آنوریسم (به انگلیسی: Aneurysm) به وضعیتی گفته می شود که طی آن دیواره سرخرگ ضعیف و به دنبال آن بزرگ و برجسته شود.
این عارضه اغلب با علامت خاصی همراه نیست و خطری به دنبال ندارد اما پارگی آنوریسم می تواند به عوارض کشنده منجر شود. به عنوان مثال تخمین زده شده در 40 درصد موارد پارگی آنوریسم مغزی، بیمار در عرض 24 ساعت جان خود را از دست می دهد.
در ادامه قصد داریم درباره آنوریسم و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
آنوریسم چیست؟
آنوریسم زمانی رخ می دهد که دیواره سرخرگ ضعیف شده و برآمدگی بیش از حد بزرگ (اتساع) روی آن به وجود بیاید.
اکثر آنوریسم ها علائم خاصی ایجاد نمی کنند و خطرناک نیستند اما در شدیدترین حالت ممکن است پاره شده و به خونریزی داخلی و کشنده منجر شوند.
آنوریسم روی سرخرگ های مختلف بدن تاثیر می گذارد که مهم ترین آن ها سرخرگ های تامین کننده مواد مغذی و اکسیژن برای مغز و قلب می باشند. به عنوان مثال آنوریسم آئورت، سرخرگ اصلی بدن یعنی آئورت را درگیر می کند.
آنوریسم می تواند در هر قسمتی از بدن ایجاد شود اما اغلب در نواحی زیر رخ می دهد :
- مغز
- آئورت
- پاها
- طحال
این عارضه انواع مختلف دارد. گاهی برای جلوگیری از پارگی در برخی انواع نیاز به عمل جراحی می باشد اما پزشکان معمولا تنها در صورتی که جان بیمار تهدید شود اقدام به جراحی می کنند.
انواع آنوریسم
آنوریسم از نظر ناحیه درگیر به چند نوع طبقه بندی می شود که در این میان سرخرگ های مغز و قلب دو ناحیه شایع در بروز آنوریسم های جدی به شمار می روند.
برآمدگی ناشی از آنوریسم ممکن است به یکی از دو شکل زیر باشد :
- آنوریسم دوک مانند که در آن همه نواحی اطراف رگ خونی برآمده می شود
- آنوریسم ساکولار که در آن برآمدگی تنها در یک سمت از رگ خونی رخ می دهد
لازم به ذکر است خطر پارگی آنوریسم به اندازه برآمدگی بستگی دارد.
برخی از متداول ترین انواع آنوریسم عبارتند از :
1. آنوریسم آئورت
آئورت سرخرگ بزرگی است که از بطن چپ قلب شروع می شود و از سینه و حفره های شکمی عبور می کند. قطر طبیعی آئورت بین 2 تا 3 سانتی متر می باشد که در صورت بروز برآمدگی ممکن است تا بیش از 5 سانتی متر افزایش یابد.
شایع ترین آنوریسم آئورت، آنوریسم آئورت شکمی نام دارد که در آن بخشی از آئورت که از شکم عبور می کند درگیر می شود. امید به زندگی 1 ساله در مواردی که آنوریسم آئورت شکمی بیش از 6 سانتی متر باشد و عمل جراحی انجام نشود حدود 20 درصد است.
این نوع آنوریسم آئورت می تواند به سرعت به مرگ بیمار منجر شود اما در افرادی که به موقع به بیمارستان منتقل شوند احتمال کلی زنده ماندن 50 درصد می باشد.
آنوریسم آئورت در موارد کمتر شایع می تواند بخشی از آئورت را که از قفسه سینه عبور می کند تحت تأثیر قرار دهد که به آن آنوریسم آئورت صدری گفته می شود.
درصد زنده ماندن بیمار در این نوع آنوریسم آئورت بدون درمان حدود 56 درصد و در صورت جراحی 85 درصد می باشد. این نوع به ندرت رخ می دهد زیرا تنها 25 درصد از موارد ابتلا به آنوریسم آئورت در قفسه سینه ایجاد می شوند.
2. آنوریسم مغزی
بروز آنوریسم در سرخرگ هایی که خون را به مغز می رسانند به آنوریسم داخل جمجمه ای معروف است که به دلیل ظاهر خاص آن به نام آنوریسم توت نیز شناخته می شود.
پارگی آنوریسم مغزی می تواند در عرض 24 ساعت به مرگ بیمار منجر شود. گفته شده 40 درصد از آنوریسم های مغزی کشنده هستند و حدود 66 درصد از کسانی که جان سالم به در می برند دچار نقص یا ناتوانی عصبی می شوند.
