قانقاریا (به انگلیسی: Gangrene) نوعی عارضه جدی و خطرناک است که به دلیل عدم خون رسانی و کمبود اکسیژن در اندام های بدن رخ داده و در صورت عدم توجه به موقع می تواند به عوارض جدی همچون قطع عضو و حتی مرگ بیمار منجر شود.
قانقاریا معمولا اندام های دور از قلب مانند انگشتان دست و پا را تحت تاثیر قرار می دهد و به دو نوع خشک و مرطوب دسته بندی می شود که هر یک علت و علائم خاص خود را دارند.
در ادامه قصد داریم درباره قانقاریا و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
قانقاریا چیست؟
قانقاریا به مرگ و فساد بافت و سلول های پوستی اشاره دارد و زمانی رخ می دهد که بافت برخی قسمت های بدن (اغلب انگشتان دست یا پا) به دلیل کمبود خون حاوی اکسیژن از بین برود.
این مسئله یک وضعیت جدی و خطرناک است که می تواند به قطع عضو یا حتی مرگ فرد منجر شود و برای جلوگیری از گسترش مرگ و میر بافتی لازم است در اسرع وقت تحت درمان قرار بگیرد.
دیابت یکی از بیماری های مرتبط با قانقاریا است و نوروپاتی دیابتی یا مرگ عصبی می تواند به معنای آسیب دیدگی باشد که به آن توجهی نشده است. به علاوه دیابت با تاثیر گذاشتن روی عروق کوچک شریانی باعث می شود این عروق نتوانند نیاز اندام های انتهایی بدن را تامین کنند.
از دیگر عوامل خطر زای قانقاریا می توان به سیگار کشیدن و بیماری رینود اشاره کرد.
قانقاریا معمولا بخش های خارجی بدن را درگیر می کند و اندام های حرکتی را تحت تاثیر قرار می دهد اما ممکن است روی بافت های داخلی نیز اثر بگذارد. به عنوان مثال عوارض ناشی از عمل جراحی می تواند به قانقاریای داخلی منجر شود که با علائمی همچون شوک سمی (شوک توکسیک) همراه می باشد.
برای جلوگیری از عوارض جدی و مرگ بیمار در اثر قانقاریا نیاز به درمان فوری از جمله برداشتن بافت مرده و گاهی قطع عضو می باشد.
انواع قانقاریا
به طور کلی دو نوع اصلی قانقاریا وجود دارد که شامل قانقاریا خشک و مرطوب می باشد، سایر انواع مانند قانقاریا فورنیه و قانقاریا داخلی کمتر شایع هستند.
قانقاریا خشک
قانقاریا خشک روند پیشرفت آهسته تری نسبت به قانقاریای مرطوب داشته و معمولا با بیماری های مزمن همچون دیابت همراه می باشد.
در این نوع قانقاریا پوست خشک، چروکیده و معمولا تیره رنگ و سرد به نظر می رسد و رنگ آن ممکن است از قهوه ای تا آبی مایل به ارغوانی متغیر باشد.
لازم به ذکر است برخی بیماری های عروق خونی مانند تصلب شرایین نیز می توانند باعث بروز قانقاریا خشک شوند.
قانقاریا مرطوب
در قانقاریا مرطوب پوست ورم کرده، تاول می زند و ممکن است ترک خورده و چرک در آن ایجاد شود.
به طور کلی در این نوع قانقاریا که احتمالا به دنبال سوختگی شدید یا سرمازدگی رخ می دهد بافت مرده عفونت می کند. همچنین می تواند در افراد مبتلا به دیابت که دچار آسیب دیدگی شده اند اما به دلیل نوروپاتی دیابتی متوجه آن نمی شوند (یا به آن توجه نمی کنند) ایجاد شود.
قانقاریا مرطوب نسبت به نوع خشک سریع تر پیشرفت کرده و در صورت عدم درمان فوری می تواند باعث مرگ بیمار شود.
قانقاریا گاز
قانقاریا گاز که به آن میونکروز کلستریدیال نیز گفته می شود در واقع نوعی قانقاریا مرطوب بدخیم است که معمولا به دلیل تمیز نکردن زخم ها و گاهی به دنبال عمل جراحی که طی آن خون رسانی در بدن بیمار دچار اختلال شده ایجاد می شود.
در برخی موارد قانقاریا خشک نیز در صورت عفونت باکتریایی می تواند به نوع مرطوب تبدیل شود.
علت قانقاریا
علت بروز همه انواع قانقاریا کاهش خون رسانی در یک ناحیه خاص از بدن می باشد که طی آن بافت دچار کمبود اکسیژن و مواد مغذی شده و می میرد.
