فلبیت (به انگلیسی: Phlebitis) به التهاب ورید یا سیاهرگ گفته می شود که در اثر آسیب دیواره سیاهرگ یا وجود لخته خونی که سیاهرگ را مسدود کرده ایجاد می شود.
این عارضه ممکن است با توده های دردناک زیر پوستی و بر افروختگی یا تیره شدن پوست همراه باشد. همچنین معمولا در ساق پا رخ می دهد اما ممکن است وریدهای سایر نواحی بدن از جمله بازو، آلت تناسلی یا سینه را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
در ادامه قصد داریم درباره فلبیت و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
فلبیت چیست؟
فلبیت یا التهاب سیاهرگ ممکن است به دلیل آسیب دیواره رگ یا لخته خون ایجاد شود. سیاهرگ ها رگ های خونی در بدن هستند که خون را از اندام ها به قلب بر می گردانند.
به التهاب ناشی از لخته خون یا ترومبوز، ترومبوفلبیت گفته می شود. این لخته می تواند در سیاهرگ های نزدیک به سطح پوست یا در رگ های عمیق تر داخل عضلات رخ دهد. اگر لخته خون در سیاهرگ (ورید) عمقی باشد به آن ترومبوفلبیت ورید عمقی یا ترومبوز ورید عمقی می گویند.
انواع فلبیت
فلبیت می تواند سیاهرگ های سطحی و عمیق را درگیر کند.
فلبیت سطحی به التهاب سیاهرگ نزدیک سطح پوست اشاره دارد که می تواند ناشی از لخته شدن خون یا عامل تحریک کننده رگ مانند کاتتر داخل وریدی باشد. این نوع فلبیت معمولا جدی نیست اما می تواند به عوارض زیر منجر شود :
- عفونت پوست اطراف
- زخم های روی پوست
- عفونت در جریان خون
اگر لخته در سیاهرگ سطحی گسترده باشد و ناحیه ای که سیاهرگ سطحی و عمقی به هم می رسند را درگیر کند، ممکن است به ترومبوز ورید عمقی منجر شود.
فلبیت ورید عمقی نیز به التهاب سیاهرگ های عمیق تر و بزرگ تر مانند سیاهرگ های موجود در پاها اشاره دارد. این وضعیت اغلب به دلیل لخته شدن خون رخ می دهد که می تواند عواقب بسیار جدی به دنبال داشته باشد.
به عنوان مثال لخته خون ممکن است پاره شده و به ریه منتقل شود که به آن آمبولی ریه گفته می شود و می تواند تهدید کننده زندگی باشد.
آشنایی با عوامل خطر و علائم ترومبوز ورید عمقی بسیار مهم است تا فرد در صورت بروز آن به سرعت به پزشک مراجعه کند.
علائم فلبیت
فلبیت روی دست یا پا که سیاهرگ ملتهب در آن قرار دارد تاثیر می گذارد و علائم آن اغلب شامل ورم و درد در ناحیه آسیب دیده می باشد. این علائم بسته به اینکه فلبیت ورید سطحی یا عمقی باشد می توانند متفاوت باشند.
علائم فلبیت سطحی
در صورتی که سیاهرگ ملتهب در نزدیکی سطح پوست قرار داشته باشد، ممکن است علائم زیر ظاهر شود :
- قرمز شدن
- ورم
- گرما
- حساس شدن پوست
- خطوط قرمز قابل مشاهده روی پوست در امتداد سیاهرگ
- ساختاری طناب مانند که می توان از روی پوست آن را احساس کرد
علائم فلبیت ورید عمقی
اگر سیاهرگ ملتهب در عمق عضله قرار داشته باشد، ممکن است علائم زیر در اندام آسیب دیده ظاهر شود :
- درد
- ورم
- گرما
- تغییر رنگ پوست
همچنین اگر فلبیت به دلیل ترومبوز ورید عمقی ایجاد شده باشد، ممکن است فرد دچار درد در ساق پا یا ران شود که هنگام راه رفتن یا خم کردن پاها بیشتر احساس می شود.
