طاعون چیست؟

طاعون (به انگلیسی: plague) نوعی بیماری عفونی باکتریایی و جدی است که در طول تاریخ میلیون ها انسان را در نقاط مختلف دنیا به کام مرگ برده است.

این بیماری که به نام مرگ سیاه نیز شناخته شده پستانداران از جمله انسان ها را درگیر می کند و باکتری عامل آن معمولا از طریق کک به انسان منتقل می شود.

در ادامه قصد داریم درباره طاعون و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

طاعون چیست؟

طاعون یک عفونت باکتریایی کشنده است که توسط یک سویه باکتریایی به نام یرسینیا پستیس ایجاد می شود.

این بیماری در قرون وسطی عامل مرگ میلیون ها نفر بوده اما امروزه موارد ابتلا به آن تا حد زیادی کاهش یافته است. گفته شده سالانه حدود 1000 تا 2000 مورد ابتلا در جهان گزارش می شود که اکثر آن ها در آفریقا رخ می دهد.

طاعون می تواند پستانداران به خصوص جوندگان و همچنین انسان ها را درگیر کند. باکتری عامل این بیماری معمولا در بدن پستانداران کوچک مانند موش صحرایی و کک های روی بدن آن ها زندگی می کند.

این کک های آلوده از طریق گزیدگی، باکتری را به بدن پستانداران مختلفی که از آن ها تغذیه می کنند از جمله انسان منتقل می کنند.

افراد ساکن در مناطق پر جمعیت، نواحی با بهداشت ضعیف یا مناطقی که جوندگان زیادی در آن جا زندگی می کنند بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به طاعون قرار دارند.

لازم به ذکر است طاعون به سرعت پیشرفت می کند و در صورت عدم درمان می تواند به مرگ بیمار منجر شود. بنابراین افرادی که به این بیماری مشکوک هستند لازم است فورا به اورژانس مراجعه کنند تا به موقع تحت درمان قرار بگیرند.

انواع طاعون

به طور کلی سه نوع طاعون وجود دارد که عبارتند از :

1. طاعون بوبونیک

شایع ترین نوع طاعون است و معمولا زمانی رخ می دهد که یک جونده یا کک آلوده فرد را گاز بگیرد. این بیماری در موارد بسیار نادر ممکن است از طریق موادی که با فرد مبتلا تماس داشته اند به دیگران منتقل شود.

طاعون بوبونیک سیستم لنفاوی (بخشی از سیستم ایمنی) را آلوده کرده و باعث التهاب در غدد لنفاوی شود. این بیماری در صورت عدم درمان می تواند به داخل خون نفوذ کرده و باعث بروز طاعون سپتیسمیک شود یا وارد ریه ها شده و طاعون پنومونیک را به دنبال داشته باشد.

2. طاعون سپتیسمیک

زمانی که باکتری های عامل طاعون به طور مستقیم وارد جریان خون شده و در آن جا شروع به رشد و تکثیر کنند طاعون سپتیسمیک ایجاد می شود.

عدم درمان انواع بوبونیک و پنومونیک نیز می تواند به این نوع طاعون منجر شود.

3. طاعون پنومونیک

هنگامی که باکتری های طاعون بلافاصله بعد از وارد شدن به بدن به ریه ها نفوذ کرده یا از نواحی دیگر به ریه ها گسترش یابند طاعون پنومونیک ایجاد می شود که کشنده ترین نوع می باشد.

باکتری های موجود در ریه با سرفه کردن فرد مبتلا به طاعون پنومونیک به هوا منتقل شده و می توانند سایر افرادی که در این هوا نفس می کشند را آلوده کنند.

این نوع طاعون بسیار مسری است و ممکن است به اپیدمی منجر شود. به علاوه تنها نوع طاعون است که می تواند از انسان به انسان انتقال پیدا می کند.

علائم طاعون

افراد مبتلا به طاعون معمولا 2 تا 6 روز بعد از عفونت، علائم شبه آنفلوآنزا از خود نشان می دهند. ممکن است با توجه به نوع بیماری، علائم دیگری نیز ظاهر شود که به تشخیص انواع مختلف طاعون کمک می کند.

علائم طاعون بوبونیک

علائم طاعون بوبونیک معمولا طی 2 تا 6 روز بعد از آلوده شدن فرد ظاهر می شود و عبارتند از :

تب و لرز
سردرد
درد عضلانی
ضعف عمومی
تشنج

همچنین ممکن است غدد لنفاوی نواحی مختلف از جمله کشاله ران، زیر بغل، گردن یا محل گزش و خراش ناشی از حشرات دردناک و متورم شود.

علائم طاعون سپتیسمیک

علائم طاعون سپتیسمیک معمولا طی 2 تا 7 روز بعد از قرار گرفتن در معرض باکتری ظاهر می شود اما طاعون می تواند قبل از ظهور علائم نیز به مرگ بیمار منجر شود. برخی علائم عبارتند از :

درد شکم
اسهال
حالت تهوع و استفراغ
تب و لرز
ضعف شدید
خونریزی
شوک
سیاه شدن پوست (قانقاریا)

علائم طاعون پنومونیک

علائم این نوع طاعون ممکن است به سرعت و تنها 1 روز بعد از قرار گرفتن در معرض باکتری ظاهر می شود. این علائم عبارتند از :

مشکل در تنفس
درد در قفسه سینه
سرفه
تب
سردرد
ضعف عمومی
خلط خونی (بزاق و مخاط یا چرک در ریه ها)

نحوه انتقال طاعون

طاعون معمولا از طریق گزش کک هایی که قبلا با مکیدن خون حیوانات آلوده مانند موش، خرگوش، سنجاب، موش خرما و سگ دشتی آلوده شده اند به انسان منتقل می شود. همچنین ممکن است طی تماس مستقیم با شخص یا حیوان آلوده یا خوردن گوشت حیوان آلوده انتقال پیدا کند.

