پاراسومنیا (به انگلیسی: Parasomnia) یا خواب پریشی نوعی اختلال خواب است که انواع مختلف داشته و باعث رفتارهای غیر عادی هنگام خواب می شود.
افرادی که از پاراسومنیا رنج می برند ممکن است در مراحل مختلف خواب (با توجه به نوع اختلال) رفتارهای خاصی از خود نشان دهند که خودشان معمولا در بیداری از آن اطلاع ندارند.
در ادامه قصد داریم درباره پاراسومنیا و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
پاراسومنیا چیست؟
پاراسومنیا از اختلالات خواب شایع و شامل رفتارهای غیر عادی است که می تواند در هر مرحله از خواب از جمله انتقال از بیداری به خواب و بالعکس رخ دهد.
فرد مبتلا با توجه به نوع اختلال ممکن است در طول خواب راه رفته، صحبت کند یا کارهای غیر عادی دیگر انجام دهد، به گونه ای که اطرافیان در نگاه اول گمان می کنند او بیدار است اما در واقع این طور نیست و شخص معمولا بعد از بیدار شدن این رخداد را به خاطر نمی آورد.
پاراسومنیا شایع است و می تواند کیفیت خواب فرد و همچنین اطرافیان او را تا حد زیادی کاهش دهد. به علاوه ممکن است خطراتی برای سلامتی فرد به دنبال داشته باشد زیرا او در این وضعیت از محیط اطراف خود بی اطلاع است. از دیگر عوارض جانبی این اختلال می توان به استرس روانی اشاره کرد.
خوشبختانه پاراسومنیا نیز مانند سایر اختلالات خواب قابل درمان است.
انواع پاراسومنیا
پاراسومنیا در برخی موارد در نیمه اول خواب و در مرحله NREM و گاهی در نیمه دوم خواب و در مرحله REM رخ می دهد. برخی از شایع ترین انواع این اختلال عبارتند از :
1. راه رفتن در خواب
راه رفتن در خواب یا خواب گردی از شایع ترین انواع پاراسومنیا است و به وضعیتی گفته می شود که فرد در خواب شروع به راه رفتن کند.
این نوع ممکن است با حرف زدن یا انجام کارهای روزمره در طول خواب همراه باشد و معمولا در مراحل اولیه خواب و حتی در طول چرت های روزانه اتفاق می افتد.
2. حرف زدن در خواب
حرف زدن در خواب از انواع شایع پاراسومنیا است که در آن فرد در خواب شروع به صحبت کردن می کند. حرف زدن می تواند از زمزمه کردن تا گفتگوهای کامل متغیر باشد و بر خلاف راه رفتن ممکن است در هر مرحله از خواب رخ دهد اما درک صحبت ها معمولا در مراحل سبک تر خواب راحت تر است.
3. ناله کردن در خواب
خواب ناله به ناله کردن با صدای بلند در خواب گفته می شود و معمولا زمانی رخ می دهد که فرد به آرامی و عمیق نفس را به درون می کشد (حالت دم).
این ناله ها ممکن است با خر و پف اشتباه گرفته شوند اما بر خلاف خر و پف به مشکلات تنفسی در خواب مربوط نمی باشند.
4. کابوس دیدن
کابوس ها به رویاهای نا خوشایند و هولناکی گفته می شود که با عصبانیت، اضطراب و ترس فرد همراه می باشد. در صورتی که فرد به صورت مکرر در خواب کابوس ببیند به اختلال کابوس مبتلا می باشد.
کابوس دیدن باعث می شود فرد از خواب بپرد و به سختی به خواب برود، حتی گاهی ممکن است فرد در یک شب بارها کابوس ببیند و بیدار شود.
کابوس معمولا در مرحله REM رخ می دهد زیرا در این مرحله از خواب احتمال رویا دیدن بیشتر است.
5. هراس شبانه
به وضعیتی گفته می شود که فرد به صورت ناگهانی و وحشت زده از خواب بیدار شود. این حالت می تواند بین 30 ثانیه تا 5 دقیقه طول بکشد.
هراس شبانه ممکن است با مواردی همچون گریه کردن، جیغ کشیدن، ضربان قلب سریع، عرق کردن و بر افروختگی صورت همراه باشد. همچنین بر خلاف کابوس های شبانه معمولا رویایی در آن وجود نداشته یا بسیار کم است و می تواند در مرحله NREM نیز اتفاق بیفتد.
