واریکوسل (به انگلیسی: Varicoceles) از بیماری های مردان است که علائم بسیار شبیه رگ های واریس در پا دارد با این تفاوت که در اطراف بیضه ایجاد می شود.
این عارضه جدی محسوب نمی شود و با خطرات خاص یا درد همراه نمی باشد اما می تواند عوارضی به دنبال داشته باشد که مهم ترین آن ها اثر منفی در باروری مردان است.
در ادامه قصد داریم درباره واریکوسل و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
واریکوسل چیست؟
واریکوسل به بزرگ شدن رگ های بیضه اشاره دارد که به دلیل سو عملکرد در برخی دریچه های مربوط به پمپاژ خون رخ می دهد و از نظر ظاهری شبیه رگ های واریس در پا می باشد.
این عارضه روی نوعی شبکه وریدی به نام پامپینی فرم که در طناب اسپرمی قرار گرفته اثر می گذارد، طنابی که لوله های منی بر (لوله حامل اسپرم) و شریان بیضه را که خون را به بیضه ها منتقل می کند نگه داشته است.
نکته مهم این که تولید اسپرم در دمای حدود 34.5 درجه سانتی گراد نسبت به دمای 37 درجه سانتی گراد بدن کارآمدتر است، این مسئله یکی از دلایلی است که باعث شده بیضه ها از نظر فیزیکی از تنه بدن جدا باشند.
نقش اصلی شبکه وریدی پامپینی فرم، خنک سازی خون شریانی قبل از رسیدن به اسپرم می باشد که آن را طریق مکانیسم تبادل گرما انجام می دهد، در حالی که عارضه واریکوسل می تواند این سیستم خنک کننده را مختل و از تولید اسپرم با کیفیت توسط بیضه جلوگیری کند.
این عارضه معمولا تنها روی یک سمت بدن (اغلب سمت چپ) اثر می گذارد و حدود 15 درصد مردان به خصوص در سنین 15 تا 25 سالگی دچار آن می شوند.
علت واریکوسل
واریکوسل زمانی رخ می دهد که دریچه های طناب اسپرمی که خون را به بیضه ها بر می گردانند به درستی کار نمی کنند. علت این مسئله به طور دقیق مشخص نیست اما تقریبا شبیه حالتی است که در رگ های واریس پا اتفاق می افتد.
ناگفته نماند سیاهرگ ها یا وریدهای بدن دارای دریچه های یک طرفه ای هستند که باید اجازه جریان یافتن خون به سمت قلب را بدهند تا خون به سمت قلب حرکت کند، اما دریچه معیوب با عملکرد نادرست خود می تواند در جریان خون اختلال ایجاد کند. در نتیجه خون به جای حرکت کردن در یک جا انباشته شده و به اتساع عروقی منجر می شود.
می توان واریکوسل را بر اساس موارد زیر دسته بندی کرد :
- نوع فشار : ورید اسپرمی از خون پر شده و باعث ایجاد واریکوسل درجه 1 می شود
- نوع شانت : تجمع شدید باعث آسیب ورید اسپرمی و سایر رگ ها شده و به واریکوسل شدیدتر (درجه 2 یا درجه 3) منجر می شود
در واریکوسل معمولا بیضه چپ تحت تاثیر قرار می گیرد، با این حال این مسئله می تواند روی تولید اسپرم در هر دو سمت اثر بگذارد.
عوامل خطر زای واریکوسل
هیچ عامل خطر زایی برای واریکوسل شناخته نشده اما این عارضه معمولا در دوران بلوغ رخ می دهد. به علاوه به نظر می رسد اضافه وزن می تواند خطر آن را کاهش داده در حالی که قد بلندتر باعث افزایش احتمال بروز آن می شود.
تا مدت ها قبل تصور می شد مردی که یک بار فرزند دار شده بعید است دچار ناباروری شود اما محققان در سال 1993 به این نتیجه رسیدند که این تصور اشتباه است و حتی می توان گفت خطر ناباروری با گذشت زمان افزایش می یابد.
در صورتی که واریکوسل در سن بالای 40 سال ایجاد شود می تواند به انسداد عروق بزرگ تر در ناحیه شکمی و احتمالا تومور در کلیه منجر شود.
علائم واریکوسل
واریکوسل به ندرت دردناک می شود اما گاهی با دردی همراه است که :
- هنگام ایستادن یا ورزش کردن تشدید می شود
- شدت آن خفیف تا شدید است
- هنگام خوابیدن به پشت کاهش می یابد
- با گذشت زمان بدتر می شود
علائم واریکوسل معمولا چندان قابل توجه نیست، اگرچه یک پزشک ممکن است طی معاینه فیزیکی متوجه آن ها شود. در هر حال در صورت مشاهده علائم زیر لازم است به پزشک مراجعه شود :
- هر گونه تغییر در اندازه، شکل یا ظاهر بیضه ها
- وجود توده
- مشکلات باروری
- ورم کیسه بیضه
- رگ هایی که به طور غیر طبیعی بزرگ یا پیچ خورده به نظر می رسند
تشخیص واریکوسل
واریکوسل سه درجه مختلف دارد که عبارتند از :
- درجه 1 : کوچک ترین نوع واریکوسل است که علائم آن قابل تشخیص نمی باشد و تنها زمانی که پزشک از تکنیک مانور والسالوا استفاده کند می تواند آن را احساس کند
- درجه 2 : در این سطح نیز واریکوسل قابل مشاهده نیست اما بدون مانور والسالوا می توان آن را احساس کرد
- درجه 3 : واریکوسل قابل مشاهده است
گاهی پزشک تنها از طریق آزمایش های تصویر برداری همچون تصویر برداری حرارتی اسکروتال یا سونوگرافی رفلاکس داپلر قادر به تشخیص این عارضه است. سونوگرافی به رد سایر علل احتمالی واریکوسل مانند تومور در ورید اسپرمی یا نواحی نزدیک آن کمک می کند.
