مسمومیت غذایی (به انگلیسی: food poisoning) نوعی بیماری منتقل شده از طریق غذا است که با علائم گوارشی آزار دهنده ای همراه بوده و بسیاری از مردم دنیا حداقل یک بار آن را تجربه کرده اند.
مسمومیت غذایی انواع مختلف دارد و ممکن است توسط عوامل میکروبی گوناگون از جمله باکتری ها، ویروس ها و انگل ها ایجاد شود. از جمله شایع ترین علائم این عارضه می توان به حالت تهوع، استفراغ و اسهال اشاره کرد.
در ادامه قصد داریم درباره مسمومیت غذایی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
مسمومیت غذایی چیست؟
مسمومیت غذایی یک بیماری شایع اما قابل پیشگیری است که در اثر مصرف مواد غذایی آلوده به عوامل بیماری زا، فاسد یا سمی ایجاد می شود. این عارضه در بسیاری از موارد خفیف بوده و خود به خود بهبود پیدا می کند اما در موارد شدید یا مزمن ممکن است نیاز به مراجعه به پزشک باشد.
اکثر بیماری های منتقله از غذا از جمله مسمومیت غذایی، دستگاه گوارش را درگیر کرده و به علائم گوارشی منجر می شوند که از جمله مهم ترین آن ها می توان به اسهال و استفراغ اشاره کرد.
لازم به ذکر است آلودگی مواد غذایی ممکن است در حین تولید، فراوری، حمل و نقل، ذخیره سازی و یا پخت و پز رخ دهد. طبق مطالعات انجام شده حدود 51 درصد موارد مسمومیت غذایی از محصولات گیاهی و 48 درصد آن ها از محصولات حیوانی نشات می گیرد.
علائم مسمومیت غذایی
علائم مسمومیت غذایی با توجه به عامل عفونت ممکن است متفاوت باشد. زمان بروز علائم نیز به همین مسئله بستگی دارد و بین 1 ساعت تا 28 روز متغیر می باشد.
مسمومیت های غذایی معمولا دارای حداقل 3 علامت از علائم زیر هستند :
- گرفتگی شکم
- اسهال
- استفراغ
- از دست دادن اشتها
- تب خفیف
- ضعف
- حالت تهوع
- سردرد
گاهی مسمومیت غذایی وضعیت کشنده ای پیدا می کند که نشانه های آن عبارتند از :
- اسهال که بیش از 3 روز ادامه پیدا کند
- تب بالاتر از 38.6 درجه سانتی گراد
- مشکل در بینایی یا صحبت کردن
- علائم کم آبی شدید از جمله خشکی دهان و ادرار کم یا عدم ادرار
- ادرار خونی
در صورت بروز هر یک از این علائم لازم است سریع به پزشک مراجعه شود.
علت مسمومیت غذایی
در اکثر مسمومیت های غذایی یکی از 3 عامل زیر دخالت دارد :
1. باکتری ها
باکتری ها شایع ترین علت مسمومیت های غذایی هستند که از جمله آن ها می توان به نام های آشنایی همچون باکتری ای کولای، لیستریا و سالمونا اشاره کرد.
کامپیلوباکتر و کلوستریدیوم بوتولینوم نیز دو باکتری کمتر شناخته شده و بالقوه کشنده هستند که می توانند به مسمومیت غذایی منجر شوند.
2. انگل ها
مسمومیت های غذایی انگلی به اندازه باکتری ها شایع نیستند اما می توانند خطرناک باشند. یکی از متداول ترین انگل ها توکسوپلاسما نام دارد که معمولا در جعبه های نگهداری گربه یافت می شود.
ناگفته نماند انگل ها گاهی سال ها در دستگاه گوارش زندگی می کنند بدون آن که علامتی ایجاد کنند اما در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف و زنان باردار اگر در روده ساکن شوند می توانند به عوارض جانبی جدی منجر شوند.
3. ویروس ها
گاهی ویروس ها باعث بروز مسمومیت غذایی می شوند که از جمله آن ها می توان به نورو ویروس اشاره کرد، این ویروس در موارد نادر می تواند کشنده باشد.
ویروس های ساپو ویروس، روتا ویروس و آسترو ویروس نیز علائم مشابهی ایجاد می کنند اما شیوع آن ها کمتر است. به علاوه ویروس هپاتیت A نوعی عارضه جدی است که می تواند از طریق غذا منتقل شود.
غذا چگونه آلوده می شود؟
عوامل بیماری زا تقریبا در تمامی مواد غذایی که انسان مصرف می کند وجود دارند اما حرارت دادن غذا حین پخت و پز معمولا آن ها را از بین می برد. به همین دلیل مواد غذایی که خام مصرف می شوند از منابع رایج مسمومیت های غذایی محسوب می شوند زیرا فرایند پخت و پز را طی نمی کنند.
گاهی نیز مواد غذایی با ارگانیسم های موجود در مدفوع تماس پیدا می کنند، این مسئله معمولا زمانی رخ می دهد که فرد قبل از تهیه غذا دست های خود را نشسته باشد.
گوشت، تخم مرغ، محصولات لبنی و همچنین آب نیز اغلب آلوده می شوند.
