سیاه زخم (به انگلیسی: Anthrax) نوعی بیماری باکتریایی جدی مشترک در انسان و دام است که میزان خطرناک بودن آن به نوع و نحوه انتقال بیماری به بدن انسان بستگی دارد.
در هر نوع سیاه زخم علائم منحصر به فردی ظاهر می شود و درمان آن شامل استفاده از داروهای آنتی بیوتیکی می باشد که لازم است در اسرع وقت و بلافاصله بعد از بروز عفونت آغاز شود.
در ادامه قصد داریم درباره سیاه زخم و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سیاه زخم چیست؟
سیاه زخم از بیماری های عفونی بالقوه جدی مشترک بین انسان و دام می باشد که توسط باکتری باسیلوس آنتراسیس که نوعی باکتری مقاوم و تولید کننده هاگ است ایجاد می شود. این باکتری بسیار سمی می تواند در شرایط بسیار سخت هاگ تولید کرده و برای مدت زمان طولانی زنده بماند.
هاگ در حالت طبیعی در خاک ایجاد می شود و تنها با ورود باکتری به بدن می تواند به بیماری سیاه زخم منجر شود.
سیاه زخم اغلب در کشورهایی که دام ها علیه این بیماری واکسینه نمی شوند و از طریق حیوانات آلوده و محصولات حیوانی وارد بدن انسان می شود اما نمی تواند از انسانی به انسان دیگر سرایت کند.
بسته به نحوه انتقال باکتری به طور کلی چهار نوع سیاه زخم وجود دارد که عبارتند از :
- پوستی
- استنشاقی
- گوارشی
- تزریقی
در هر یک از انواع ذکر شده باکتری به روش خاصی وارد بدن انسان شده و علائم منحصر به فردی ایجاد می کند.
در حال حاضر برای افرادی که در معرض ابتلا به سیاه زخم قرار دارند واکسن عرضه می شود اما به صورت عمومی در دسترس نمی باشد.
ناگفته نماند باکتری سیاه زخم جزو میکروب هایی است که در جنگ های بیولوژیکی از آن استفاده می شود.
علت سیاه زخم
عفونت سیاه زخم زمانی اتفاق می افتد که باکتری عامل آن از طریق تنفس، بلعیدن، تزریق یا تماس پوستی وارد بدن شود.
هاگ های سیاه زخم در حالت عادی خواب بوده و در برابر بسیاری از استرس های محیطی مقاوم هستند اما با ورود به بدن انسان یا حیوان، به دلیل در دسترس بودن آب، قندها و سایر مواد مغذی به سلول های فعال در حال رشد تبدیل می شوند.
بعد از فعال شدن بیماری، باکتری در سراسر بدن تکثیر شده و سمی تولید می کند که می تواند بیماری را تشدید کند.
لازم به ذکر است سیاه زخم از سه پروتئین تشکیل شده که هیچ یک به تنهایی سمی نیستند اما در کنار هم می توانند ترکیبی کشنده ایجاد کنند. این ترکیب مسیرهای سیگنالینگ سلولی و عملکرد درست سلول ها را مختل کرده و با توقف فعالیت سیستم ایمنی میزبان به مرگ او منجر می شود.
شایع ترین نوع سیاه زخم که نوع پوستی می باشد اغلب از طریق تماس با محصولات حیوانی آلوده مانند پوست و مو منتشر می شود. به عنوان مثال گروهی از مردم هنگام استفاده از پوست حیوانات آلوده برای ساخت طبل سنتی آفریقایی دچار سیاه زخم شدند.
بیو تروریسم
زمانی که فرد یا گروهی از افراد عمدا ویروس یا باکتری خاصی را در میان مردم منتشر کنند که باعث بیماری یا مرگ سایر افراد شود به آن حمله بیولوژیکی گفته می شود.
به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، در صورت بروز حمله بیولوژیکی، باکتری سیاه زخم محتمل ترین عامل مورد استفاده برای این منظور می باشد، زیرا :
- سیاه زخم به راحتی در طبیعت یافت می شود و به سادگی می توان آن را در آزمایشگاه رشد داد
- تشخیص حمله سخت خواهد بود
- قبلا به عنوان سلاح استفاده شده است
اگرچه آژانس های فدرال و سازمان های بهداشتی در برخی نقاط دنیا از جمله ایالات متحده در حالت آماده باش برای چنین مسئله ای قرار دارند اما تا زمانی که الگوی این عفونت ظاهر نشود نمی توانند متوجه آن شوند زیرا این بیماری نادر است، علائم آن مدتی طول می کشد تا ظاهر شود و همچنین شباهت زیادی به سایر بیماری ها از جمله آنفلوآنزا دارد.
علائم سیاه زخم
هر نوع سیاه زخم علائم و نشانه های خاص خودش را دارد. در اکثر انواع، علائم طی یک هفته بعد از قرار گرفتن در معرض باکتری ظاهر می شود اما علائم سیاه زخم استنشاقی می تواند بیش از یک ماه طول بکشد.
سیاه زخم پوستی
شایع ترین نوع سیاه زخم است و علائم آن به صورت زیر می باشد :
- تاول یا برجستگی های کوچک خارش دار
- زخم متورم بدون درد با مرکز سیاه
- ورم غدد لنفاوی و بافت مجاور
این نوع خفیف ترین نوع سیاه زخم است که در صورت درمان به ندرت کشنده می باشد، اما در صورت عدم درمان در 20 درصد موارد ممکن است به مرگ بیمار منجر شود.