6. شب ادراری
شب ادراری به ادرار غیر ارادی در خواب گفته می شود که به خصوص کودکان کمتر از 6 سال را درگیر می کند.
این وضعیت معمولا زمانی اتفاق می افتد که مثانه حاوی ادرار بیش از حد گنجایش خود باشد که در برخی موارد علت زمینه ای ندارد اما گاهی به دلیل بیماری هایی همچون عفونت های دستگاه ادراری رخ می دهد.
7. گیج بیداری
نوعی اختلال پاراسومنیا است که در آن فرد هنگام بیدار شدن بسیار گیج به نظر می رسد و نمی داند کجا است و چه کاری انجام می داده است.
سایر رفتارهای احتمالی در این وضعیت عبارتند از :
- صحبت کردن آهسته
- حافظه ضعیف
- گریه کردن
- کند بودن واکنش های فرد
8. دندان قروچه
فردی که دچار دندان قروچه است در طول خواب دندان های خود را به شدت به هم فشار داده یا روی هم می ساید که می تواند مشکلات زیر را به همراه داشته باشد :
- درد یا حساسیت دندان ها
- درد فک، صورت یا گردن
- درد شبیه گوش درد
9. اختلال خوردن در خواب
در این وضعیت فرد در مرحله NREM شروع به خوردن یا نوشیدن می کند و ممکن است تا حدی یا کاملا هوشیار باشد. این وضعیت معمولا به صورت مکرر رخ می دهد و رفتارهای خاص آن عبارتند از :
- خوردن خوراکی ها یا ترکیبات غذایی غیر معمول
- خوردن و نوشیدن سریع
- مصرف مواد غذایی سمی مانند گوشت خام
10. اختلالات رفتاری خواب REM
در این اختلال فرد رویاهای واضح دیده و عملا آن ها را در مرحله REM خواب انجام می دهد.
این وضعیت با راه رفتن در خواب یا هراس شبانه که شخص اغلب گیج است تفاوت دارد و او معمولا می تواند به راحتی بیدار شده و رویایش را به خاطر بیاورد.
رفتارهای شایع در این نوع پاراسومنیا عبارتند از :
- مشت زدن
- داد زدن
- لگد زدن
- پریدن
- چنگ زدن
11. سایر انواع
برخی انواع پاراسومنیا کمتر شایع هستند، به عنوان مثال :
- پیامک زدن در خواب؛ در این نوع پاراسومنیا فرد در حالی که خواب است برای دیگران پیامک می فرستد
- سکسومنیا؛ که شامل بروز رفتارهای جنسی در خواب می باشد
- سندرم انفجار سر؛ زمانی است که فرد هنگام خوابیدن یا بیدار شدن صدای بلند و ناگهانی شبیه انفجار در سر خود احساس می کند
- توهمات در خواب؛ فرد ممکن است توهماتی ببیند، احساس کند یا بشنود و این مسئله می تواند هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن رخ دهد
- خاراندن در خواب: در این حالت فرد ممکن است به قدری بدنش را بخاراند که با خونریزی و زخم از خواب بیدار شود
- رانندگی در خواب؛ این وضعیت بسیار نادر جزو نوع راه رفتن در خواب به شمار می رود که می تواند بسیار خطرناک باشد
علت پاراسومنیا
پارسومنیا ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد و با محرک های متعدد همراه باشد، از جمله :
- استرس
- اضطراب
- افسردگی
- اختلال استرس پس از حادثه
- مصرف مواد مخدر
- مصرف داروهای خاص
- برنامه خواب نا منظم مانند شیفت های کاری
- سایر اختلالات خواب مانند بی خوابی
- محرومیت از خواب
- بیماری های عصبی مانند بیماری پارکینسون
پاراسومنیا در کودکان
پاراسومنیا معمولا در کودکان بیشتر از بزرگسالان دیده می شود و به خصوص کودکانی که از بیماری های عصبی یا روانی مانند صرع یا بیش فعالی رنج می برند بیشتر از سایرین به آن دچار می شوند. برخی علل دیگر از جمله استرس و کم خوابی نیز می تواند باعث بروز پاراسومنیا در کودکان شود.
با وجود همه این عوامل، به طور کلی پاراسومنیا در کودکان اغلب به این دلیل اتفاق می افتد که چرخه خواب و بیداری آن ها هنوز به طور کامل توسعه نیافته است، به عبارت دیگر مرزهای بین خواب و بیداری در آن ها مشخص نیست و باعث می شود نوعی حالت هوشیاری ترکیبی ایجاد شود.
