دژنراسیون ماکولا چیست؟

دژنراسیون ماکولای وابسته به سن (به انگلیسی: Age-related macular degeneration) از بیماری های چشمی شایع در دوران سالمندی است که شبکیه چشم را تحت تاثیر قرار داده و روی دید مرکزی اثر می گذارد.

این عارضه که از علل اصلی نابینایی نسبی در افراد بالای 50 سال می باشد در دو نوع خشک و مرطوب ایجاد می شود که هر یک علل و علائم خاص خودش را داشته و به روش های متفاوت درمان می شوند.

در ادامه قصد داریم درباره دژنراسیون ماکولا و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

دژنراسیون ماکولا چیست؟

دژنراسیون ماکولا نوعی بیماری شایع چشمی است که به دلیل زوال ماکولا که ناحیه کوچکی در مرکز شبکه چشم است ایجاد و باعث از دست رفتن دید مرکزی در فرد می شود.

شبکیه لایه ای در پشت چشم است که سلول های آن حساس به نور بوده و به ما کمک می کند تا دنیای اطراف خود را ببینیم.

منظور از دید مرکزی همان میدان دیدی است که هنگام نگاه کردن مستقیم به سمت جلو، در مقابل خود مشاهده می کنیم در حالی که دید محیطی ناحیه ای است که هنگام نگاه کردن به جلو در طرفین خود می بینیم.

دژنراسیون ماکولا باعث نابینایی کامل نمی شود زیرا تاثیری روی دید محیطی ندارد، بلکه روی دید مرکزی اثر گذاشته و طی آن ممکن است تصاویری که قبلا واضح بودند تار به نظر برسند و لکه های تاریکی ظاهر شود که به تدریج اندازه آن ها بزرگ تر می شود.

از دیگر مشکلات بینایی ناشی از دژنراسیون ماکولا می توان به مخدوش و منحنی شکل شدن خطوط صاف و تیره یا کمرنگ دیدن رنگ ها نسبت به گذشته اشاره کرد. به علاوه خواندن، نوشتن، تشخیص چهره و رانندگی برای فرد دشوار می شود.

در این عارضه با وجود کاهش بینایی، فرد به دلیل دید محیطی تا اندازه ای از عهده سایر فعالیت های روزمره زندگی اش بر می آید و از بین رفتن کامل بینایی بعید به نظر می رسد.

دژنراسیون ماکولا روی افراد مسن اثر می گذارد و عامل اصلی نابینایی نسبی در افراد 50 ساله و بالاتر است.

انواع دژنراسیون ماکولا

دو نوع اصلی دژنراسیون ماکولا وجود دارد که عبارتند از :

دژنراسیون ماکولای خشک : این نوع حدود 85 تا 90 درصد افراد مبتلا را تحت تاثیر قرار می دهد و به دلیل وجود رسوبات زرد کوچک به نام دروسن زیر ماکولا ایجاد می شود
دژنراسیون ماکولای مرطوب : این نوع حدود 10 تا 15 درصد موارد باقی مانده را شامل می شود و زمانی رخ می دهد که رگ های خونی غیر طبیعی در زیر شبکیه و ماکولا ایجاد شود

علائم دژنراسیون ماکولا

دژنراسیون ماکولا یک بیماری پیش رونده است که علائم آن با گذشت زمان بدتر می شود.

ممکن است فرد در مراحل اولیه بیماری متوجه مشکلات بینایی نشود. همچنین زمانی که این عارضه همزمان روی هر دو چشم تاثیر می گذارد، در ابتدا تغییرات بینایی چندان محسوس نخواهد بود.

برخی علائم دژنراسیون ماکولا – نوع خشک عبارتند از :

کاهش دید مرکزی
اعوجاج (کجی و انحنا) خطوط مستقیم در میدان دید
نیاز به روشنایی بیشتر
مشکل در سازگار شدن با شرایط کم نور
تاری دید
مشکل در شناسایی چهره
آسیب شبکیه

در مورد دژنراسیون ماکولای مرطوب، برخی علائم از جمله اعوجاج بینایی و کاهش دید مرکزی شبیه علائم نوع خشک است و ممکن است علائم زیر نیز تجربه شود :

نقطه تار در میدان دید
یک نقطه تاریک در مرکز بینایی به دلیل خونریزی عروق خونی یا نشت مایعات
دید مبهم
تشدید شدن سریع علائم

توجه داشته باشید علائم دژنراسیون ماکولای مرطوب سریع تر از دژنراسیون ماکولای خشک تشدید می شود.

علت دژنراسیون ماکولا

هنوز مشخص نیست چرا برخی افراد به دژنراسیون ماکولا مبتلا شده و برخی دیگر به آن دچار نمی شوند اما به نظر می رسد برخی عوامل خطر زا می توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. این عوامل خطر زا عبارتند از :

سن بالای 55 سال
سابقه خانوادگی دژنراسیون ماکولا
سیگار
اضافه وزن
ابتلا به بیماری قلبی عروقی
کلسترول بالا

گفته شده این عارضه روی افراد سفید پوست بیشتر از سایر نژادها اثر می گذارد.

