درد شکم (Abdominal pain) که به آن معده درد یا دل درد نیز گفته می شود از دردهای شایع است که بسیاری از افراد در طول زندگی خود آن را تجربه می کنند.
این درد می تواند موضعی یا سراسری باشد و به دلایل مختلف رخ دهد که علت آن با توجه به نوع، شدت و محل درد تشخیص داده می شود.
در ادامه قصد داریم درباره دردهای شکمی و علل، علائم و روش های درمان آن ها صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
درد شکم چیست؟
درد شکم نوعی درد است که بین قفسه سینه و ناحیه لگن ایجاد می شود و می تواند به صورت گرفتگی دردناک، مبهم، متناوب یا درد تیز و شدید و همچنین موضعی یا عمومی باشد.
دردهای شکمی موضعی به یک ناحیه از شکم محدود هستند و اغلب به دلیل مشکلاتی در یک اندام خاص ایجاد می شوند که شایع ترین آن ها زخم معده می باشد.
درد شبیه گرفتگی ممکن است با اسهال، یبوست، نفخ، یا باد ارتباط داشته باشد و در خانم ها این درد معمولا به دلیل قاعدگی، سقط جنین یا عوارض باروری رخ می دهد. این نوع درد اصطلاحا می گیرد و ول می کند و ممکن است بدون درمان خود به خود برطرف شود.
به علاوه عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا انگلی که معده و روده را درگیر کرده اند ممکن است باعث درد قابل توجهی در ناحیه شکم شوند.
درد کولیکی در ناحیه شکم نیز اصطلاحا می گیرد و ول می کند. به عبارت دیگر در یک لحظه فرد دردی ندارد اما لحظه بعد درد شدید و ناگهانی در شکم خود احساس می کند. این درد معمولا به دلیل سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا رخ می دهد.
انواع درد شکم
همه دردهای شکمی یکسان نیستند. به عنوان مثال درد حاد شکمی دردی است که به مدت یک هفته یا کمتر رخ داده اما درد مزمن شکمی دردی دائمی یا عود کننده است که به مدت 3 ماه یا بیشتر ادامه داشته است.
از آن جا که درد در ناحیه شکم ممکن است به دلایل مختلف از جمله اختلالات گوارشی و سیستمیک رخ دهد، گاهی تشخیص علت اصلی درد برای پزشک چالش برانگیز می شود.
درد پیش رونده شکمی دردی است که با گذشت زمان بدتر می شود و اغلب با پیشرفت درد علائم دیگر نیز رخ می دهد. این درد معمولا نشانه مشکل جدی تر است.
علت درد شکم
بسیاری از بیماری ها و مشکلات سلامتی می توانند باعث درد شکم شوند. اما دلایل اصلی عبارتند از :
- عفونت
- ضایعه غیر طبیعی
- التهاب
- انسداد
- اختلالات روده ای
- التهاب
- بیماری هایی که روی اندام های شکم تاثیر می گذارد
عفونت های گلو، روده ها و خون نیز می توانند باعث ورود باکتری ها به دستگاه گوارش و بروز درد شکم شوند. این عفونت ها همچنین ممکن است تغییراتی در گوارش مانند اسهال یا یبوست به دنبال داشته باشند.
گرفتگی های مربوط به قاعدگی نیز از علل بالقوه درد در ناحیه تحتانی شکم می باشند اما معمولا از آن ها به عنوان علت دردهای لگنی یاد می شود.