برخی علل شایع قانقاریا خشک عبارتند از :
- مشکلات عروقی : اغلب به دلیل عدم سلامت سرخرگ ها و سیاهرگ های پا و انگشتان پا رخ می دهد که معمولا به مرور زمان و به دلیل ابتلا به بیماری هایی همچون دیابت، بیماری شریانی محیطی و فشار خون بالا ایجاد می شود
- سوختگی شدید و سرما : حرارت شدید، عوامل شیمیایی و سرمای شدید (مانند سرمازدگی) همگی می توانند باعث قانقاریای خشک شوند که در برخی موارد ممکن است به قانقاریای مرطوب تبدیل شود
- بیماری رینود : اختلال گردش خون در انگشتان دست و پا در بیماری رینود و به خصوص در هوای سرد می تواند در بروز برخی موارد قانقاریا نقش داشته باشد
- دیابت : عدم تعادل سطح قند خون می تواند به عروق و اعصاب آسیب برساند و اکسیژن رسانی به اندام ها را کاهش دهد
برخی علل شایع قانقاریا مرطوب عبارتند از :
- جراحت : زخم های عمیق و شدید که می توانند محل خوبی برای رشد و نمو باکتری ها باشند ممکن است به قانقاریا مرطوب منجر شوند. به عنوان نمونه می توان به جراحات ایجاد شده در جنگ، تصادفات جاده ای و کار با ماشین آلات اشاره کرد (در صورتی که بافت های مجروح و کوفته عفونی شوند)
- قانقاریای خشک : در صورتی که ناحیه آسیب دیده عفونی شود ممکن است به نوع مرطوب تبدیل شود
- آمبولی : انسداد ناگهانی سرخرگ می تواند به قانقاریای خشک منجر شود که در صورت بروز عفونت، خطر قانقاریای مرطوب را افزایش می دهد
- ضعیف شدن سیستم ایمنی : اگر سیستم ایمنی بدن به هر دلیل از جمله ابتلا به اچ آی وی، دیابت، اعتیاد طولانی مدت به الکل یا مواد مخدر، شیمی درمانی یا پرتو درمانی ضعیف شود، عفونت های جزئی با سرعت بیشتر تشدید شده و می توانند به قانقاریا منجر شوند
عوامل خطر زای قانقاریا
برخی عوامل خطر زای قانقاریا عبارتند از :
- سیگار کشیدن
- چاقی، دیابت، فشار خون بالا و سایر علل بیماری های عروقی
- مصرف بیش از حد الکل که می تواند باعث آسیب عصبی شود
- اختلال در عملکرد ایمنی بدن، به عنوان مثال ابتلا به عفونت اچ آی وی یا استفاده از شیمی درمانی و پرتو درمانی
- استفاده از داروهای وریدی
قانقاریا به ندرت با مصرف داروهای ضد انعقاد خون مانند وارفارین ارتباط دارد.
علائم قانقاریا
برخی مشخصه های اصلی قانقاریا مرطوب و خشک عبارتند از :
- در قانقاریا ناحیه درگیر تغییر رنگ داده و در نهایت خشک و تیره رنگ می شود. به عنوان مثال در قانقاریای خشک رنگ پوست از قرمز به سیاه تغییر کرده یا در قانقاریای مرطوب متورم و بدبو می شود. قانقاریایی گاز نیز باعث ایجاد چرک بد بو و قهوه ای رنگ می شود
- براق و پوسته شدن پوست، به طوری که یک مرز واضح بین پوست آسیب دیده و سالم ایجاد می شود
- دردی که به مرور به بی حسی و ناتوانی حرکتی در ناحیه منجر می شود
- سرد شدن پوست در ناحیه آسیب دیده و از بین رفتن نبض در سرخرگ های آن
قانقاریای داخلی
قانقاریایی داخلی نیز مانند قانقاریای خارجی شامل مرگ بافتی می باشد اما تفاوت هایی بین آن ها وجود دارد و ممکن است برخی علائم قانقاریای خارجی را نداشته باشد. در عوض گاهی به دنبال شوک سپتیک و سایر عوارض، علائم زیر ظاهر خواهد شد :
- تب و لرز
- گیجی
- حالت تهوع، استفراغ و اسهال
- افت فشار خون که باعث سبکی سر و غش کردن می شود
- تنگی نفس و افزایش ضربان قلب
قانقاریای گاز
در قانقاریای گاز علاوه بر علائم ذکر شده ممکن است علائم دیگری نیز مشاهده شود. در این نوع، عفونت به سرعت انتشار پیدا کرده و در عرض چند دقیقه تغییراتی ایجاد خواهد شد.