تشخیص دژنراسیون ماکولا

به طور کلی معاینه چشمی منظم سالانه برای همه افراد، حتی کسانی که بیماری چشمی خاص ندارند توصیه می شود. همچنین در صورت بروز هر گونه تغییر در بینایی و چشم لازم است در اسرع وقت به پزشک مراجعه شود.

پزشک از آزمایش های مختلف برای تشخیص دژنراسیون ماکولا استفاده می کند. به عنوان مثال با کمک قطره های چشمی چشم ها را گشاد کرده و پشت چشم را از نظر وجود مایع، خون یا رسوبات زرد رنگ بررسی می کند.

سایر آزمایش های تشخیصی مورد استفاده عبارتند از :

1. تست شبکه آمسلر

پزشک هنگام معاینه چشم، برای بررسی دامنه دید مرکزی از تست شبکه آمسلر استفاده می کند. این تست از یک الگوی شبکه ای خطوط صاف تشکیل شده که نقطه ای در مرکز آن قرار گرفته است.

در صورتی که فرد هنگام مشاهده این شبکه، بعضی از خطوط را نا منظم و کج ببیند احتمالا به دژنراسیون ماکولای مرطوب مبتلا شده است.

در صورت تمایل می توانید این تست را به روش زیر در منزل انجام دهید :

عینک یا لنز تماسی خود را مانند همیشه روی چشم قرار دهید
شبکه آمسلر را حدود 30 تا 38 سانتی متر از صورت خود دور کنید
یکی از چشمان خود را با دست بپوشانید
چشم دیگر را روی نقطه مرکزی شبکه متمرکز کنید
دقت کنید که آیا خطوط روی شبکه کم رنگ، تیره، شکسته، مواج یا غیر مستقیم به نظر می رسند یا خیر
این کار را با چشم دیگر نیز تکرار کنید

از شبکه آمسلر علاوه بر تشخیص، برای بررسی میزان پیشرفت بیماری نیز استفاده می شود. در صورت ابتلا به دژنراسیون ماکولا، با پزشک مشورت کنید که هر چند وقت یک بار لازم است این تست را در منزل تکرار کنید.

2. آنژیوگرافی فلورسین

در این تکنیک پزشک یک ماده رنگی به سیاهرگ بازو تزریق می کند که در نهایت به چشم ها می رسد و به پزشک امکان می دهد تا عروق خونی را بررسی کند.

سپس از یک دوربین مخصوص برای عکس گرفتن از چشم استفاده می شود و پزشک با توجه به این تصاویر، مشکلات و تغییرات در عروق خونی و شبکیه چشم را بررسی می کند.

3. آنژیوگرافی با ایندوسیانین سبز

این تکنیک بسیار شبیه روش قبل است و در آن از یک ماده سبز رنگ به نام ایندوسیانین استفاده می شود که به سیاهرگ بازو تزریق می شود.

پزشک از این آزمایش برای تایید نتایج آزمایش قبل و تشخیص نوع دژنراسیون استفاده می کند.

4. توموگرافی انسجام نوری

این تکنیک شامل گرفتن تصاویر مقطعی از شبکیه و بررسی ورم، ضخیم شدن یا نازک شدن آن می باشد.

پزشک بعد از تشخیص دژنراسیون ماکولا ممکن است از این آزمایش برای بررسی نحوه واکنش چشم به درمان استفاده کند.

درمان دژنراسیون ماکولا

در حال حاضر هیچ درمانی برای دژنراسیون ماکولا وجود ندارد اما پزشک ممکن است از تکنیک هایی برای کاهش پیشرفت بیماری استفاده کند.

درمان دژنراسیون ماکولای مرطوب

افرادی که به دژنراسیون ماکولای مرطوب مبتلا شده اند می توانند با متخصص توانبخشی بینایی مشورت کرده و نحوه سازگاری با شرایط موجود و کاهش بینایی خود را آموزش ببینند.

به علاوه پزشک احتمالا برای جلوگیری از رشد رگ های خونی جدید در چشم این افراد، داروی خاصی را به طور مستقیم به چشم تزریق خواهد کرد. این دارو که آنتی فاکتور رشد اندوتلیال عروقی یا anti-VEGF نام دارد حاوی رانیبیزوماب و افلیبرسپت می باشد و اثر بخشی آن به چند هفته زمان نیاز دارد.

یکی دیگر از گزینه های درمانی برای دژنراسیون ماکولای مرطوب تکنیک فوتوداینامیک تراپی است. طی این روش دارویی به رگ دست تزریق شده و از لیزر مخصوص برای بستن نشت عروق خونی استفاده می شود. این روش می تواند بینایی را بهبود ببخشد اما ممکن است به درمان های متعدد نیاز داشته باشد.