پارگی آنوریسم مغزی شایع ترین علت ایجاد کننده نوعی سکته مغزی به نام خونریزی زیر عنکبوتیه محسوب می شود.
3. آنوریسم محیطی
گاهی سرخرگ های محیطی دچار آنوریسم می شوند که انواع مختلف دارد، از جمله :
- آنوریسم پوپلیتال : این آنوریسم در پشت زانو رخ می دهد و شایع ترین آنوریسم محیطی محسوب می شود
- آنوریسم سرخرگ طحال : این نوع آنوریسم در نزدیکی طحال رخ می دهد
- آنوریسم سرخگ روده بندی : این نوع آنوریسم سرخرگی که خون را به روده منتقل می کند تحت تأثیر قرار می دهد
- آنوریسم سرخرگ رانی : این نوع آنوریسم سرخرگ ران در کشاله ران را درگیر می کند
- آنوریسم سرخرگ کاروتید : این آنوریسم در ناحیه گردن رخ می دهد
- آنوریسم احشایی : این آنوریسم شامل برجسته شدن سرخرگ هایی است که خون را به روده یا کلیه ها می رسانند
لازم به ذکر است احتمال بروز پارگی آنوریسم های محیطی نسبت به آنوریسم آئورت کمتر است.
علائم آنوریسم
آنوریسم در اکثر موارد خاموش بوده و علامتی ایجاد نمی کند مگر این که پاره شود. اگرچه آنوریسم پاره نشده نیز ممکن است مانع گردش خون به بافت های دیگر شده و مشکلاتی ایجاد کند، همچنین با ایجاد لخته خون به انسداد رگ های خونی کوچک تر یا ترومبو آمبولی منجر شود.
این وضعیت می تواند زمینه ساز بروز سکته مغزی ایسکمیک و سایر عوارض جدی باشد.
در مواردی که آنوریسم شکمی به سرعت در حال رشد است گاهی علائمی همچون درد شکم، کمر درد یا احساس ضربان در شکم ایجاد می شود.
آنوریسم صدری نیز می تواند روی اعصاب مجاور و سایر عروق خونی تاثیر بگذارد و باعث مشکلات بلع و تنفس، درد در فک، قفسه سینه و بخش فوقانی پشت شود.
علائم به علت بروز آنوریسم نیز بستگی دارند، به عنوان مثال در مورد آنوریسم ناشی از واسکولیت یا التهاب رگ های خونی ممکن است فرد دچار تب، ضعف یا کاهش وزن شود.
علت آنوریسم
آنوریسم ممکن است در هر قسمتی از بدن رخ دهد و فشار خون می تواند به راحتی دیواره سرخرگ ضعیف شده را متورم کند.
برای تعیین علت ضعیف شدن دیواره سرخرگ و بروز آنوریسم به تحقیقات بیشتری نیاز است. برخی آنوریسم های کمتر شایع از بدو تولد به صورت یک نقص سرخرگی شکل می گیرند.
پارگی لایه داخلی آئورت
پارگی لایه داخلی سرخرگ آئورت از علل احتمالی آنوریسم آئورت است. دیواره سرخرگ دارای سه لایه است که به دنبال پارگی دیواره ضعیف سرخرگی، خون به لایه های دیگر نفوذ کرده، سپس به حفره های اطراف قلب می رسد و آن ها را پر می کند.
اگر پارگی در داخلی ترین لایه دیواره سرخرگ رخ دهد، خون به داخل دیواره نفوذ و آن را ضعیف می کند که به نوبه خود احتمال پارگی بیشتر را افزایش می دهد.
افرادی که دچار پارگی لایه داخلی آئورت شده اند اغلب درد ناگهانی و طاقت فرسایی در قفسه سینه خود احساس می کنند که با وخیم شدن وضعیت در امتداد آئورت ادامه پیدا می کند و ممکن است به پشت بدن سرایت کند.
فشار ناشی از پارگی از بازگشت خون به قلب جلوگیری می کند که به آن تامپوناد پریکارد گفته می شود.
عوامل خطر زای آنوریسم
برخی عوامل مرتبط با سبک زندگی و خصوصیات فیزیکی خطر ابتلا به آنوریسم را افزایش می دهد، از جمله :
- سیگار کشیدن
- فشار خون بالا
- رژیم غذایی نا مناسب
- سبک زندگی کم تحرک
- چاقی
سیگار کشیدن متداول ترین عامل خطر زای آنوریسم به خصوص در آنوریسم آئورت شکمی است. استعمال دخانیات نه تنها باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی و آنوریسم می شود بلکه خطر پارگی آنوریسم را نیز افزایش می دهد.