طبق گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، تنها حدود نیمی از کسانی که به ترومبوز ورید عمقی دچار هستند علائم آن را تجربه می کنند. به همین دلیل ترومبوز ورید عمقی ممکن است تا زمانی که یک عارضه جدی مانند آمبولی ریه رخ ندهد، تشخیص داده نشود.
علائم آمبولی ریه عبارتند از :
- تنگی نفس غیر قابل توضیح
- درد قفسه سینه
- سرفه خونی
- درد همراه با تنفس عمیق
- تنفس سریع و پی در پی
- احساس سبکی سر یا از حال رفتن
- ضربان قلب سریع
اگر فکر می کنید ممکن است دچار آمبولی ریه شده باشید لازم است با اورژانس تماس بگیرید زیرا این وضعیت نیاز به درمان فوری دارد.
علت فلبیت
شایع ترین علت فلبیت آسیب یا تحریک دیواره سیاهرگ یا وجود لخته خون در داخل سیاهرگ است. در مورد فلبیت سطحی این مسئله ممکن است به دلایل زیر رخ دهد :
- استفاده از کاتتر وریدی
- تجویز داروهای تحریک کننده به رگ ها
- لخته کوچک
- عفونت
- آسیب بافت نرم
علت فلبیت ورید عمقی ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- تحریک یا آسیب ناشی از ضربه فیزیکی مانند جراحی، شکستگی استخوان یا آسیب جدی
- کند شدن جریان خون به دلیل عدم حرکت که ممکن است به دلیل استراحت طولانی مدت در رختخواب یا نشستن طولانی مدت در یک وضعیت رخ دهد
- خطر بالای لخته شدن خون که ممکن است به دلیل مصرف برخی داروها، سرطان، اختلالات بافت همبند یا بیماری های لخته شدن خون ارثی رخ دهد
عوامل خطر زای فلبیت
برخی عوامل می توانند خطر ابتلا به فلبیت را افزایش دهند، از جمله :
- سابقه شخصی یا خانوادگی لخته شدن خون
- اختلالات لخته شدن خون مانند ترومبوفیلی فاکتور پنج لیدن
- هورمون درمانی یا مصرف قرص های ضد بارداری
- دوره های طولانی عدم تحرک که ممکن است بعد از عمل جراحی مورد نیاز باشد
- نشستن برای مدت طولانی مثلا در مسافرت
- سرطان ها و برخی روش های درمان سرطان
- بارداری
- اضافه وزن یا چاقی
- دود
- سوء مصرف الکل
- رگ های واریسی که می توانند خطر ابتلا به فلبیت سطحی را افزایش دهند
- سن بیشتر از 60 سال
تشخیص فلبیت
پزشک معمولا با توجه به علائم و معاینه فیزیکی می تواند فلبیت را تشخیص دهد و ممکن است نیازی به آزمایش خاص برای این منظور نباشد.
با این حال اگر احتمال وجود لخته خون که از علل بروز فلبیت است وجود داشته باشد، پزشک علاوه بر بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی، آزمایش های زیر را نیز انجام می دهد :
- سونوگرافی : سونوگرافی از امواج صوتی برای نشان دادن جریان خون در رگ ها و شریان ها استفاده می کند و برای تشخیص انسداد یا لخته شدن خون در سیاهرگ های عمقی اندام آسیب دیده مفید می باشد
- آزمایش خون دی دایمر : این آزمایش سطح دی دایمر (ماده ای که با شکسته شدن لخته آزاد می شود) را بررسی می کند و اگر نتیجه تست منفی باشد احتمالا لخته وجود ندارد
- ونوگرافی : در این روش پزشک یک رنگ مخصوص به ورید پا تزریق می کند و با جریان یافتن این ماده در پا، اشعه ایکس می گیرد تا سیاهرگ های عمیق پا و وجود لخته خون را بررسی کند
- تست های تصویر برداری : پزشک ممکن است از اسکن ام آر آی یا سی تی اسکن برای کمک به تشخیص وجود لخته خون در رگ ها استفاده کند
اگر وجود لخته تشخیص داده شود، ممکن است نیاز به آزمایش خون برای بررسی ابتلای فرد به اختلالات لخته شدن خون باشد.
