سندرم پای بی قرار (به انگلیسی: Restless leg syndrome) نوعی اختلال عصبی است که در آن فرد تمایل شدیدی به حرکت دادن پاها به خصوص در رختخواب داشته و مهم ترین عارضه آن بی خوابی می باشد.
این اختلال که به نام بیماری ویلیس اکبوم نیز شناخته شده یک بیماری مادام العمر است که ممکن است به دلیل ترکیبی از عوامل روحی و جسمی ایجاد شده و با احساس ناخوشایند در پاها همراه می باشد.
در ادامه قصد داریم درباره سندرم پای بی قرار و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
سندرم پای بی قرار چیست؟
سندرم پای بی قرار از اختلالات عصبی است که در آن فرد تمایل زیادی به تکان دادن پاها دارد و این اشتیاق زمانی که آرام است یا قصد خوابیدن دارد تشدید می شود. افراد مبتلا معمولا بعد از رفتن به رختخواب دچار گرفتگی پا و ناراحتی در این ناحیه می شوند.
جدی ترین نگرانی در مورد سندرم پای بی قرار، کمبود خواب است که با علائمی همچون خواب آلودگی در طول روز و خستگی همراه می باشد، به همین دلیل این عارضه نوعی اختلال خواب نیز محسوب می شود که می تواند فرد را در معرض بسیاری از بیماری ها از جمله افسردگی قرار دهد.
سندرم پای بی قرار در هر سن و سالی رخ می دهد اما علائم آن معمولا در سنین میانسالی و بعد از آن شدیدتر است و زنان 2 برابر مردان به این عارضه مبتلا می شوند.
حداقل 80 درصد افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار دچار اختلال حرکت دوره ای اندام نیز هستند که باعث تکان خوردن ناگهانی پا در خواب می شود. این وضعیت ممکن است به طور مکرر هر 15 تا 40 ثانیه در شب رخ دهد و تمام شب ادامه داشته باشد که به نوبه خود کمبود خواب را به دنبال خواهد داشت.
سندرم پای بی قرار یک بیماری مادام العمر است و درمان قطعی ندارد اما با کمک برخی تکنیک ها می توان علائم آن را تسکین داد.
علائم سندرم پای بی قرار
واضح ترین علامت سندرم پای بی قرار تمایل شدید به حرکت دادن پاها است، به خصوص زمانی که فرد بی حرکت نشسته یا در رختخواب دراز کشیده است.
همچنین ممکن است فرد احساسات غیر طبیعی همچون احساس گز گز، تیر کشیدن و حس شبیه خزیدن چیزی زیر پوست را احساس کند که با حرکت دادن پاها تسکین پیدا می کنند.
علائم در افرادی که دچار سندرم پای بی قرار خفیف هستند معمولا هر شب ظاهر نمی شود و خود فرد ممکن است حالات خود را با بی قراری، عصبی بودن یا استرس مرتبط بداند. این علائم اغلب به صورت دوره ای ظاهر و ناپدید می شوند.
علائم شدیدتر به قدری واضح هستند که نمی توان آن ها را نادیده گرفت و ممکن است در ساده ترین فعالیت های روزمره از جمله سینما رفتن یا مسافرت طولانی مدت با هواپیما اختلال ایجاد کنند.
افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار به دلیل تشدید علائم در شب، معمولا در خوابیدن دچار مشکل هستند و اغلب در طول شب از خواب می پرند. به دنبال آن خواب آلودگی، خستگی و کمبود خواب در طول روز می تواند به سلامت جسمی و روحی آن ها آسیب برساند.
علائم این عارضه معمولا هر دو سمت بدن فرد را درگیر می کنند اما برخی افراد تنها در یک سمت بدن علامت دارند. این عارضه می تواند سایر بخش های بدن از جمله دست و سر را نیز تحت تاثیر قرار دهد و در اکثر افراد مبتلا، علائم با افزایش سن بدتر می شود.
لازم به ذکر است افراد مبتلا به این عارضه در واقع از حرکت دادن پا به عنوان راهی برای تسکین علائم آزار دهنده بیماری استفاده می کنند.
علت سندرم پای بی قرار
در اغلب موارد علت سندرم پای بی قرار مشخص نیست اما ممکن است برخی عوامل از جمله ژنتیک و محرک های محیطی در آن نقش داشته باشند.
