کیست تخمدان (به انگلیسی: ovarian cysts) از بیماری های زنان است که به دلیل تجمع مایعات در غشای نازک داخل تخمدان رخ داده و اندازه آن می تواند به کوچکی یک نخود فرنگی یا حتی بزرگ تر از یک عدد پرتقال باشد.
این عارضه معمولا بی خطر بوده و در اکثر موارد بدون درد و هر گونه علامت دیگری می باشد اما گاهی بزرگ تر از حد معمول شده و با درد و خونریزی همراه است که در این صورت ممکن است به عمل جراحی نیاز داشته باشد.
در ادامه قصد داریم درباره کیست تخمدان و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کیست تخمدان چیست؟
زنان دارای دو تخمدان هستند که بخشی از سیستم تولید مثل آن ها را تشکیل می دهند و در ناحیه پایین شکم و در دو سمت رحم قرار دارند. وظیفه این تخمدان ها تولید تخمک می باشد.
گاهی اوقات کیسه ای پر از مایع به نام کیست در یکی از تخمدان ها ایجاد می شود که معمولا بدون درد و علامت بوده و بسیاری از خانم ها در طول زندگی خود حداقل یک بار به آن دچار می شوند.
کیست یک ساختار کیسه ای و بسته دارد که توسط غشا از بافت اطراف خود جدا می شود و مانند یک تاول حاوی مایعات غیر طبیعی، مواد گازی یا نیمه جامد می باشد. بخش بیرونی یا کپسول کیست، دیواره کیست نام دارد.
کیست تخمدان بر خلاف آبسه که نوعی کیسه پر از چرک است حاوی چرک نمی باشد و معمولا طی سال های باروری ایجاد می شود، اگرچه ممکن است در سنین دیگر نیز رخ دهد.
کیست تخمدان معمولا بی خطر است اما اگر قطر آن بیش از 5 سانتی متر باشد ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.
انواع کیست تخمدان
کیست تخمدان دارای دو نوع اصلی می باشد که عبارتند از :
- کیست تخمدان عملکردی : شایع ترین نوع کیست تخمدان است که به عنوان بخشی از سیکل قاعدگی طبیعی زنان ایجاد شده و عمر کوتاهی دارد
- کیست تخمدان پاتولوژیک : این نوع کیست که در تخمدان رشد می کند ممکن است بی خطر یا سرطانی باشد
علت کیست تخمدان
علت بروز کیست تخمدان در انواع مختلف متفاوت است :
کیست تخمدان عملکردی
به طور کلی دو نوعی کیست عملکردی وجود دارد که عبارتند از :
1. کیست های فولیکولی
کیست های فولیکولی شایع ترین نوع محسوب می شوند.
همان طور که قبلا اشاره کردیم زنان دارای دو تخمدان می باشند که وظیفه تولید تخمک را بر عهده دارند. تخمک داخل فولیکول شکل می گیرد که حاوی مایعاتی برای محافظت از تخمک در حال رشد می باشد و با آزاد شدن تخمک می ترکد.
گاهی مایع فولیکول بعد از آزاد شدن تخمک تخلیه نشده و فولیکول کوچک نمی شود، گاهی نیز تخمک را آزاد نمی کند، در این صورت فولیکول حاوی مایع متورم شده و به کیست تخمدان فولیکولی تبدیل می شود. به طور کلی هر بار معمولا یک کیست ایجاد می شود که طی چند هفته نیز از بین می رود.
2. کیست تخمدان لوتئال
تخمک بعد از آزاد شدن در تخمدان، بافتی از خود به جا می گذارد که به آن جسم زرد می گویند. در صورتی که این بافت با خون پر شود کیست لوتئال ایجاد خواهد شد که معمولا طی چند ماه از بین می رود اما گاهی اوقات پاره شده و به درد ناگهانی و خونریزی می انجامد.
این نوع کیست کمتر شایع می باشد.
کیست تخمدان پاتولوژیک
به طور کلی دو نوع کیست پاتولوژیک وجود دارد که عبارتند از :
1. کیست درموئید
کیست درموئید اغلب نوعی کیست خوش خیم است که از سلول های تشکیل دهنده تخمک ایجاد شده و لازم است طی عمل جراحی برداشته شود.
لازم به ذکر است این نوع کیست شایع ترین کیست پاتولوژیک در زنان کمتر از 30 سال است.
2. کیست آدنوما
نوعی کیست تخمدان است که از سلول های پوشش دهنده بخش خارجی این اندام تشکیل شده و گاهی اوقات حاوی ماده ای غلیظ و مخاط مانند و گاهی حاوی مایعی آبکی می باشد.
کیست آدنوما به جای این که داخل تخمدان رشد کند معمولا با ساقه ای به تخمدان وصل می شود. به علاوه اگرچه به ندرت سرطانی است اما ممکن است بسیار بزرگ شده و لازم باشد با عمل جراحی برداشته شود.
کیست آدنوما اغلب در زنان بالای 40 سال دیده می شود.
علائم کیست تخمدان
اکثر کیست ها بدون علامت هستند، اگرچه در مواردی که علائم ظاهر می شوند نیز به تشخیص چندان کمکی نمی کنند زیرا با بسیاری از بیماری ها از جمله آندومتریوز هم پوشانی دارند.
