سنگ کلیه (به انگلیسی: Kidney stone) عارضه ای دردناک و به شدت آزار دهنده است که بسیاری از مردم دنیا در دوره ای از زندگی خود به آن دچار می شوند.
این عارضه اگرچه مشکلات زیادی برای فرد ایجاد می کند و می تواند به دردهای بسیار شدید (بسته به اندازه سنگ و چگونگی دفع آن) منجر شود اما تشخیص آن به راحتی امکان پذیر بوده و به شیوه های مختلف قابل درمان می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره عارضه سنگ کلیه و علل، علائم و شیوه های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه نوعی توده جامد از جنس بلور یا کریستال است که معمولا در کلیه ایجاد می شود اما تنها به کلیه اختصاص ندارد و ممکن است در هر نقطه از دستگاه ادراری از جمله اندام های زیر تشکیل شود :
- کلیه ها
- حالب
- مثانه
- مجاری ادرار
سنگ کلیه یکی از دردناک ترین مشکلات سلامتی است و دلایل بروز آن با توجه به نوع سنگ متفاوت می باشد.
انواع سنگ کلیه
همه سنگ های کلیه از بلورهای مشابه تشکیل نشده اند بلکه انواع مختلف دارند که عبارتند از :
کلسیم
سنگ های کلسیم شایع ترین نوع سنگ کلیه هستند که اغلب از اگزالات کلسیم و گاهی فسفات کلسیم یا مالات ساخته شده اند.
گفته شده کاهش مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات می تواند خطر ابتلا به این نوع سنگ را کاهش دهد. برخی مواد غذایی حاوی اگزالات بالا عبارتند از :
- چیپس سیب زمینی
- بادام زمینی
- شکلات
- چغندر
- اسفناج
دقت داشته باشید با این که برخی سنگ های کلیه از کلسیم ساخته شده اند اما دریافت کلسیم کافی در رژیم غذایی می تواند از تشکیل سنگ جلوگیری کند.
اسید اوریک
سنگ کلیه اسید اوریک در مردان بیشتر از زنان دیده می شود و به خصوص افرادی که به نقرس مبتلا هستند یا شیمی درمانی انجام می دهند بیشتر در معرض آن قرار دارند.
این نوع سنگ به دلیل اسیدی بودن ادرار ایجاد می شود . لازم به ذکر است رژیم غذایی سرشار از پورین می تواند سطح اسیدی ادرار را افزایش دهد. پورین ماده ای بی رنگ در پروتئین های حیوانی مانند ماهی، صدف و گوشت است.
استروویت
سنگ کلیه استروویت بیشتر در زنان مبتلا به عفونت ادراری دیده می شود. این نوع سنگ می تواند بزرگ باشد و باعث انسداد ادراری شوند. خوشبختانه از آن جا که علت استروویت عفونت کلیه می باشد درمان عفونت می تواند از تشکیل آن جلوگیری کند.
سیستین
سنگ سیستین نادر است و در مردان و زنان مبتلا به اختلال ژنتیکی سیستینوریا رخ می دهد. در این نوع سنگ کلیه ماده سیستین (اسیدی که به طور طبیعی در بدن ایجاد می شود) از کلیه ها به ادرار نشت می کند.
عوامل خطر زای سنگ کلیه
بزرگ ترین عامل خطر زای سنگ کلیه تولید کمتر از 1 لیتر ادرار در روز توسط بدن می باشد، به همین دلیل سنگ کلیه در نوزادان نارس که مشکلات کلیوی دارند شایع است اگرچه این عارضه معمولا در افراد بین 20 تا 50 سال دیده می شود.
عوامل مختلف ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند. به عنوان مثال در برخی نواحی افراد سفید پوست بیشتر از افراد سیاه پوست در معرض ابتلا قرار دارند.
جنسیت نیز در این مورد نقش دارد، گفته شده مردان بیشتر از زنان دچار سنگ کلیه می شوند. به علاوه سابقه سنگ کلیه شخصی و خانواده نیز می تواند خطر بروز این عارضه را افزایش دهد.
سایر عوامل خطر زا عبارتند از :
- کم آبی بدن
- چاقی
- رژیم غذایی با مقادیر بالای پروتئین، نمک یا گلوکز
- بیماری پرکاری پارا تیروئید
- جراحی بای پس معده
- بیماری های التهابی روده که جذب کلسیم را افزایش می دهد
- مصرف داروهایی مانند دیورتیک های تریامترین، داروهای ضد تشنج و داروهای ضد اسید مبتنی بر کلسیم
علائم سنگ کلیه
درد ناشی از سنگ کلیه یکی از دردهای بسیار مشهور است که شدت آن می تواند تا حد زیادی غیر قابل تحمل باشد.
علائم سنگ کلیه ممکن است تا زمانی که سنگ شروع به حرکت به سمت حالب نکرده ایجاد نشود. این درد شدید کولیت کلیوی نام دارد و احتمالا در یک طرف پشت یا شکم ظاهر می شود، در مردان ممکن است به ناحیه کشاله ران نیز سرایت کند.
درد کولیک کلیه از جمله دردهای بسیار شدیدی است که اصطلاحا گرفته و ول می کند و افرادی که دچار آن هستند به شدت بی قرار می شوند.
از دیگر علائم سنگ کلیه می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- مشاهده خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه ای)
- استفراغ
- حالت تهوع
- تغییر رنگ یا بوی بد ادرار
- لرز
- تب
- نیاز مکرر به دفع ادرار
- کاهش ادرار
در مورد سنگ های کوچک ممکن است هنگام عبور سنگ از مجاری ادراری درد یا علامت خاصی مشاهده نشود.