از نظر ژنتیکی در واقع 5 نوع ژن مرتبط با سندرم پای بی قرار شناخته شده و گفته شده بیش از 40 درصد افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار سابقه خانوادگی دارند که در این صورت علائم معمولا قبل از 40 سالگی شروع می شوند.
به نظر می رسد بین سندرم پای بی قرار و کمبود آهن در مغز نیز ارتباط وجود دارد، حتی زمانی که آزمایش خون نشان دهنده سطح آهن طبیعی باشد.
به علاوه سندرم پای بی قرار ممکن است با اختلال در مسیرهای دوپامین در مغز مرتبط باشد. بیماری پارکینسون نیز با دوپامین ارتباط دارد و این مسئله مشخص می کند که چرا بسیاری از افراد مبتلا به پارکینسون دچار سندرم پای بی قرار نیز می باشند و از برخی داروهای مشابه برای درمان هر دو استفاده می شود. تحقیقات درباره نظریه های ارائه شده ادامه دارد.
از سوی دیگر احتمالا مصرف برخی مواد مانند کافئین یا الکل، علائم سندرم پای بی قرار را تحریک یا تشدید می کند. سایر دلایل احتمالی این عارضه شامل مصرف دارو برای درمان موارد زیر می باشد :
- آلرژی ها
- حالت تهوع
- افسردگی
- روان پریشی
لازم به ذکر است سندرم پای بی قرار اولیه به دلیل بیماری زمینه ای خاصی رخ نمی دهد اما نوع ثانویه می تواند شاخه ای از یک بیماری دیگر مانند نوروپاتی، دیابت یا نارسایی کلیه باشد. در این مواقع درمان بیماری اصلی این عارضه را نیز درمان می کند.
عوامل خطر زای سندرم پای بی قرار
برخی عوامل خطر زا وجود دارد که ممکن است احتمال بروز سندرم پای بی قرار را افزایش دهد، اگرچه نمی توان با اطمینان در این مورد صحبت کرد :
- جنسیت : زنان 2 برابر مردان به این عارضه دچار می شوند
- سن : اگرچه سندرم پای بی قرار در هر سنی می تواند رخ دهد اما با افزایش سن و در دوران میانسالی علائم آن شدیدتر است
- سابقه خانوادگی : اگر یکی از اعضای خانواده به این عارضه دچار باشند احتمال ابتلا به آن افزایش خواهد یافت
- بارداری : برخی زنان در دوران بارداری به خصوص سه ماه آخر دچار این عارضه می شوند که معمولا طی چند هفته بعد از زایمان برطرف می شود
- بیماری های مزمن : بیماری هایی همچون نوروپاتی محیطی، دیابت و نارسایی کلیه می توانند باعث سندرم پای بی قرار شوند و درمان آن ها معمولا علائم را تسکین می دهد
- داروها : برخی داروها از جمله داروهای ضد درد، ضد روان پریشی، ضد افسردگی و آنتی هیستامین ها ممکن است باعث تحریک یا تشدید علائم شوند
- نژاد : همه افراد ممکن است به این عارضه دچار شوند اما این بیماری بیشتر در نژاد اروپای شمالی شایع است
ابتلا به سندرم پای بی قرار روی سلامتی و کیفیت زندگی فرد اثر می گذارد. به عنوان مثال افراد مبتلا به این عارضه و کمبود خواب مزمن ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به موارد زیر باشند :
- بیماری قلبی
- سکته
- دیابت
- بیماری کلیه
- افسردگی
- مرگ زودرس
تشخیص سندرم پای بی قرار
تنها با کمک یک آزمایش خاص نمی توان سندرم پای بی قرار را تایید یا رد کرد بلکه بخش عمده ای از تشخیص این عارضه بر اساس توصیف علائم صورت می گیرد.