روش دیگر فوتو کواگولیشن نام دارد که طی آن از پرتوهای لیزر انرژی بالا برای از بین بردن رگ های خونی غیر طبیعی استفاده می شود و هدف آن کمک به جلوگیری از خونریزی و کاهش آسیب ماکولا می باشد.

ناگفته نماند لیزر ممکن است باعث ایجاد اسکار و یک نقطه کور در چشم شود و حتی اگر این روش موفقیت آمیز باشد ممکن است رگ های خونی غیر طبیعی دوباره رشد کرده و نیاز به درمان های دیگر باشد.

درمان دژنراسیون ماکولای خشک

افرادی که به دژنراسیون ماکولای خشک مبتلا شده اند می توانند با متخصص توانبخشی بینایی مشورت کرده و نحوه سازگاری با شرایط موجود و کاهش بینایی خود را آموزش ببینند.

علاوه بر این ممکن است از عمل جراحی برای بهبود بینایی در این افراد استفاده شود. در حین جراحی یک لنز تلسکوپی در چشم کاشته و جایگزین لنز طبیعی می شود. این تکنیک میدان دید فرد را افزایش می دهد.

مصرف ویتامین برای دژنراسیون ماکولا

به نظر می رسد مصرف برخی ویتامین ها ممکن است به کند شدن روند پیشرفت دژنراسیون ماکولای مراحل پایانی تاثیر گذار روی تنها یک چشم یا دژنراسیون ماکولای متوسط کمک کند.

نتایج دو مطالعه مهم AREDS و AREDS2 نشان داده مکمل های غذایی می توانند روی این بیماری اثر گذار باشند.

طی تحقیق اول مشخص شد مصرف منظم و روزانه مکمل های غذایی می تواند خطر پیشرفت دژنراسیون ماکولای متوسط به مراحل پایانی این بیماری (طی 5 سال) را بین 25 تا 30 درصد و خطر از دست دادن بینایی را تا 19 درصد کاهش دهد.

فرمول مولتی ویتامین موثر به دست آمده در تحقیق AREDS در سال 2001 به صورت زیر بوده است :

500 میلی گرم ویتامین C
400 واحد IU ویتامین E
80 میلی گرم روی
15 میلی گرم بتاکاروتن
2 میلی گرم مس

از آن جا که مصرف بتا کاروتن برای افراد سیگاری یا کسانی که قبلا سیگار می کشیدند (زنان و مردان) توصیه نمی شود و خطر ابتلا به سرطان ریه در این افراد را افزایش می دهد، سال 2013 فرمول مولتی ویتامین موثر به دست آمده در تحقیق AREDS2 معرفی شد که در آن بتاکاروتن با کارتنوئید دیگر (لوتئین و زاگزانتین) جایگزین شده است.

این فرمول شامل موارد زیر می باشد :

500 میلی گرم ویتامین C
400 واحد IU ویتامین E
80 میلی گرم روی
10 میلی گرم لوتئین
2 میلی گرم زاگزانتین
2 میلی گرم مس

در صورتی که تمایل به مصرف ویتامین برای بهبود وضعیت بیماری خود دارید با پزشک درباره ویتامین ها و برند معتبر آن ها صحبت کنید. لازم به ذکر است مواد اولیه مورد استفاده در اکثر مکمل های پر فروش چشم دقیقا با مکمل های ذکر شده در فرمول ها تطابق ندارند و ممکن است به همان اندازه موثر نباشند.

پیشگیری از دژنراسیون ماکولا

در حال حاضر توصیه خاصی برای پیشگیری از دژنراسیون ماکولا ذکر نشده اما با حفظ سبک زندگی سالم می توان به کاهش خطر ابتلا کمک کرد، از جمله :

ترک سیگار در صورت سیگاری بودن
استفاده از یک رژیم غذایی سالم
کنترل وزن سالم
ورزش تا حد امکان

عوارض دژنراسیون ماکولا

یکی از عوارض دژنراسیون ماکولا این است که ممکن است فرد به تنهایی قادر به انجام کارهای خود نباشد و با پیشرفت بیماری خواندن یا تکمیل کارها دشوارتر شود.

افراد مبتلا به این عارضه معمولا قادر به رانندگی با ماشین نیستند. در صورت تشخیص این عارضه، احتمالا نیاز است فرد برای اطمینان از توانایی رانندگی تست بینایی دوره ای انجام دهد.

سایر عوارض دژنراسیون ماکولا عبارتند از :

1. افسردگی و اضطراب

گفته شده تا 39 درصد افراد مبتلا به دژنراسیون ماکولا نوعی افسردگی دارند که احتمالا از کاهش بینایی در آن ها نشات می گیرد. اضطراب نیز در این افراد شایع است اگرچه افراد مبتلا و افراد سالم در نهایت میزان اضطراب مشابهی را تجربه می کنند.

در صورت بروز علائم افسردگی یا اضطراب توصیه می شود با پزشک خود مشورت کنید.