درمان فلبیت
درمان فلبیت ممکن است شامل خود مراقبتی و درمان پزشکی باشد و گزینه های درمانی به سطحی یا عمقی بودن این عارضه بستگی دارد.
خود مراقبتی در منزل
برای کاهش درد و ورم ناشی از فلبیت در خانه می توان اقدامات زیر را انجام داد :
- استفاده از کمپرس گرم در ناحیه آسیب دیده
- بالا بردن پاها هنگام استراحت
- مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن. در صورت مصرف داروهای رقیق کننده خون از مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی اجتناب کنید مگر این که پزشک تجویز کرده باشد
درمان پزشکی
فلبیت سطحی اغلب طی چند هفته و با اقدامات خود مراقبتی بهبود می یابد اما اگر فلبیت سیاهرگ عمقی را تحت تاثیر قرار دهد یا خطر بروز ترومبوز ورید عمقی وجود داشته باشد ممکن است درمان های بیشتری توصیه شود، از جمله :
- داروهای ضد انعقاد رقیق کننده خون : داروهای ضد انعقاد احتمال لخته شدن خون را کاهش می دهند که می تواند به جلوگیری از بزرگ تر شدن لخته موجود کمک کرده و خطر تشکیل لخته های جدید را کاهش دهد. این داروها را می توان به صورت تزریقی یا خوراکی مصرف کرد
- داروهای ترومبولیتیک : این داروها که به نام حل کننده لخته نیز شناخته شده اند لخته را حل می کنند و اغلب در موارد جدی تر استفاده می شوند
- درمان واریس : اگر فرد به صورت مکرر دچار فلبیت سطحی در وریدهای واریسی شود ممکن است پزشک درمان واریس را توصیه کند. گزینه های درمانی موجود شامل اسکلروتراپی، لیزر درمانی یا برداشتن وریدهای واریسی می باشد
- ترومبکتومی : این روش در صورتی انجام می شود که ترومبوز ورید عمقی بسیار گسترده باشد و مشکلات قابل توجهی در بازگشت خون در اندام ایجاد کند. پزشک در ترومبکتومی یک سیم و کاتتر وارد سیاهرگ آسیب دیده کرده، سپس یا لخته را خارج می کند یا آن را با داروهایی همچون فعال کننده های پلاسمینوژن بافتی حل می کند یا ترکیبی از هر دو روش را انجام می دهد
- فیلتر ونا کاوا : اگر بیمار به ترومبوز ورید عمقی مبتلا بوده و در معرض ابتلا به آمبولی ریه قرار داشته باشد اما قادر به مصرف رقیق کننده های خون نباشد، ممکن است لازم باشد در یکی از رگ های خونی اصلی به نام ونا کاوا فیلتر قرار داده شود. این فیلتر از تشکیل لخته های خون جلوگیری نمی کند اما جلوی حرکت آن ها به سمت ریه ها را می گیرد
فیلترهای ونا کاوا معمولا قابل جا به جایی هستند زیرا فیلترهای دائمی بعد از 1 تا 2 سال ممکن است باعث بروز عوارضی در افراد شوند، از جمله :
- عفونت
- آسیب های خطرناک و کشنده به ونا کاوا
- بزرگ شدن رگ های خونی اطراف فیلتر که به لخته ها اجازه می دهد از فیلتر عبور کرده و وارد ریه ها شوند
به حداقل رساندن عوامل خطر زا برای جلوگیری از بروز ترومبوز ورید عمقی در آینده بخش مهمی از درمان را شامل می شود. برخی تکنیک های مهم پیشگیری عبارتند از :
- در مورد عوامل خطر زای خود به خصوص قبل از عمل جراحی با پزشک صحبت کنید
- بعد از عمل جراحی هر چه سریع تر بلند شده و راه بروید
- از سبک زندگی کم تحرک اجتناب کنید
- از جوراب های فشاری استفاده کنید
- هنگام مسافرت پاهای خود را دراز کنید و آب فراوان بنوشید
- اگر سیگار می کشید با پزشک خود در مورد نحوه ترک سیگار صحبت کنید
- وزن خود را در سطح متوسط حفظ کنید
- طبق دستور پزشک داروهای خود را که ممکن است شامل رقیق کننده های خون باشد مصرف کنید
منبع: healthline