برای تشخیص سندرم پای بی قرار لازم است تمام موارد زیر در فرد وجود داشته باشد :
- تمایل زیاد به حرکت کردن که معمولا با احساسات عجیبی همراه است
- علائم شب ها تشدید شده و در اوایل روز خفیف است یا اصلا وجود ندارد
- علائم حسی هنگام حرکت نکردن یا خوابیدن تحریک می شوند
- علائم حسی با حرکت کردن کاهش پیدا می کنند
حتی اگر همه موارد ذکر شده صادق باشد، پزشک برای تشخیص نیاز به معاینه فیزیکی نیز خواهد داشت و سایر دلایل عصبی که ممکن است باعث بروز علائم شود را در نظر می گیرد. آزمایش خون نیز می تواند برای بررسی کمبود آهن و سایر کمبودها یا ناهنجاری های احتمالی کمک کننده باشد.
گاهی با توجه به علائم موجود نیاز است فرد به متخصص مغز و اعصاب، متخصص خواب یا غیره نیز ارجاع داده شود. لازم به ذکر است تشخیص سندرم پای بی قرار در کودکانی که قادر به توصیف علائم خود نیستند دشوارتر است.
توصیه می شود هنگام مراجعه به پزشک حتما در مورد داروهای مصرفی بدون نسخه، تجویزی، مکمل ها و همچنین ابتلا به بیماری های مزمن با پزشک صحبت شود.
درمان سندرم پای بی قرار
درمان خانگی
درمان های خانگی اگرچه علائم سندرم پای بی قرار را به طور کامل از بین نمی برند اما می توانند به کاهش علائم کمک کنند. برای کشف تکنیک هایی که بیشترین تاثیر را در فرد دارند ممکن است نیاز به آزمون و خطا باشد. به عنوان مثال می توان موارد زیر را امتحان کرد :
- کاهش یا اجتناب از مصرف کافئین، الکل و تنباکو
- استفاده از یک برنامه خواب منظم در طول هفته
- ورزش منظم از جمله پیاده روی یا شنا
- ماساژ یا کشیدن عضلات هنگام شب
- نشستن در وان آب گرم قبل از خواب
- استفاده از پک یخ در صورت بروز علائم
- انجام یوگا یا مدیتیشن
همچنین بهتر است برنامه ریزی برای مواردی که نیاز به نشستن طولانی مدت است (مثلا مسافرت با ماشین یا هواپیما) به گونه ای باشد که این امور به اوایل روز موکول شوند.
افرادی که دچار کمبود آهن یا کمبود سایر مواد مغذی هستند لازم است با پزشک خود در این مورد صحبت کنند. توصیه می شود در صورت تمایل به استفاده از هر نوع مکمل با پزشک مشورت شود زیرا مصرف خودسرانه مکمل ها به خصوص در افرادی که دچار کمبود نیستند می تواند مضر باشد.
دارو درمانی
سندرم پای بی قرار با دارو درمان نمی شود اما برخی داروها می توانند به کنترل علائم آن کمک کنند، از جمله :
داروهای افزایش دهنده دوپامین
این داروها به کاهش حرکت پاها کمک می کنند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- پرامی پکسول
- روپینیرول
- روتیگوتین
برخی عوارض جانبی این گروه دارویی شامل سبکی سر و حالت تهوع می باشد و با گذشت زمان ممکن است اثر آن ها کاهش پیدا کند. در برخی موارد نیز مصرف آن ها می تواند باعث اختلالاتی در کنترل خواب در طول روز و تشدید علائم سندرم پای بی قرار شود.
داروهای خواب و شل کننده های عضلانی
این داروها علائم را به طور کامل از بین نمی برند اما می توانند به آرامش فرد و بهبود خواب کمک کنند. برخی از این داروها عبارتند از :
- کلونازپام
- اسزوپیکلون
- تمازپام
- زالپلون
- زولپیدم
عوارض جانبی این داروها شامل خواب آلودگی در طول روز می باشد.
داروهای مخدر ضد درد
این داروها می توانند درد و احساسات عجیب را کاهش داده و به آرامش فرد کمک کنند. برخی داروهای این گروه عبارتند از :
- کدئین
- اکسی کدون
- ترکیب هیدروکدون و استامینوفن
- ترکیب اکسی کدون و استامینوفن
عوارض جانبی این داروها شامل سر گیجه و حالت تهوع است، این داروها بسیار قوی و اعتیاد آور هستند و افرادی که دچار اختلال آپنه خواب هستند نباید از آن ها استفاده کنند.
داروهای ضد تشنج
این داروها به کاهش اختلالات حسی کمک می کنند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- گاباپنتین
- گاباپنتین اناکاربیل
- پرگابالین
برخی عوارض جانبی این گروه دارویی شامل سرگیجه و خستگی می باشد.