تشخیص آنوریسم
آنوریسم در اکثر موارد تشخیص داده نمی شود اما برای شناسایی مواردی که نیاز به نظارت یا درمان دارند غربال گری مناسب خواهد بود.
به عنوان مثال غربال گری با کمک سونوگرافی برای مشاهده علائم آنوریسم آئورت شکمی در همه مردان 65 تا 75 ساله که 100 نخ سیگار یا بیشتر در زندگی خود کشیده اند توصیه می شود.
از آن جا که زنان کمتر در معرض آنوریسم آئورت شکمی قرار دارند غربال گری در زنان چه سیگاری یا غیر سیگاری نیاز نیست.
در مواردی که علائم ظاهر شده باشد با کمک اسکن ام آر آی می توان آنوریسم پاره نشده را تشخیص داد اما برای تشخیص پارگی آنوریسم معمولا سی تی اسکن توصیه می شود، به خصوص اگر خطر خونریزی در مغز وجود داشته باشد.
در آنوریسم شدید یا پارگی در مغز یا قلب که نیاز به جراحی فوری دارد، آنژیوگرافی می تواند ناحیه دقیق آسیب دیدگی را مشخص کند.
این تکنیک تحت بی حسی موضعی انجام می شود و طی آن یک کاتتر به رگ خونی ران وارد و به ناحیه مورد نظر منتقل می شود. پزشک از رنگ خاص برای شناسایی بهتر ناحیه ای از قلب یا مغز که نیاز به درمان دارد بهره می برد.
درمان آنوریسم
آنوریسم پاره نشده در بسیاری از موارد به درمان فوری نیاز ندارد اما در صورت پارگی، لازم است به صورت اورژانسی نسبت به عمل جراحی اقدام شود.
درمان آنوریسم آئورت
اگر علائم خاصی ظاهر نشده باشد پزشک احتمالا روش نظارت بر آنوریسم آئورت پاره نشده را در پیش می گیرد. در این حین ممکن است از برخی داروها و اقدامات پیشگیرانه به تنهایی یا همراه عمل جراحی استفاده شود.
این در حالیست که پارگی آنوریسم نیاز به عمل جراحی اورژانسی دارد و در صورت عدم ترمیم فوری، احتمال زنده ماندن بیمار بسیار کم است.
انتخاب تکنیک مناسب برای درمان آنوریسم آئورت پاره نشده به عوامل متعدد مرتبط با وضعیت بیمار و خصوصیات آنوریسم بستگی دارد، از جمله :
- سن، سلامت عمومی، میزان سازگاری و ترجیحات شخصی بیمار
- اندازه آنوریسم نسبت به موقعیت آن در قفسه سینه یا شکم و میزان رشد آن
- وجود درد مزمن شکمی یا خطر بروز ترومبو آمبولی که ممکن است به عمل جراحی نیاز داشته باشد
آنوریسم آئورت بزرگ یا به سرعت در حال رشد به احتمال زیاد به جراحی نیاز دارد. گزینه های جراحی موجود عبارتند از :
1. جراحی باز برای قرار دادن گرافت (پیوند) استنت یا مصنوعی
2. جراحی استنت – گرافت درون عروقی
پزشک در جراحی درون عروقی با ایجاد یک برش کوچک در نزدیکی مفصل ران به رگ های خونی دسترسی پیدا می کند، سپس با استفاده از کاتتر یک گرافت درون عروقی در ناحیه قرار می دهد و آنوریسم را می بندد.
در جراحی باز آنوریسم آئورت شکمی، برای دسترسی به آئورت یک برش بزرگ در شکم ایجاد و از گرافت برای ترمیم آنوریسم استفاده می شود.
لازم به ذکر است جراحی درون عروقی برای ترمیم آنوریسم آئورت خطرات زیر را به همراه دارد :
- خونریزی در اطراف گرافت
- خونریزی قبل یا بعد از عمل
- انسداد استنت
- آسیب عصبی که به ضعف، درد یا بی حسی در ساق پا منجر می شود
- نارسایی کلیه
- کاهش خون رسانی به پاها، کلیه ها و سایر اندام ها
- اختلال در نعوظ
- جراحی نا موفق که پس از آن نیاز به جراحی باز مجدد خواهد بود
- لغزش استنت
برخی از این عوارض مانند خونریزی در اطراف گرافت به جراحی های بیشتر نیاز دارند.
