کم آبی بدن (به انگلیسی: Dehydration) نوعی عارضه ناشی از کمبود آب در بدن است و زمانی رخ می دهد که بدن بیش از مقدار طبیعی آب از دست داده و تعادل سطح مایعات بدن به هم بخورد. در این حالت فرد ممکن است علائمی همچون سردرد، بی حالی و یبوست را تجربه کند.
از آن جا که حدود 75 درصد (سه چهارم) بدن انسان از آب تشکیل شده و آب در اندام ها، سلول ها، داخل عروق خونی و فضای بین سلول ها وجود دارد بدیهی است که کمبود آب می تواند به مشکلات متعدد و گاه جدی در بدن منجر شود.
در ادامه قصد داریم درباره کم آبی بدن و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
کم آبی بدن چیست؟
کم آبی بدن زمانی رخ می دهد که به دلایل مختلف از جمله اسهال، استفراغ و تعریق شدید، میزان مایعات از دست رفته بدن بیشتر از مایعات دریافتی باشد.
در بدن ما یک سیستم پیشرفته مدیریت آب وجود دارد که سطح آب را در حد متعادل نگه داشته و با کمک مکانیسم تشنگی به ما می گوید چه زمانی باید مصرف مایعات را افزایش دهیم.
اگرچه همه ما در طول روز با نفس کشیدن، تعریق، ادرار و مدفوع دائما آب از دست می دهیم اما در مقابل با نوشیدن مایعات می توانیم آب مورد نیاز خود را تامین کنیم.
زمانی که بدن آب زیادی از دست داده و کم آب شود اندام های مختلف، سلول ها و بافت ها دچار اختلال در عملکرد شده که در صورت عدم درمان می تواند به عوارض خطرناکی همچون شوک منجر شود.
این عارضه ممکن است خفیف یا شدید باشد. در موارد خفیف می توان آن را در خانه درمان کرد اما کم آبی شدید نیاز به بستری شدن در بیمارستان یا مراقبت های اورژانسی دارد.
از دلایل کم آبی بدن می توان به اسهال، استفراغ و تعریق شدید اشاره کرد و افرادی که بیشتر در معرض کم آبی قرار دارند شامل ورزشکاران، افراد در ارتفاعات بالا و افراد مسن می باشند.
علائم کم آبی بدن
اولین علامت کم آبی بدن شامل تشنگی، تیره شدن ادرار و کاهش تولید ادرار می باشد. در واقع رنگ ادرار یکی از بهترین شاخص های سطح هیدراتاسیون بدن می باشد، به این صورت که روشن بودن رنگ ادرار به این معنی است که بدن به خوبی هیدراته شده و ادرار تیره به معنای کمبود آب در بدن می باشد.
با این حال توجه به این نکته مهم است که در برخی افراد به خصوص افراد مسن، کمبود آب بدن می تواند بدون تشنگی رخ دهد. به همین دلیل لازم است افراد در دوره بیماری و در هوای گرم آب بیشتری بنوشند.
در کم آبی سطح متوسط ممکن است علائم زیر ظاهر شود :
- خشکی دهان
- بی حالی
- ضعف در عضلات
- سردرد
- سر گیجه
در کم آبی شدید (از دست دادن 10 تا 15 درصد آب بدن) نیز ممکن است علائم ذکر شده تشدید و همچنین علائم زیر ظاهر شود :
- عدم تعریق
- گود رفتگی چشم ها
- پوست خشک و چروک خورده
- فشار خون پایین
- افزایش ضربان قلب
- تب
- هذیان
- بیهوش شدن
علائم کم آبی در کودکان
- ملاج فرو رفته در نوزادان
- خشکی زبان و دهان
- تحریک پذیری
- گریه بدون اشک
- گونه و / یا چشم های گود رفته
- عدم ادرار به مدت 3 ساعت یا بیشتر
علت کم آبی بدن
علت اصلی کمبود آب در بدن عدم مصرف آب کافی، از دست دادن بیش از حد آب یا ترکیبی از هر دو می باشد.
گاهی به دلایل مختلف از جمله مشغله زیاد، کمبود امکانات یا توانایی نوشیدن یا قرار گرفتن در شرایطی که فرد آب آشامیدنی همراه خود ندارد (مانند پیاده روی) مصرف مایعات کافی امکان پذیر نیست.