برخی علائم کیست تخمدان عبارتند از :
- قاعدگی نامنظم و احتمالا دردناک : حجم خونریزی پریود ممکن است سنگین تر یا سبک تر از قبل باشد
- درد در لگن : این درد می تواند نوعی درد مداوم یا یک درد مبهم دوره ای باشد که به بخش پایین کمر و ران گسترش پیدا می کند و ممکن است درست قبل از شروع یا پایان قاعدگی ظاهر شود
- دیسپارونیا : نوعی درد لگنی است که هنگام رابطه جنسی ایجاد می شود. برخی خانم ها ممکن است بعد از رابطه جنسی احساس درد و ناراحتی در ناحیه شکم داشته باشند
- مشکلات روده ای : این مشکلات احتمالا شامل درد هنگام دفع مدفوع، فشار به روده یا نیاز مکرر به دفع مدفوع می باشد
- مشکلات شکمی : ممکن است فرد دچار نفخ، ورم یا سنگینی در شکم شود
- مشکلات ادراری : خانم ها ممکن است در تخلیه کامل مثانه مشکل داشته باشند یا مرتبا احساس دفع ادرار پیدا کنند
- ناهنجاری های هورمونی : به ندرت ممکن است بدن مقادیر غیر طبیعی هورمون تولید کند و به دنبال آن در رشد سینه و موهای بدن تغییر ایجاد شود
برخی از علائم کیست تخمدان شبیه علائم بارداری است که از جمله آن ها می توان به حساسیت پستان و حالت تهوع اشاره کرد.
عوارض کیست تخمدان
کیست تخمدان اغلب مشکلی ایجاد نمی کند اما گاهی اوقات می تواند به عوارضی منجر شود که عبارتند از :
- پیچ خوردگی : اگر کیست روی ساقه تخمدان رشد کند ممکن است ساقه دچار پیچ خوردگی شده و به دنبال آن خون رسانی به کیست مسدود شود. این مسئله درد شدیدی در ناحیه تحتانی شکم ایجاد خواهد کرد
- ترکیدن کیست : در صورت ترکیدن کیست بیمار دچار درد شدیدی در ناحیه تحتانی شکم خواهد شد. اگر کیست عفونی باشد درد شدیدتر می شود. همچنین ممکن است خونریزی رخ دهد
- سرطان : در موارد نادر کیست ممکن است شکل اولیه سرطان تخمدان باشد
درمان کیست تخمدان
درمان کیست تخمدان به موارد زیر بستگی دارد :
- سن فرد
- آیا یائسه شده است
- اندازه و شکل ظاهری کیست
- آیا علامتی وجود دارد
انتظار همراه با مراقبت
گاهی اوقات توصیه می شود خانم ها روش انتظار همراه با دقت و مراقبت را در پیش بگیرند، به خصوص اگر کیست کوچک و از نوع عملکردی (2 تا 5 سانتی متر) باشد و خانم هنوز یائسه نشده باشد.
سونوگرافی بعد از یک ماه یا مدتی بعد به بررسی این که آیا کیست از بین رفته یا خیر کمک می کند.
قرص های جلوگیری از بارداری
برای کاهش خطر بروز کیست های جدید طی چرخه قاعدگی در آینده، پزشک احتمالا مصرف قرص های ضد بارداری را توصیه می کند. این قرص ها ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را نیز کاهش دهند.
عمل جراحی
در موارد زیر ممکن است عمل جراحی توصیه شود :
- کیست همراه با علائم باشد
- کیست بزرگ یا در حال رشد باشد
- شبیه کیست عملکردی نباشد
- کیست طی 2 تا 3 دوره قاعدگی وجود داشته باشد
دو نوع عمل جراحی در این زمینه عبارتند از :
لاپاراسکوپی
در این روش پزشک با استفاده از ابزارهای بسیار کوچک یک برش کوچک ایجاد کرده و کیست را از بدن خارج می کند. معمولا بیمار همان روز می تواند از بیمارستان مرخص شود.
این عمل جراحی اغلب تاثیری روی باروری ندارد و بیمار بسیار سریع بهبود پیدا می کند.
لاپاراتومی
در صورت سرطانی بودن کیست این نوع عمل جراحی توصیه می شود که در آن برش بزرگ تری از قسمت بالای خط رویش موی ناحیه شرمگاهی ایجاد شده، کیست خارج می شود و برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می شود.
معمولا لازم است بیمار حداقل 2 روز در بیمارستان بستری شود.
درمان سرطان
اگر پزشک به سرطانی بودن کیست مشکوک باشد احتمالا نمونه برداری انجام می شود. در صورتی که نتیجه آزمایش نیز وجود سرطان را تایید کند ممکن است نیاز باشد اندام ها و بافت های بیشتری مانند تخمدان ها و رحم نیز طی عمل جراحی از بدن خارج شود.
تشخیص کیست تخمدان
کیست تخمدان در اکثر موارد علامتی ندارد و به همین دلیل معمولا تشخیص داده نمی شود. همچنین گاهی اوقات کیست های بدون علامت به طور تصادفی و حین معاینه لگنی یا سونوگرافی برای مشکل دیگر شناسایی می شوند.
هدف از تشخیص کیست تخمین شکل، اندازه و ترکیبات کیست می باشد، خواه کیست از ماده مایع یا جامد پر شده باشد.
برخی آزمایش های تشخیصی برای این منظور عبارتند از :
- سونوگرافی
- آزمایش خون
- تست بارداری
- لاپاراسکوپی
پیشگیری از کیست تخمدان
هیچ راهی برای جلوگیری از رشد کیست تخمدان وجود ندارد اما معاینه لگنی منظم امکان تشخیص و درمان به هنگام را فراهم کرده و از بروز عوارض احتمالی پیشگیری می کند.
منبع: medicalnewstoday