قبل از یافتن داروهای مناسب و موثر برای فرد ممکن است نیاز به چندین بار آزمون و خطا باشد و گاهی با تغییر علائم لازم است پزشک نوع یا دوز دارو را تغییر دهد.
سندرم پای بی قرار در کودکان
کودکان مبتلا به سندرم پای بی قرار مانند بزرگسالان احساس گز گز و کشیده شدن را در پاهای خود احساس می کنند اگرچه ممکن است در توصیف آن مشکل داشته باشند. آن ها نیز به شدت تمایل دارند پاهای خود را حرکت دهند اما احتمال این که در طول روز علائم را تجربه کنند نسبت به بزرگسالان بیشتر است.
این عارضه می تواند باعث اختلال در خواب کودک شود که این مسئله روی همه جنبه های زندگی او اثر خواهد گذاشت و کودک دچار کم توجهی، آشفتگی و بی قراری خواهد شد. همچنین ممکن است در مورد او از برچسب هایی همچون اخلال گر یا بیش فعال استفاده شود.
طبیعی است تشخیص و درمان این عارضه در کودکان می تواند به رفع مشکلات و بهبود عملکرد آن ها در مدرسه کمک کند.
برای تشخیص سندرم پای بی قرار در کودکان حداکثر 12 ساله نیز مانند بزرگسالان باید موارد زیر مشاهده شود :
- تمایل زیاد به حرکت کردن که معمولا با احساسات عجیبی همراه است
- بدتر شدن علائم در شب
- تحریک علائم هنگام آرام بودن یا خوابیدن
- کاهش علائم با حرکت کردن
علاوه بر این کودک باید بتواند احساساتی که در پای خود دارد را به زبان خود توصیف کند، در غیر این صورت دو مورد از موارد زیر باید در او صدق کند :
- یک اختلال خواب بالینی در سن او وجود داشته باشد
- پدر، مادر، خواهر یا برادر او به سندرم پای بی قرار مبتلا باشند
- در آزمایش مطالعه خواب، شاخص حرکت اندامی دوره ای عدد 5 یا بیشتر در هر ساعت خواب باشد
اگر کودک شما به این سندرم مبتلا است لازم است هر گونه کمبود مواد مغذی احتمالی در رژیم غذایی اش برطرف شده، از مصرف کافئین اجتناب کند و عادت های خواب او به درستی تنظیم شوند.
در صورت لزوم ممکن است نیاز به تجویز داروهای افزایش دهنده دوپامین، بنزودیازپین ها و داروهای ضد تشنج باشد.
سندرم پای بی قرار و تغذیه
هیچ دستورالعمل غذایی خاصی برای افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار وجود ندارد اما بهتر است این افراد رژیم غذایی خود را بررسی کرده و مطمئن شوند که ویتامین ها و مواد مغذی کافی دریافت می کنند.
همچنین توصیه می شود مصرف مواد غذایی فراوری شده سرشار از کالری که ارزش غذایی کم داشته یا فاقد ارزش غذایی هستند را کاهش دهند.
دیده شده برخی افراد که علائم سندرم پای بی قرار را تجربه می کنند دچار کمبود ویتامین یا ماده معدنی خاصی هستند، در این صورت لازم است تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد یا از مکمل های غذایی استفاده کنند.
این تغییرات به نتایج آزمایش های فرد بستگی دارد. به عنوان مثال در صورت کمبود آهن باید غذاهای سرشار از آهن به رژیم غذایی فرد شود، از جمله :
- سبزیجات برگ سبز تیره
- نخود
- میوه های خشک شده
- لوبیاها
- گوشت قرمز
- مرغ و غذاهای دریایی
- مواد غذایی غنی شده با آهن مانند برخی غلات خاص، ماکارونی و نان
ویتامین C نیز به بدن در جذب آهن کمک می کند، بنابراین توصیه می شود مواد غذایی سرشار از آهن با منابع ویتامین C زیر همراه شود :
- آب مرکبات
- گریپ فروت، پرتقال، نارنگی، توت فرنگی، کیوی، ملون ها
- گوجه فرنگی، فلفل
- کلم بروکلی و سبزیجات برگ دار
کافئین از جمله موادی است که باعث تحریک علائم سندرم پای بی قرار در برخی افراد می شود اما در برخی دیگر ممکن است کمک کننده باشد. توصیه می شود افراد مبتلا با آزمون و خطا تاثیر کافئین روی علائم خود را بررسی کنند.