خراشیدگی یا گاز گرفتگی توسط گربه های خانگی مبتلا به طاعون نیز می تواند این بیماری را پخش کند.

ناگفته نماند طاعون بوبونیک و سپتیسمیک به ندرت ممکن است از انسانی به انسان دیگر منتقل شوند.

تشخیص طاعون

طاعون یک بیماری کشنده است که باید در اسرع وقت نسبت به تشخیص و درمان آن اقدام شود.

اگر شخصی در معرض جوندگان یا کک ها قرار گرفته یا به مناطقی که طاعون در آن ها شیوع دارد سفر کرده است با مشاهده علائم طاعون باید بلافاصله با پزشک تماس بگیرد.

هنگام مراجعه به پزشک لازم است در مورد سفرهای اخیر، داروها و مکمل های مصرفی، لیست افرادی که تماس نزدیک با فرد داشته اند و همچنین علائم و زمان ظاهر شدن آن ها با پزشک مشورت شود.

افراد مشکوک به طاعون هنگام مراجعه به مطب پزشک، اورژانس یا اماکن عمومی دیگر باید از ماسک برای جلوگیری از شیوع بیماری استفاده کنند.

در صورتی که پزشک بعد از معاینه بیمار به طاعون مشکوک شود با روش های زیر حضور باکتری در بدن را بررسی می کند :

آزمایش خون : نشان می دهد که آیا فرد به طاعون سپتیسمیک مبتلا شده است یا خیر
نمونه برداری : پزشک برای تشخیص طاعون بوبونیک از مایع غدد لنفاوی متورم نمونه برداری می کند
برونکوسکوپی : در این تکنیک پزشک برای بررسی ابتلای فرد به طاعون پونومونیک از طریق لوله هایی که از طریق بینی یا دهان وارد گلو شده مایع تنفسی فرد را خارج می کند

سپس نمونه های به دست آمده به آزمایشگاه ارسال می شود تا ابتلا به طاعون و نوع آن مشخص شود.

پزشک اگر به طاعون مشکوک باشد معمولا قبل از تایید تشخیص، درمان با آنتی بیوتیک ها را آغاز می کند زیرا طاعون به سرعت پیشرفت می کند و درمان زود هنگام آن تاثیر زیادی در بهبودی دارد.

درمان طاعون

طاعون از بیماری های جدی است که نیاز به اقدامات پزشکی فوری دارد و در صورتی که به موقع تشخیص داده شود معمولا با مصرف آنتی بیوتیک های تجویزی قابل درمان است.

طاعون بوبونیک در صورت عدم درمان می تواند وارد جریان خون (طاعون سپتیسمیک) یا ریه ها (طاعون پنومونیک) شود. طی 24 ساعت بعد از ظهور اولین علائم ممکن است مرگ رخ دهد.

درمان طاعون معمولا شامل تجویز آنتی بیوتیک های قوی و موثر مانند جنتامایسین یا سیپروفلوکساسین و همچنین اکسیژن درمانی، استفاده از مایعات درون وریدی و گاهی دستگاه تنفسی می باشد.

به علاوه افراد مبتلا به طاعون پنومونیک لازم است از سایر بیماران جدا شوند و پرسنل پزشکی و پرستاران نیز باید اقدامات کافی جهت جلوگیری از شیوع طاعون انجام دهند.

درمان طاعون تا چند هفته بعد از کاهش تب ادامه خواهد داشت.

لازم به ذکر است افرادی که با بیمار مبتلا به طاعون پنومونیک تماس داشته اند نیز باید تحت نظر قرار بگیرند و در صورت لزوم برای پیشگیری از ابتلای آن ها، داروهای آنتی بیوتیک تجویز شود.

پیشگیری از طاعون

کنترل جمعیت جوندگان در محیط منزل، محل کار و مناطق تفریحی می تواند خطر انتقال باکتری عامل طاعون را تا حد زیادی کاهش دهد.

توصیه می شود هرگز هیزم و چوب یا توده های سنگ و سایر مواد زائدی که می توانند نظر جوندگان را به خود جلب کنند در اطراف خانه خود نگهداری نکنید.

همچنین با استفاده از محصولات ضد کک از حیوانات خانگی خود در برابر کک ها محافظت کنید. در مواردی که حیوانات خانگی آزادانه در خارج از منزل پرسه می زنند احتمال آلوده شدن آن ها به طاعون بیشتر است.

اگر در مناطقی که طاعون در آن ها دیده شده زندگی می کنید توصیه می شود حیوانات خانگی که از منزل خارج می شوند را از لوازم و تخت خود دور نگه دارید و در صورت بیمار شدن حیوان بلافاصله به دامپزشک مراجعه کنید.

در اردوها یا کمپ های خارج از منزل از محصولات دافع حشرات استفاده کنید.

اگر در دوره شیوع طاعون در معرض کک قرار گرفته اید فورا به پزشک مراجعه کنید تا از عدم ابتلای به طاعون مطمئن شوید.

لازم به ذکر است در حال حاضر واکسن برای پیشگیری از ابتلا به طاعون تولید نشده است.