سایر دلایل کم آبی بدن عبارتند از :
- اسهال : شایع ترین علت کم آبی بدن و مرگ و میر ناشی از آن است. در حالت طبیعی روده بزرگ آب موجود در مواد غذایی را جذب می کند اما اسهال مانع این فرایند شده و بدن مقدار زیادی از آب خود را از دست می دهد که می تواند به کم آبی منجر شود
- استفراغ : این مسئله باعث از دست دادن آب بدن شده و جبران آن با افزایش نوشیدن مایعات دشوار می باشد
- تعریق : مکانیسم خنک کننده بدن مقدار قابل توجهی آب آزاد می کند که از طریق تعریق از بدن خارج می شود. هوای گرم و مرطوب و فعالیت بدنی شدید میزان مایعات از دست رفته بدن از طریق تعریق را افزایش می دهد. تب نیز می تواند باعث افزایش تعریق شود و ممکن است کم آبی بدن را به دنبال داشته باشد به خصوص اگر با اسهال و استفراغ همراه شود
- دیابت : سطح بالای قند خون باعث افزایش ادرار و از دست دادن مایعات بدن می شود
- تکرر ادرار : این مسئله معمولا به دلیل عدم کنترل بیماری دیابت رخ می دهد، گاهی نیز ممکن است علت آن مصرف الکل، داروهای دیورتیک، آنتی هیستامین ها، داروهای فشار خون و داروهای ضد روان پریشی باشد
- سوختگی : در سوختگی هایی که عروق خونی آسیب می بینند نشت مایعات به بافت های اطراف آن ها می تواند به کم آبی بدن منجر شود
عوامل خطر زای کم آبی بدن
اگرچه کم آبی بدن ممکن است برای هر کسی رخ دهد اما برخی افراد بیشتر از سایرین در معرض خطر هستند، از جمله :
- افرادی که در ارتفاعات بالاتر به سر می برند
- ورزشکاران، به خصوص ورزشکاران مسابقات استقامتی مانند ماراتن، مسابقات سه گانه، دوچرخه سواری
- افراد مبتلا به بیماری های مزمن مانند دیابت، بیماری های کلیوی، فیبروز کیستیک، اعتیاد به الکل و اختلالات غده فوق کلیوی
- نوزادان و کودکان اغلب به دلیل اسهال و استفراغ
کم آبی بدن در افراد مسن نیز شایع است. گاهی اوقات علت این مسئله مصرف کم مایعات برای کاهش دفعات دفع ادرار می باشد. همچنین تغییراتی در مغز باعث می شود این افراد کمتر احساس تشنگی کنند.
تشخیص کم آبی بدن
پزشک معمولا با معاینه فیزیکی و روانی فرد کم آبی بدن را تشخیص می دهد.
زمانی که علائم عارضه شامل عدم تشخیص جهات مختلف، افت فشار خون، ضربان قلب سریع، تب، کمبود تعریق و کاهش انعطاف پذیری پوست باشد معمولا کم آبی در نظر گرفته می شود.
به علاوه از آزمایش خون اغلب برای تست عملکرد کلیه و بررسی سطح سدیم، پتاسیم و سایر الکترولیت ها استفاده می شود. الکترولیت ها مواد شیمیایی هستند که هیدراتاسیون بدن را تنظیم کرده و برای عملکرد عصب و عضله اهمیت زیادی دارند.
بررسی نمونه ادرار نیز اطلاعات بسیار مفیدی برای تشخیص کم آبی بدن فراهم می کند. در افرادی که دچار کم آبی بدن هستند رنگ ادرار تیره و غلظت آن بیشتر به نظر می رسد.
برای تشخیص کم آبی بدن در نوزادان پزشک معمولا ملاج روی جمجمه و مواردی همچون کاهش تعریق و مشخصه های تون عضلانی خاص را بررسی می کند.
درمان کم آبی بدن
کمبود آب در بدن معمولا با افزایش مجدد سطح مایعات بدن درمان می شود. برای این منظور لازم است فرد مایعات شفاف مانند آب، آب گوشت های شفاف، تکه های یخ یا نوشیدنی های ورزشی بنوشد. در برخی بیماران نیز نیاز به مایعات درون وریدی می باشد.
به علاوه افرادی که دچار کم آبی شده اند باید از مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین مانند قهوه، چای و نوشابه خودداری کنند.
برخی بیماری های زمینه ای نیز ممکن است باعث کم آبی بدن شوند که در این صورت باید با داروی مناسب نسبت به درمان آن ها اقدام شود که از جمله آن ها می توان به داروهای ضد اسهال، ضد استفراع و تب برها اشاره کرد.
عوارض کم آبی بدن
عدم توجه به کم آبی بدن می تواند به عوارض جدی منجر شود، از جمله :
- کاهش حجم خون : تولید کمتر خون باعث افت فشار خون و کاهش میزان اکسیژن دریافتی توسط بافت ها می شود که می تواند جان بیمار را تهدید کند
- تشنج : به دلیل عدم تعادل الکترولیت ها رخ می دهد
- مشکلات کلیوی : که از جمله آن ها می توان به سنگ کلیه، عفونت های دستگاه ادراری و در نهایت نارسایی کلیه اشاره کرد
- آسیب گرمایی : از گرفتگی خفیف گرفته تا خستگی ناشی از گرما یا حتی گرمازدگی
پیشگیری از کم آبی بدن
پیشگیری در واقع مهم ترین روش درمان کم آبی می باشد.
به طور کلی مصرف مقادیر زیاد مایعات و مواد غذایی آب دار مانند میوه ها و سبزیجات از بروز کم آبی در اکثر افراد جلوگیری می کند.
به علاوه باید در مورد فعالیت در گرمای شدید هوا یا گرم ترین ساعات روز احتیاط کرده و بعد از ورزش حتما مصرف مایعات کافی را در اولویت قرار دهند.
از آن جا که افراد مسن و کودکان بیشتر در معرض کم آبی بدن قرار دارند باید توجه ویژه ای به آن ها شده و اطمینان حاصل شود که این افراد مایعات کافی مصرف می کنند.
منبع: medicalnewstoday