تشخیص سنگ کلیه
تشخیص سنگ کلیه نیاز به ارزیابی کامل سابقه سلامتی و معاینه فیزیکی دارد. سایر آزمایشات عبارتند از :
- آزمایش خون برای بررسی سطح کلسیم، فسفر، اسید اوریک و الکترولیت ها
- تست نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین برای ارزیابی عملکرد کلیه
- بررسی ادرار برای کنترل بلورها، باکتری ها، خون و سلول های سفید
- بررسی سنگ های دفع شده برای تعیین نوع آن ها
آزمایش های زیر می توانند انسداد را رد کنند :
- اشعه ایکس شکمی
- پیلوگرام داخل وریدی
- پیلوگرام رتروگراد
- سونوگرافی کلیه
- ام آر آی شکم و کلیه ها
- سی تی اسکن شکمی
ماده حاجب استفاده شده در سی تی اسکن و پیلوگرام درون وریدی می تواند روی عملکرد کلیه اثر بگذارد اما این مسئله برای افرادی که دچار اختلال در عملکرد کلیه نیستند نگرانی ایجاد نمی کند.
برخی داروها با ماده حاجب تداخل داشته و در کنار هم باعث افزایش احتمال آسیب کلیه می شوند. توصیه می شود حتما قبل از انجام آزمایش درباره داروهای مصرفی خود با رادیولوژیست صحبت کنید.
درمان سنگ کلیه
انتخاب درمان مناسب برای سنگ کلیه به نوع سنگ بستگی دارد، به همین دلیل پزشک قبل از هر گونه اقدام نمونه سنگ را در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می دهد.
لازم به ذکر است نوشیدن 6 تا 8 لیوان آب در روز باعث افزایش جریان ادرار و کمک به دفع سنگ می شود. افرادی که دچار کم آبی بدن هستند یا حالت تهوع و استفراغ شدید دارند ممکن است به سرم مایعات نیاز داشته باشند.
سایر گزینه های درمانی برای سنگ کلیه عبارتند از :
1. دارو درمانی
برای تسکین درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است نیاز به داروهای مسکن مخدر باشد. عفونت نیز با مصرف داروهای آنتی بیوتیک قابل درمان است. سایر داروها عبارتند از :
- آلوپورینول : برای سنگ های اسید اوریک
- دیورتیک های تیازید : برای جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیم
- سدیم بی کربنات یا سدیم سیترات : برای کاهش اسیدیته ادرار
- محلول های فسفر : برای جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیم
- ایبوپروفن، استامینوفن، ناپروکسن سدیم : برای تسکین درد
2. سنگ شکنی
تکنیک سنگ شکنی EWSL از امواج صوتی برای شکستن سنگ های بزرگ استفاده می کند تا این سنگ ها به قدری کوچک شوند که حالب بتواند به راحتی آن ها را به مثانه منتقل کند.
این تکنیک ممکن است آزار دهنده بوده و به بی حسی نیاز داشته باشد. همچنین می تواند باعث کبودی در شکم و پشت و خونریزی در اطراف کلیه و اندام های اطراف آن شود.
3. جراحی تونل
در جراحی تونل پزشک سنگ ها را با ایجاد یک برش کوچک در ناحیه پشت بر می دارد. این روش ممکن است در مواردی استفاده شود که :
- سنگ باعث انسداد و عفونت شده یا به کلیه ها آسیب رسانده است
- سنگ به قدری بزرگ شده که قابل دفع شدن نمی باشد
- درد قابل کنترل نیست
4. اورتروسکوپی
زمانی که سنگ در حالب یا مثانه گیر کرده باشد ممکن است پزشک از ابزاری به نام اورتروسکوپ برای برداشتن آن استفاده کند.
در این روش یک سیم کوچک به همراه دوربین از طریق مجاری ادراری به مثانه فرستاده می شود، سپس پزشک سنگ ها را از ناحیه خارج کرده و برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه می فرستد.
پیشگیری از سنگ کلیه
مصرف آب کافی یکی از اقدامات پیشگیرانه اصلی در مورد سنگ کلیه می باشد. افزایش حجم ادرار دفع شده به عملکرد کلیه کمک می کند.
برای این که بتوانید مایعات بیشتری در طول روز بنوشید بهتر است گاهی آب زنجبیل، لیموناد و آب میوه ها را جایگزین آب کنید.
اگر سنگ ها به سطح پایین سیترات مرتبط هستند مصرف آب میوه های سیترات دار می تواند به جلوگیری از تشکیل سنگ کمک کند.
همچنین توصیه شده مصرف غذاهای سرشار از اگزالات را در حد متوسط نگه داشته و مصرف نمک و پروتئین های حیوانی را کاهش دهید.
پزشک ممکن است از برخی داروها برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه و اسید اوریک استفاده کند. افرادی که سابقه سنگ کلیه دارند یا در معرض ابتلا به آن هستند لازم است در این مورد با پزشک مشورت کنند.
چرا سنگ کلیه مشکل ساز می شود؟
سنگ ها همیشه در کلیه نمی مانند و گاهی از کلیه به حالب منتقل می شوند. از آن جا که مجاری ادراری کوچک و ظریف است، گاهی سنگ ها بزرگ تر از اندازه ای هستند که بتوانند به راحتی این مسیر را طی کنند.
عبور سنگ از داخل حالب می تواند باعث اسپاسم و تحریک حالب شده و خون در ادرار ظاهر شود.
گاهی سنگ ها جریان ادرار را مسدود می کنند، به این مسئله انسداد ادراری گفته می شود و می تواند به عفونت کلیه و آسیب این اندام منجر شود.
منبع: healthline