عوامل خطر زای مسمومیت غذایی
همه افراد ممکن است به مسمومیت غذایی دچار شوند با این حال برخی افراد بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا قرار دارند، از جمله :
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند یا به یک بیماری خود ایمنی مبتلا هستند ممکن است بیشتر به عفونت و عوارض ناشی از مسمومیت غذایی دچار شوند
- زنان باردار؛ به دلیل تغییرات متابولیسم و سیستم گردش خون در دوران بارداری
- افراد مسن؛ زیرا سیستم ایمنی بدن آن ها ممکن است به سرعت به ارگانیسم های عفونی پاسخ ندهد
- کودکان؛ زیرا سیستم ایمنی بدن آن ها به اندازه بزرگسالان رشد نکرده و به راحتی در معرض کم آبی ناشی از اسهال و استفراغ قرار می گیرند
تشخیص مسمومیت غذایی
پزشک ممکن است تنها با مشاهده علائم بتواند نوع مسمومیت غذایی را تشخیص دهد. در موارد شدید نیاز به آزمایش خون، آزمایش مدفوع و آزمایش غذای مصرف شده می باشد تا عامل مسمومیت مشخص شود.
پزشک همچنین ممکن است از آزمایش ادرار برای بررسی این که فرد به دلیل مسمومیت دچار کم آبی شده یا خیر استفاده کند.
درمان مسمومیت غذایی
مسمومیت غذایی معمولا در منزل قابل درمان است و در اکثر موارد طی 3 تا 5 روز برطرف می شود.
برای درمان این عارضه لازم است به نکات زیر توجه شود :
- فردی که دچار مسمومیت غذایی شده باید به آب رسانی بدن خود توجه زیادی داشته باشد. نوشیدنی های ورزشی سرشار از الکترولیت می توانند برای این منظور استفاده شوند
- مصرف آب میوه و آب نارگیل کربوهیدرات بدن را بازیابی کرده و به رفع خستگی بدن کمک می کند
- افراد مبتلا لازم است از مصرف کافئین که باعث تحریک دستگاه گوارش می شود خودداری کنند
- مصرف دمنوش های گیاهی فاقد کافئین مانند چای بابونه، نعناع فلفلی و قاصدک برای تسکین ناراحتی معده مفید است
- داروهای بدون نسخه همچون لوپرامید و پیتو بیسمول می توانند به کنترل اسهال و رفع حالت تهوع کمک کنند اما لازم است قبل از مصرف آن ها با پزشک مشورت شود زیرا بدن از اسهال و استفراغ برای دفع سموم استفاده می کند. همچنین استفاده از این داروها می تواند شدت بیماری را پنهان کرده و باعث شود فرد وضعیت خود را جدی نگیرد
- استراحت برای افراد مبتلا به مسمومیت غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است
- در موارد شدید ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان و استفاده از مایعات داخل وریدی باشد. در بدترین شرایط فرد مدت زمان طولانی در بیمارستان بستری خواهد بود
تغذیه
بهتر است در دوره بیماری و تا زمانی که اسهال و استفراغ برطرف شود تا حد امکان از مصرف مواد غذایی جامد اجتناب کرده و با خوردن غذاهای آسان هضم، نرم و کم چرب زیر به رژیم غذایی معمول خود برگردید :
- کراکر شور
- ژلاتین
- موز
- برنج
- بلغور جو دوسر
- آب مرغ
- پوره سیب زمینی
- سبزیجات آب پز شده
- نان تست
- نوشابه بدون کافئین
- آب میوه های رقیق شده
- نوشیدنی های ورزشی
برای جلوگیری از افزایش مشکلات گوارشی نیز سعی کنید از مواد غذایی سخت هضم زیر اجتناب کنید حتی اگر با خوردن آن ها احساس بهتری دارید :
- محصولات لبنی به خصوص شیر و پنیر
- مواد غذایی چرب
- مواد غذایی پر ادویه
- خوراکی های سرشار از قند
- غذاهای تند
- غذاهای سرخ کرده
مصرف مواد غذایی زیر نیز در این دوران توصیه نمی شود :
- کافئین (نوشابه، نوشیدنی های انرژی زا، قهوه)
- الکل
- نیکوتین
پیشگیری از مسمومیت غذایی
بهترین راه جلوگیری از مسمومیت غذایی این است که به بهداشت غذای خود توجه داشته و از مصرف هر گونه غذای مشکوک به آلودگی اجتناب شود.
برخی مواد غذایی به دلیل نحوه تهیه و تولید آن ها بیشتر در معرض مسمومیت غذایی هستند. به عنوان مثال گوشت، مرغ، تخم مرغ و صدف ممکن است در پروسه قبل از پخت آلوده شوند اما در حین پخت و پز آلودگی آن ها برطرف می شود.
با این حال خوردن این مواد غذایی به صورت خام، عدم پخت کامل آن ها یا نشستن دست ها و سطوح بعد از تماس با آن ها می تواند به مسمومیت غذایی منجر شود.
سایر مواد غذایی که ممکن است باعث مسمومیت غذایی شوند عبارتند از :
- سوشی و سایر غذاهای تهیه شده با ماهی که به صورت خام سرو می شوند
- گوشت ها و هات داگ که تحت حرارت قرار نگرفته باشند
- گوشت چرخ کرده که ممکن است حاوی گوشت چند نوع حیوان باشد
- پنیر و شیر غیر پاستوریزه
- میوه ها و سبزیجات خام و شسته نشده
توصیه می شود :
- همیشه قبل از پختن غذا دست های خود را بشویید و مطمئن شوید که غذا به درستی بسته بندی و نگهداری شده باشد
- گوشت و تخم مرغ را خوب بپزید
- همه وسایلی که با محصولات خام تماس پیدا کرده اند را قبل از استفاده برای تهیه غذا ضد عفونی کنید
- همیشه میوه و سبزیجات را قبل از مصرف بشویید
منبع: healthline