سایر علل شایع درد شکم عبارتند از :
- یبوست
- اسهال
- گاستروانتریت (آنفلوآنزای معده)
- رفلاکس اسید (زمانی که محتویات معده به سمت مری بر می گردد و باعث سوزش سر دل و سایر علائم می شود)
- استفراغ
- استرس
بیماری هایی که روی سیستم گوارشی تاثیر می گذارند نیز می توانند باعث درد مزمن شکم شوند و شایع ترین آن ها عبارتند از :
- بیماری رفلاکس معده به مری
- سندرم روده تحریک پذیر (اختلالی که باعث درد شکمی، گرفتگی عضلات و تغییر در حرکات روده می شود)
- بیماری کرون (نوعی بیماری التهابی روده)
- عدم تحمل لاکتوز (ناتوانی در هضم لاکتوز، قند موجود در شیر و محصولات شیر)
برخی علل درد شدید شکم عبارتند از :
- پارگی اندام یا احتمال پارگی (مانند ترکیدن آپاندیس یا آپاندیسیت)
- سنگ کیسه صفرا
- سنگ کلیه
- عفونت کلیه
محل درد شکم نیز ممکن است سر نخ خوبی از علت آن به پزشک بدهد. به عنوان مثال دردی که تنها به یک ناحیه خاص محدود نیست و در سراسر شکم احساس می شود ممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد :
- آپاندیسیت (التهاب آپاندیس)
- بیماری کرون
- آسیب تروماتیک
- سندرم روده تحریک پذیر
- عفونت مجاری ادراری
- آنفلوآنزا
دردی که در قسمت پایین شکم احساس می شود ممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد :
- آپاندیسیت
- انسداد روده
- بارداری خارج رحمی
در خانم ها درد در اندام های تناسلی زیر شکم می تواند ناشی از موارد زیر باشد :
- دیسمنوره (درد شدید قاعدگی)
- کیست تخمدان
- سقط جنین
- فیبروم ها
- اندومتریوز
- بیماری التهابی لگن
- حاملگی خارج رحمی
درد بالای شکم ممکن است به دلایل زیر رخ دهد :
- سنگ کیسه صفرا
- حمله قلبی
- هپاتیت (التهاب کبد)
- پنومونی
درد در مرکز شکم می تواند از موارد زیر نشات بگیرد :
- آپاندیسیت
- گاستروانتریت
- آسیب دیدگی ها
- اورمی (تجمع مواد زائد در خون)
درد پایین شکم سمت چپ ممکن است ناشی از موارد زیر باشد :
- بیماری کرون
- سرطان
- عفونت کلیه
- کیست تخمدان
- آپاندیسیت
درد بالای شکم سمت چپ گاهی اوقات به دلایل زیر ایجاد می شود :
- طحال بزرگ شده
- نهفتگی مدفوع (مدفوع سفت شده که قابل دفع نیست)
- آسیب دیدگی
- عفونت کلیه
- حمله قلبی
- سرطان
علل درد سمت راست پایین شکم عبارتند از :
- آپاندیسیت
- فتق (زمانی که اندامی از نقطه ضعیفی در عضلات شکم بیرون زده است)
- عفونت کلیه
- سرطان
- آنفلوآنزا
درد بالای شکم سمت راست ممکن است از علل زیر نشات بگیرد :
- هپاتیت
- آسیب دیدگی
- پنومونی
- آپاندیسیت
چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟
درد خفیف شکم ممکن است بدون درمان بهبود پیدا کند. به عنوان مثال اگر درد به دلیل گاز یا نفخ شکم رخ داده باشد خود به خود رفع می شود اما در برخی موارد ممکن است نیاز به مراجعه به پزشک باشد.
اگر درد شکم شدید و همراه با تروما (ناشی از تصادف یا جراحت) یا فشار یا درد در ناحیه قفسه سینه باشد لازم است به اورژانس مراجعه شود.
اگر درد به قدری شدید است که بیمار نمی تواند بی حرکت بنشیند یا برای راحتی ترجیح می دهد چماتمه بزند یا اگر درد شکم با هر یک از موارد زیر همراه باشد باید فورا با اورژانس تماس گرفت :
- مدفوع خونی
- تب بیشتر از 101 درجه فارنهایت (38.33 درجه سانتیگراد)
- استفراغ خونی (هماتمزیس)
- حالت تهوع یا استفراغ مداوم
- زرد شدن پوست یا چشم
- تورم یا حساسیت شدید شکم
- مشکل در تنفس
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر به پزشک مراجعه کنید :
- درد شکم که بیش از 24 ساعت طول بکشد
- یبوست طولانی مدت
- استفراغ
- احساس سوزش هنگام ادرار کردن
- تب
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی به سر می برید، در صورت بروز درد شکم با پزشک خود تماس بگیرید.
تشخیص درد شکم
علت اصلی درد شکم با کمک یک سری آزمایش و همچنین صحبت کردن صادقانه با پزشک در مورد علائم آن قابل تشخیص می باشد.
