی که پارگی طحال باعث خونریزی شدید شده است معمولا نیاز به جراحی فوری شکم می باشد. این عمل لاپاروتومی نام دارد و طی آن شکم باز می شود.
تا مدتی قبل تنها درمان مورد استفاده برای پارگی طحال، برداشتن کامل طحال بوده است در حالی که امروزه در 95 درصد کودکان و 60 درصد از بزرگسالانی که دچار پارگی طحال می شوند عمل جراحی انجام نمی شود.
طی عمل جراحی احتمال زیادی وجود دارد که طحال برداشته شود اما در موارد با شدت کمتر ممکن است پزشک پارگی را ترمیم کرده و به طحال فشار وارد کند تا زمانی که خونریزی قطع شود.
در مواردی که پارگی طحال شدت کمتری دارد پزشک معمولا به جای عمل جراحی، انتظار همراه با مشاهده را در پیش می گیرد. با این حال این افراد همچنان به درمان نیاز دارند و معمولا تزریق خون در مورد آن ها انجام می شود.
افرادی که دچار پارگی طحال خفیف هستند و هیچ نشانه ای از آسیب های دیگر در ناحیه شکم ندارند از نظر دینامیک خون در وضعیت پایداری قرار دارند، به عبارت دیگر فشار خون آن ها به حد نرمال نزدیک می شود.
این افراد تحت نظر باقی می مانند و پزشک با کمک سی تی اسکن وضعیت آن ها را بررسی می کند.
همچنین ممکن است تحت تکنیکی به نام آمبولیزاسیون طحال قرار بگیرند که با هدف جلوگیری از هر گونه خونریزی طحال انجام می شود. این تکنیک معمولا باید سریع انجام شود و می تواند نیاز به عمل جراحی برای برداشتن طحال را کاهش دهد.
برداشتن طحال از طریق عمل جراحی
به این عمل جراحی اسپلنکتومی گفته می شود و معمولا طی عمل لاپاروتومی اورژانسی در افرادی که وضعیت ناپایدار دارند انجام می شود.
در برخی موارد که آسیب کمتری به طحال وارد شده ممکن است پزشک بتواند از برداشتن طحال جلوگیری کند و به جای آن بخشی از طحال را برداشته یا آن را ترمیم کند، با این حال کمتر فرصت این کار پیش می آید.
دوره بهبودی
بعد از ترمیم یا برداشتن طحال بیمار به چند هفته زمان برای بهبودی کامل نیاز دارد.
در این مدت لازم است فرد به خوبی استراحت کرده، به بدن خود فرصت ترمیم بدهد و تنها با اجازه پزشک معالج به فعالیت های عادی خود برگردد.
به افرادی که ورزش می کنند توصیه می شود قبل از شروع تمرینات معمول یا برنامه ورزشی خود به مدت 3 ماه فعالیت بدنی ملایم داشته باشند.
اگرچه بدن می تواند بدون طحال زنده بماند اما از آن جا که این اندام در سیستم ایمنی بدن نقش دارد برداشتن یا آسیب به آن می تواند روی توانایی بدن در مقابله با عفونت ها تاثیر جدی بگذارد.
به عبارت دیگر لازم است افرادی که تحت عمل جراحی طحال قرار گرفته اند واکسن های لازم در برابر عفونت هایی همچون پنوموکوک و نایسریا مننژیتیدیس و هموفیلوس آنفلوانزای نوع B را دریافت کنند.
این واکسن ها معمولا 14 روز قبل از عمل برنامه ریزی شده یا 14 روز بعد از عمل اورژانسی دریافت می شوند.
کودکانی که تحت عمل جراحی قرار گرفته اند نیز ممکن است نیاز به مصرف روزانه آنتی بیوتیک ها برای جلوگیری از عفونت داشته باشند. این مسئله در مورد افراد مبتلا به بیماری های خود ایمنی مانند اچ آی وی و طی 2 سال بعد از برداشتن طحال نیز اهمیت زیادی دارد.
حتی بعد از بهبودی نیز هرگاه فرد به پزشک مراجعه کند لازم است او را در جریان عمل جراحی برداشتن طحال خود بگذارد، این مورد می تواند روی درمان بیماری های دیگر تاثیر بگذارد.
عوارض پارگی طحال
عارضه اصلی پارگی طحال خونریزی و مشکلات ناشی از آن مانند کیست و لخته شدن خون است.
خونریزی با تاخیر و مرگ طحال نیز ممکن است از عوارض پارگی طحال باشد. این عوارض اغلب به قدری جدی هستند که منجر به عمل جراحی می شوند.
علاوه بر این همان طور که قبلا اشاره کردیم کاهش فعالیت ایمنی بدن به دنبال برداشتن طحال می تواند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد، بنابراین لازم است فرد در مقابله با عفونت ها احتیاط بیشتری به خرج دهد.
منبع: medicalnewstoday