درمان آنوریسم مغزی
پزشک در مورد آنوریسم مغزی معمولا تنها در صورتی که خطر پارگی زیاد باشد اقدام به عمل جراحی می کند زیرا خطر بالقوه آسیب مغزی ناشی از عوارض جراحی بسیار بالا است.
همانند آنوریسم آئورت شکمی، احتمال پارگی در این نوع آنوریسم نیز به اندازه و محل آنوریسم بستگی دارد.
در این وضعیت به جای عمل جراحی، راهنمایی های لازم در مورد نحوه نظارت و مدیریت عوامل خطر زای پارگی آنوریسم مغزی مانند نظارت بر فشار خون به بیماران ارائه می شود.
اگر پارگی آنوریسم مغزی باعث خونریزی زیر عنکبوتیه شود به احتمال زیاد عمل جراحی صورت می گیرد که نوعی عمل اورژانسی به شمار می رود و طی آن سرخرگ پاره شده بسته می شود تا از خونریزی مجدد جلوگیری شود.
عوارض آنوریسم
اولین علامت آنوریسمی که قبلا تشخیص داده نشده و دچار پارگی شده می تواند عوارض ناشی از پارگی باشد. به طور کلی علائم اغلب به دنبال پارگی سرخرگ ایجاد می شوند نه خود آنوریسم.
در واقع افرادی که دچار آنوریسم هستند معمولا هیچ عارضه ای تجربه نمی کنند. با این حال علاوه بر ترومبو آمبولی و پارگی آئورت ممکن است عوارض زیر نیز ظاهر شود :
- درد شدید قفسه سینه یا پشت : ممکن است به دنبال پارگی آنوریسم آئورت در قفسه سینه درد شدیدی در ناحیه قفسه سینه یا پشت رخ دهد
- آنژین : برخی انواع آنوریسم به آنژین (نوع دیگری از درد قفسه سینه) منجر می شوند که خود می تواند به ایسکمی میوکارد و حمله قلبی بینجامد
- سردرد شدید ناگهانی : اگر آنوریسم مغزی به خونریزی زیر عنکبوتیه منجر شود علائم اصلی آن شامل سردرد ناگهانی و شدید می باشد
لازم به ذکر است هر گونه پارگی آنوریسم ممکن است باعث درد، افت فشار خون، ضربان قلب سریع و سبکی سر شود.
پیشگیری از آنوریسم
پیشگیری از آنوریسم در همه موارد امکان پذیر نیست زیرا برخی آنوریسم ها مادرزادی هستند. با این حال با کمک برخی اقدامات مرتبط با سبک زندگی می توان خطر ابتلا را در برخی موارد کاهش داد، از جمله :
- سیگار کشیدن از عوامل خطر زای آنوریسم آئورت و پارگی آنوریسم در هر نقطه از بدن است و ترک سیگار می تواند خطر ابتلا به آنوریسم شدید را کاهش دهد
- کنترل فشار خون می تواند خطر آنوریسم را به حداقل برساند، برای این منظور می توان از رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و داروها بهره برد
- چاقی می تواند فشار زیادی به قلب وارد کند و کاهش وزن می تواند در این مورد مفید باشد
- رژیم غذایی سالم می تواند سطح کلسترول و خطر ابتلا به تصلب شرایین را کاهش دهد. آنوریسم های دوکی شکل اغلب با تصلب شرایین در ارتباط می باشند
چشم انداز آنوریسم
همان طور که قبلا اشاره کردیم ممکن است فردی دچار آنوریسم (پاره نشده) باشد و به دلیل عدم وجود علائم، متوجه آن نشود اما پارگی آنوریسم جدی بوده، می تواند زندگی بیمار را تهدید کند و به موارد زیر منجر شود :
- سکته هموراژیک
- هیدروسفالی
- کما
- اسپاسم عروقی
- آسیب مغزی طولانی مدت یا کوتاه مدت
لازم به ذکر است اسپاسم عروقی علت اصلی ناتوانی یا مرگ ناشی از پارگی آنوریسم می باشد.
درصد احتمال بهبودی کامل بیمار مبتلا به پارگی آنوریسم به عوامل متعدد از جمله نوع و وسعت آنوریسم، سلامت کلی فرد قبل از پارگی و سرعت درمان او بستگی دارد. گفته شده حدود 40 درصد موارد پارگی آنوریسم در 24 ساعت اول کشنده هستند و در 25 درصد موارد نیز عوارض در عرض 6 ماه جان بیمار را می گیرند.
منبع: medicalnewstoday