سیاه زخم گوارشی
این نوع سیاه زخم معمولا در اثر خوردن گوشت خام یا نپخته حیوانات آلوده رخ می دهد و علائم آن عبارتند از :
- درد و ورم شکم
- اسهال
- غش کردن
- تب و لرز
- صورت بر افروخته و چشم های قرمز
- سردرد
- از دست دادن اشتها
- تهوع و استفراغ
- گلو درد و بلع دردناک
- ورم گردن و غدد گردن
در صورت عدم درمان این نوع سیاه زخم نیمی از بیماران جان خود را از دست می دهند و در صورت درمان 60 درصد زنده می مانند.
سیاه زخم استنشاقی
علائم اولیه سیاه زخم تنفسی عبارتند از :
- ناراحتی در قفسه سینه
- سرفه های خونی
- تهوع و استفراغ
- درد هنگام بلع
- علائم شبه آنفولانزا
با پیشرفت بیماری اغلب عوارض زیر نیز تجربه می شود :
- مشکلات تنفسی
- کاهش اکسیژن در خون
- مننژیت
- شوک
این نوع کشنده ترین شکل سیاه زخم است که در صورت عدم درمان در 85 تا 90 درصد موارد کشنده است.
سیاه زخم تزریقی
این نوع سیاه زخم معمولا در افرادی که مواد مخدر تزریقی استفاده می کنند دیده می شود و علائم اولیه آن عبارتند از :
- آبسه در داخل و اطراف محل تزریق
- ایجاد تاول و برجستگی در اطراف محل تزریق
- تب
- زخم متورم در نزدیکی محل تزریق
با پیشرفت بیماری ممکن است عوارض زیر رخ دهد :
- مننژیت
- نارسایی اندام ها
- شوک
عوارض این بیماری به شدت و عمق آن بستگی دارد اما علائم ممکن است با سایر عفونت ها اشتباه گرفته شود.
تشخیص سیاه زخم
سیاه زخم علائم مشابه بیماری های شایع تر همچون آنفولانزا و ذات الریه دارد، به همین دلیل پزشک قبل از این که به سیاه زخم مشکوک شود سعی می کند ابتلا یا عدم ابتلای فرد به سایر بیماری ها را مشخص کند مگر در مواردی که به دلایل خاص از ابتدا به سیاه زخم مشکوک باشد.
در صورتی که فرد به هیچ یک از بیماری های با علائم مشابه مبتلا نباشد آزمایش های مخصوص سیاه زخم انجام خواهد شد.
تشخیص سیاه زخم تنها با اندازه گیری سطح آنتی بادی ها یا سموم در خون یا سایر بافت ها امکان پذیر می باشد. نوع نمونه بافتی و سایر آزمایش ها به این بستگی دارد که پزشک به کدام نوع سیاه زخم مشکوک شده باشد.
برخی آزمایش ها برای این منظور عبارتند از :
- نمونه برداری پوست برای آزمایش سیاه زخم پوستی
- آزمایش مدفوع برای سیاه زخم گوارشی
- اشعه ایکس یا سی تی اسکن قفسه سینه برای تشخیص سیاه زخم تنفسی
- پونکسیون کمری برای تشخیص مننژیت سیاه زخم سال 2014 محققان به این نتیجه رسیدند که با آزمایش تابش این امکان وجود دارد که باکتری های کشنده سیاه زخم را طی چند ساعت به جای چند روز تشخیص دهند. با کمک این تکنیک می توان حملات بالقوه بیو تروریستی را در مدت زمان کمتری شناسایی کرد.
درمان سیاه زخم
سیاه زخم باید در اسرع وقت و قبل از این که سطح سموم و باکتری های بیماری در بدن به قدری زیاد شود که اثر داروها را خنثی کند درمان شود.
درمان استاندارد این بیماری استفاده از آنتی بیوتیک ها و آنتی توکسین ها می باشد. نوع آنتی بیوتیک مورد استفاده به نوع عفونت، سن فرد و سابقه پزشکی او بستگی دارد.
در حال حاضر یک سری درمان های ضد سموم سیاه زخم در دست بررسی و تولید هستند که سموم آزاد شده توسط باکتری سیاه زخم (نه خود باکتری) را هدف قرار می دهند.
همچنین به تازگی برای درمان سیاه زخم تزریقی از روش برداشتن بافت عفونی طی عمل جراحی استفاده شده که موفقیت آمیز بوده است.
سال 2013 گروهی از محققان یک ترکیب شیمیایی جدید دریایی کشف کردند که می توان برای درمان سیاه زخم و استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی سیلین از آن استفاده کرد.
پیشگیری از سیاه زخم
برخی نکات مهم برای پیشگیری از ابتلا به سیاه زخم عبارتند از :
- مصرف گوشت پخته و اجتناب از مصرف گوشت های خام
- اجتناب از تماس با پوست خام حیوانات به خصوص پوست گاو، گوسفند و بز
افرادی که با خز، پوست و پشم (به خصوص محصولات وارداتی) سر و کار دارند باید بیشتر احتیاط کنند.
افرادی که در معرض این بیماری قرار گرفته اند می توانند زیر نظر پزشک و برای جلوگیری از ظاهر شدن علائم سیاه زخم قبل از فعال شدن هاگ داروهای آنتی بیوتیک مصرف کنند.
سازمان غذا و داروی آمریکا استفاده از واکسن سیاه زخم را برای افراد بزرگسالی که در معرض ابتلا قرار دارند تایید کرده است. از جمله این افراد می توان به کارکنان آزمایشگاه، حمل کنندگان حیوانات، فراورده های دامی و غیره اشاره کرد. این واکسن در دسترس عموم قرار ندارد.
توجه داشته باشید برای اثر بخشی درمان ها، لازم است در اسرع وقت نسبت به درمان اقدام شود.
منبع: medicalnewstoday