به نظر می رسد الکل نیز باعث تشدید علائم این عارضه می شود، به علاوه در اختلال خواب نقش دارد. بنابراین لازم است از مصرف آن به خصوص هنگام عصر اجتناب شود.
سندرم پای بی قرار و خواب
احساسات عجیبی که در پاها احساس می شود می تواند ناخوشایند یا دردناک باشد، به طوری که خوابیدن را دشوار کرده یا باعث می شود فرد مدام از خواب بیدار شود و کم خوابی و خستگی ناشی از آن ممکن است برای سلامتی خطرناک باشد.
اگر از بی خوابی ناشی از سندرم پاهای بی قرار رنج می برید، علاوه بر توصیه های پزشک بهتر است موارد زیر را نیز امتحان کنید :
- تشک و بالش خود را بررسی کنید، اگر خیلی کهنه یا نا صاف هستند احتمالا زمان آن رسیده که آن ها را عوض کنید. در صورت لزوم می توانید ملحفه، پتو و لباس خواب خود را نیز عوض کنید
- مطمئن شوید که پرده ها مانع ورود نور خارج از منزل به داخل اتاق خواب می شوند
- تمام وسایل دیجیتالی از جمله ساعت را از تختخواب خود دور کنید
- اتاق را مرتب کنید
- دمای اتاق را در سطح خنک نگه دارید و نگذارید بیش از حد گرم شود
- سعی کنید هر شب حتی آخر هفته ها در یک ساعت مشخص خوابیده و صبح ها در ساعت مشخص از خواب بیدار شوید
- حداقل یک ساعت قبل از خواب از وسایل الکترونیکی استفاده نکنید
- درست قبل از خواب پاهای خود را ماساژ داده یا دوش آب گرم بگیرید
- سعی کنید یک بالش بین پاهای خود قرار دهید، این کار از فشردگی اعصاب و تحریک علائم جلوگیری می کند
سندرم پای بی قرار و بارداری
علائم سندرم پای بی قرار می تواند برای اولین بار در دوران بارداری (معمولا سه ماه آخر بارداری) ایجاد شود. گفته شده احتمال ابتلا به این عارضه در زنان باردار 2 یا 3 برابر دیگران می باشد.
علت این مسئله به طور دقیق مشخص نیست اما به نظر می رسد کمبود ویتامین ها یا مواد معدنی، تغییرات هورمونی یا فشرده شدن اعصاب در این دوران می تواند در بروز آن نقش داشته باشد.
از آن جا که گرفتگی عضلات پا و مشکلات خواب در دوران بارداری شایع است، گاهی نمی توان به راحتی آن ها را از هم تشخیص داد.
به طور کلی اگر باردار هستید و علائم شبیه سندرم پای بی قرار تجربه کرده اید بهتر است با پزشک خود مشورت کنید، ممکن است لازم باشد آزمایش هایی برای بررسی کمبود آهن یا سایر مواد مغذی انجام دهید.
همچنین به توصیه های زیر توجه داشته باشید :
- از نشستن طولانی مدت به خصوص هنگام عصر و شب ها اجتناب کنید
- سعی کنید هر روز کمی ورزش کنید، حتی اگر در حد یک پیاده روی عصرانه باشد
- پاهای خود را قبل از خواب ماساژ داده یا تمرینات کششی پا انجام دهید
- برنامه خواب منظم داشته باشید
- از مصرف آنتی هیستامین ها، کافئین، استعمال دخانیات و الکل اجتناب کنید
- مطمئن شوید که تمام مواد مغذی مورد نیاز خود را از رژیم غذایی یا ویتامین های دوران بارداری دریافت کنید
ناگفته نماند مصرف برخی داروها برای درمان سندرم پای بی قرار در دوران بارداری ایمن نیست.
این عارضه معمولا طی چند هفته بعد از زایمان خود به خود برطرف می شود، در غیر این صورت بهتر است به پزشک مراجعه کرده و در صورت شیردهی به پزشک اطلاع دهید.
منبع: healthline