این مسئله معمولا در دوران نوجوانی بر طرف شده و وضعیت خواب فرد بهبود می یابد.
لازم به ذکر است کودکان مبتلا به پاراسومنیا نسبت به بزرگسالان گریه و ترس بیشتری از خود نشان می دهند و ممکن است از تنها خوابیدن واهمه داشته باشند.
اگر کودک شما رفتارهای خواب غیر طبیعی دارد باید بدانید که او این کارها را عمدا انجام نمی دهد و به جای تنبیه کردن روی حمایت از او تمرکز داشته باشید.
به عنوان مثال اگر تختخوابش را خیس کرده از او بخواهید قبل از خواب حتما دستشویی برود.
علائم پاراسومنیا
پاراسومنیا علاوه بر رفتار غیر عادی در هنگام خواب می تواند علائم دیگری نیز ایجاد کند، از جمله فرد :
- گیج یا سر درگم از خواب بیدار می شود
- هنگام بیدار شدن نمی داند کجا است
- انجام کارهای خاصی را به خاطر نمی آورد
- زخم های جدید روی بدن خود می بیند
- در خوابیدن شبانه مشکل دارد
- در طول روز از احساس خواب آلودگی یا خستگی رنج می برد
تشخیص پاراسومنیا
برای تشخیص پاراسومنیا لازم است فرد توسط یک متخصص خواب معاینه شده و رفتارهای او بررسی شود.
روش های تشخیصی اغلب شامل موارد زیر می باشند :
- بررسی سابقه پزشکی : پزشک در مورد بیماری های زمینه ای، داروهای مصرفی، سابقه خانوادگی و سبک زندگی سوالاتی از فرد می پرسد
- تاریخچه خواب : تهیه یک دفترچه خواب می تواند الگوهای رفتاری خواب فرد را نشان دهد. اگر فرد هم اتاقی داشته باشد می تواند از او در این مورد کمک بگیرد
- پلی سومنوگرافی : در این تکنیک فرد یک شب در آزمایشگاه می خوابد تا متخصص بتواند رفتار او را در خواب تجزیه و تحلیل کرده و امواج مغزی، تنفس و ضربان قلب او را برای تشخیص دقیق تر ثبت کند
درمان پاراسومنیا
درمان پاراسومنیا به نوع و شدت آن بستگی دارد. پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند :
1. دارو درمانی
اگر پاراسومنیا به صورت مکرر یا تکرار شونده رخ دهد ممکن است مصرف دارو به کنترل آن کمک کند که نوع دارو به علائم بستگی دارد.
برخی داروهای مورد استفاده برای درمان پاراسومنیا عبارتند از :
- توپیرامات
- داروهای ضد افسردگی
- آگونیست های دوپامین
- ملاتونین
- لوودوپا
- بنزودیازپین ها مانند کلونازپام
از سوی دیگر اگر علائم به دلیل مصرف یک داروی خاص رخ دهد، پزشک ممکن است داروی جایگزین برای آن در نظر گرفته یا دوز دارو را تغییر دهد. در این شرایط بدون مشورت با پزشک مصرف دارو را قطع نکنید.
2. درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری از روش های درمانی متداول برای پاراسومنیا است زیرا این اختلال اغلب با نگرانی های مربوط به سلامت روان مانند استرس و اضطراب ارتباط دارد.
روش های دیگری که ممکن است در کنار درمان شناختی رفتاری مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از :
- روان درمانی
- آرامش درمانی
- هیپنوتیزم
3. درمان های خانگی
برای کاهش علائم می توان اقداماتی در منزل انجام داد، مثلا ممکن است پزشک پیشنهاد دهد :
- کودک خود را حدود 15 تا 30 دقیقه قبل از این که خودش بیدار شود از خواب بیدار کنید. این کار ممکن است به کاهش رفتارهایی که از الگوی خاص پیروی می کنند کمک کند و معمولا در مورد راه رفتن در خواب و هراس شبانه استفاده می شود
- محیط خواب را امن تر کنید. در صورتی که در خواب راه می روید یا دچار اختلالات رفتاری خواب REM هستید ممکن است لازم باشد تنها بخوابید و وسایل خطرناک را از دسترس خود دور کنید. همچنین می توانید پنجره و درها را قفل کرده و تشک خود را روی زمین قرار دهید
منبع: healthline