پزشک معمولا قبل از تجویز آزمایش معاینه فیزیکی انجام می دهد که شامل فشار دادن ملایم نواحی مختلف شکم برای بررسی حساسیت و تورم است. همچنین احتمالا سوالات زیر را از بیمار می پرسد :
- محل دقیق درد کجاست؟
- آیا درد همیشه در این یک مکان بوده یا محل آن متغیر است؟
- شدت درد چقدر است؟
- آیا درد ثابت است یا به صورت موجی می آید و می رود؟
- آیا درد به قدری شدید است که در زندگی روزمره اختلال ایجاد می کند؟
- هنگام شروع درد مشغول انجام چه کاری بوده اید؟
- آیا درد در اوقات خاصی از روز شدیدتر می شود؟
- آخرین اجابت مزاج شما چه زمانی بود؟
- آیا اجابت مزاج منظم دارید؟
- آیا متوجه تغییراتی در ادرار خود شده اید؟
- آیا تغییرات اساسی در رژیم غذایی خود ایجاد کرده اید؟
همچنین ممکن است از خانم های در سنین باروری در مورد سابقه جنسی و قاعدگی سوالاتی پرسیده شود.
اطلاعات به دست آمده از پرسش های بالا و معاینه فیزیکی به پزشک در تجویز آزمایش های تشخیصی درست کمک می کند.
برای تشخیص علت ممکن است از آزمایش های تصویر برداری مانند ام آر آی، سونوگرافی و اشعه ایکس برای مشاهده جزئیات اندام ها، بافت ها و سایر ساختارهای شکم استفاده شود. این آزمایش ها به تشخیص تومور، شکستگی، پارگی و التهاب کمک می کنند.
سایر آزمایش ها عبارتند از :
- کولونوسکوپی (برای مشاهده داخل کولون و روده)
- آندوسکوپی (برای تشخیص التهاب و ناهنجاری در مری و معده)
- رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی (یک آزمایش اشعه ایکس خاص که از رنگ کنتراست برای بررسی وجود ضایعه، زخم، التهاب، انسداد و سایر ناهنجاری ها در معده استفاده می کند)
گاهی نیز از آزمایش های خون، ادرار و مدفوع برای بررسی وجود عفونت های باکتریایی، ویروسی و انگلی استفاده می شود.
درمان درد شکم
نحوه درمان شکم درد تا حد زیادی به تشخیص علت آن بستگی دارد.
به عنوان مثال برای دردهایی که در اثر زخم معده ایجاد شده اند داروهای کاهنده التهاب می تواند کمک کننده باشد اما مواردی همچون سنگ کلیه به درمان های جدی تری همچون سنگ شکنی نیاز دارد. در مورد التهاب کیسه صفرا نیز ممکن است عمل جراحی انجام شود.
پزشک احتمالا از یک داروی تسکین دهنده درد مانند آمی تریپتیلین یا ترازودون استفاده می کند که باعث تغییر نحوه پردازش سیگنال های درد توسط مغز می شود.
اگر درد شکم از یک وضعیت پزشکی جدی نشات نگرفته باشد می توان از برخی درمان های خانگی برای تسکین درد استفاده کرد، از جمله :
- زنجبیل
- دمنوش بابونه
- رژیم برات (موز، برنج، سس سیب، نان تست)
- نعناع تند
- سرکه سیب
- پد گرمایی
- حمام آب گرم
پیشگیری از درد شکم
همه انواع دردهای شکمی قابل پیشگیری نیستند اما می توان خطر بروز درد شکم را با اقدامات زیر به حداقل رساند :
- استفاده از یک رژیم غذایی سالم
- نوشیدن آب فراوان
- ورزش منظم
- خوردن وعده های غذایی کوچک تر
اگر از اختلال روده ای مانند بیماری کرون رنج می برید، رژیم غذایی که پزشک تجویز کرده را دنبال کنید تا ناراحتی های شکمی را به حداقل برسانید و اگر به رفلاکس معده مبتلا هستید از 2 ساعت قبل از خواب غذا نخورید.
دراز کشیدن بلافاصله بعد از غذا خوردن نیز ممکن است باعث سوزش سر دل و درد شکم شود. بنابراین سعی کنید حداقل 2 ساعت بعد از غذا خوردن دراز نکشید.
چشم انداز درد شکم
اگر دچار درد شکم شده اید بسیار مهم است که زود نتیجه نگیرید زیرا این درد اغلب نشانه مشکلات جدی نیست اما اگر درد، مزمن یا پیش رونده است با پزشک خود صحبت کنید.
اگر درد حاد شکمی شدید است با پزشک خود تماس بگیرید تا علت آن مشخص شده و برای درمان مناسب آن اقدام شود.
منبع: healthline