برخی علائم پوستی در قانقاریای گاز عبارتند از :
- پوست دردناک و متورم می شود
- پوست در ابتدا رنگ پریده به نظر می رسد اما به مرور به رنگ قرمز یا برنزه و در نهایت به سبز مایل به سیاه تغییر رنگ می دهد
- تاول های پر از مایع به رنگ قرمز مایل به قهوه ای ظاهر می شود
- در صورت تخلیه شدن، ترشحات به شکل مایع بد بو و قرمز مایل به قهوه ای یا خونی هستند
- هنگام معاینه به دلیل حرکت گاز زیر پوست احساس ترک خوردگی یا کریپتوس ایجاد می شود
به این عارضه آمفیزم زیر جلدی گفته می شود. گازی که توسط باکتری های عفونی تولید می شود بسیار سمی است و باعث گسترش سریع نکروز در بدن می شود.
تاکید می شود قانقاریا گاز بسیار جدی است و خیلی سریع به وضعیت کشنده تبدیل می شود.
تشخیص قانقاریا
پزشک برای بررسی علائم و تشخیص عفونت بالقوه در اثر تروما یا جراحت، ابتدا معاینه بدنی انجام داده و سابقه پزشکی فرد و علائم احتمالی شوک را بررسی می کند.
در صورت مشکوک بودن به قانقاریا، احتمالا برای تعیین نوع، شدت نکروز و تشخیص یا رد نوع گاز از آزمایش های تشخیصی بیشتر استفاده خواهد شد، از جمله :
- اشعه ایکس برای آشکار کردن حباب های گاز زیر بافت عضلات
- ام آر آی و سی تی اسکن برای تعیین میزان درگیر شدن عضلات
- آزمایش خون، بافت و هر گونه ترشحات ممکن است برای شناسایی عفونت های باکتریایی استفاده شود
- برای بررسی میزان شدت نکروز و به دست آوردن نمونه بافتی ممکن است نیاز به جراحی باشد، احتمالا حین جراحی بافت مرده را نیز از بین خواهند برد
درمان قانقاریا
درمان قانقاریا به نوع، محل و میزان بافت آسیب دیده بستگی دارد. افرادی که مشکوک به قانقاریا هستند برای کاهش خطر عارضه جدی و مرگ به کمک های فوری پزشکی نیاز دارند.
همان طور که قبلا اشاره کردیم شدیدترین شکل قانقاریا، نوع گاز است که در صورت عدم درمان به مرگ بیمار منجر خواهد شد.
درمان قانقاریا شامل اقدامات اورژانسی زیر می باشد :
- آنتی بیوتیک های داخل وریدی
- جدا کردن بافت مرده از طریق عمل جراحی و گاهی قطع عضو برای جلوگیری از انتشار عفونت
- عمل جراحی ترمیمی مانند پیوند پوست و غیره
هایپر باریک اکسیژن درمانی
در این روش بیمار در یک محفظه هایپر باریک اکسیژن با فشار بالا قرار گرفته و با تحریک تشکیل عروق خونی جدید و افزایش انحلال اکسیژن در پلاسما، میزان اکسیژن رسانی به زخم بهبود پیدا می کند.
این تکنیک شامل استنشاق اکسیژن خالص با 2.5 برابر فشار طبیعی هوا به مدت 30 تا 120 دقیقه می باشد و ممکن است به 20 جلسه یا بیشتر نیاز باشد.
عوارض جانبی احتمالی شامل وارد شدن فشار زیاد به گوش یا بینی و نزدیک بینی موقتی می باشد. لازم به ذکر است انجام این تکنیک تحت نظارت متخصص از بیماری رفع فشار یا تشنج غیر کشنده ناشی از سمیت اکسیژن جلوگیری می کند.
پیشگیری از قانقاریا
افرادی که مستعد ابتلا به قانقاریا هستند لازم است با اقدامات زیر خطر ابتلا به این عارضه را کاهش دهند :
- چک کردن روزانه بریدگی، زخم، قرمزی، ورم، ترک خوردگی پوست یا ترشحات روی پا
- چکاپ سالانه پا زیر نظر پزشک
- اجتناب از روش های شیمیایی خانگی برای درمان پینه، میخچه و فرو رفتگی ناخن در گوشت
- شستن زخم ها با آب گرم و صابون، تمیز کردن لای انگشتان پا و تمیز و خشک نگه داشتن آن ها برای پیشگیری از عفونت
- توجه به علائم سرمازدگی در صورت قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سرما
- اجتناب از پا برهنه راه رفتن یا پوشیدن کفش بدون جوراب
- استفاده از کفش های اندازه پا که اصطحکاک ایجاد نمی کنند
- مراجعه فوری به پزشک در صورت رنگ پریدگی، سفتی، سردی، بی حسی یا تغییر رنگ پوست
- بررسی صدمات ایجاد شده در صورت وجود عوارض ناشی از آسیب عصبی در دیابت به خصوص در پا
- کنترل وزن بدن برای جلوگیری از دیابت، بیماری شریانی و عدم بهبود زخم
- ترک سیگار
برای افراد در معرض خطر مراجعه منظم به متخصص و اقدامات پیشگیرانه می تواند خطر ابتلا به قانقاریا را کاهش دهد.
منبع: medicalnewstoday