سایر آزمایش هایی که ممکن است تجویز شود شامل آزمایش های هورمونی و تجزیه و تحلیل مایع منی می باشد که برای تشخیص بالا بودن سطح هورمون تحریک کننده فولیکول و سطح پایین تستوسترون استفاده می شوند و در صورتی که پزشک به وجود اختلال در بیضه مشکوک باشد از این آزمایش ها استفاده می کند.
واریکوسل معمولا خطری ایجاد نمی کند اما در صورتی که باعث تغییر شکل، اندازه یا ثبات در ناحیه تناسلی شود لازم است به پزشک مراجعه شود.
درمان واریکوسل
واریکوسل در اکثر موارد به درمان خاصی نیاز ندارد مگر این که علائم زیر را به همراه داشته باشد :
- درد و ناراحتی
- کاهش تعداد اسپرم
- ناباروری که حداقل 2 سال ادامه داشته و توجیه خاصی نداشته باشد
در این موارد ممکن است عمل جراحی توصیه شود.
عمل جراحی
به طور کلی سه نوع عمل جراحی برای درمان واریکوسل وجود دارد که عبارتند از :
1. واریکوسلکتومی
این عمل جراحی به صورت باز و تحت بی حسی موضعی یا بیهوشی کامل انجام می شود که طی آن جراح از طریق کشاله ران یا به ندرت از طریق شکم یا قسمت فوقانی ران به ناحیه مورد نظر دسترسی پیدا می کند و با کمک سونوگرافی و میکروسکوپ های جراحی، رگ های آسیب دیده را می بندد تا خون تغییر مسیر دهد.
درد بعد از عمل جراحی معمولا قابل توجه نیست و فرد به سرعت می تواند به زندگی عادی خود برگردد.
2. جراحی لاپاراسکوپی
طی این عمل جراحی پزشک یک شکاف کوچک در شکم ایجاد کرده و با عبور دادن یک ابزار جراحی از آن، مشکل ایجاد شده را برطرف می کند.
3. آمبولیزاسیون از راه پوست
در این روش پزشک یک لوله یا کاتتر را از طریق گردن یا کشاله ران به بدن وارد و ابزارهای لازم جراحی را از این لوله به محل مورد نظر انتقال می دهد. سپس با استفاده از فنر یا مواد شیمیایی رگ را زخم و مسدود می کند.
این روش جراحی کمتر تهاجمی بوده، به صورت سرپایی انجام می شود و زمان بهبودی آن نسبتا کوتاه است.
خطرات عمل جراحی
تکنیک های جراحی ذکر شده نسبتا ایمن هستند اما مانند هر عمل جراحی دیگر ممکن است خطرات متعددی به همراه داشته باشند، از جمله :
- آسیب شریانی
- افزایش شدت آتروفی بیضه
- عفونت
- کبودی، ورم یا تجمع مایعات در ناحیه
- درد شکمی
در موارد نادر ترومبوز سیاهرگ کلیوی ایجاد می شود که کلیه را تحت تاثیر قرار داده و ممکن است نیاز به عمل های جراحی بیشتر داشته باشد.
گاهی اوقات نیز رگ های سالم که خون از طریق آن ها تغییر مسیر داده است بعد از عمل جراحی بزرگ می شوند و به ادامه درمان نیاز خواهد بود.
درمان خانگی و طبیعی
همان طور که قبلا اشاره کردیم واریکوسل معمولا آن قدر جدی نیست که به عمل جراحی نیاز داشته باشد و استفاده از لباس زیر مخصوص می تواند به کاهش درد در این عارضه کمک می کند.
گزینه های درمانی طبیعی مختلف برای درمان کاهش اسپرم وجود دارد اما قبل از هر گونه اقدام لازم است با پزشک مشورت شود.
عوارض واریکوسل
واریکوسل در برخی موارد ممکن است باعث بروز عوارض شود، از جمله :
1. ناباروری
ناباروری جدی ترین عارضه واریکوسل است که احتمالا به این دلیل رخ می دهد که افزایش خون در ناحیه باعث افزایش دمای بیضه ها شده و روی اسپرم اثر منفی می گذارد.
بین 35 تا 44 درصد افرادی که از ناباروری اولیه رنج می برند دچار واریکوسل می باشند. منظور از ناباروری اولیه زمانی است که یک زوج بعد از یک سال تلاش، موفق به بارداری نشده باشند.
این عارضه در حدود 45 تا 81 درصد از مردانی که به ناباروری ثانویه دچار هستند نیز دیده می شود. منظور از ناباروری ثانویه زمانی است که یک زوج حداقل یک بار بچه دار شده اند اما بارداری مجدد آن ها با مشکل مواجه شده است.
2. کوچک شدن بیضه
واریکوسل می تواند به آتروفی یا کوچک شدن بیضه منجر شود زیرا لوله های اسپرم ساز که بخش عمده ای از بیضه را تشکیل می دهند در صورت آسیب دیدگی بیضه را نرم و کوچک تر کنند.
3. عدم تعادل هورمون ها
زمانی که سلول ها به نسبت به افزایش فشار واکنش نشان می دهند ممکن است تغییراتی در سطح هورمون ها ایجاد شود و سطح هورمون لوتئین ساز افزایش یابد. این هورمون در بدن زنان و مردان وجود دارد اما سطح آن در بدن زنان بیشتر است. همچنین ممکن است سطح تستوسترون تغییر پیدا کند.
منبع: medicalnewstoday
