زغال فعال (به انگلیسی : Activated Charcoal) پودری سیاه، بی بو و بی طعم است که از زمان های قدیم برای درمان بیماری های مختلف استفاده شده است.
امروزه بیشتر در محیط های پزشکی برای درمان مصرف بیش از حد دارو یا به عنوان یک داروی ضد سم اضطراری استفاده می شود.
تصور می شود که زغال فعال چندین فواید دیگر از جمله کاهش گاز و نفخ، کاهش سطح کلسترول خون بالا و بهبود عملکرد کلیه را ارائه می دهد. برخی افراد ادعا می کنند که به سفید شدن دندان ها، تصفیه آب و حتی درمان خماری کمک می کند.
در ادامه این مقاله با خواص دارویی و درمانی زغال فعال برای سلامتی بدن و همچنین عوارض و مضرات آن آشنا می شوید. با سومیتا همراه باشید؛
زغال فعال چیست؟
زغال فعال زغالی است که در دمای بسیار بالا در معرض اکسیژن قرار می گیرد تا متخلخل تر شود. این روش ساختار داخلی آن را تغییر می دهد، اندازه منافذ آن را کاهش و سطح آن را افزایش می دهد.
پودر سیاه ریز به دست آمده یا همان طور که هست فروخته می شود یا به عنوان مکمل کپسوله می شود. همچنین زغال فعال به محصولات غذایی و غیرخوراکی مختلف از بستنی گرفته تا خمیر دندان اضافه می شود.
نباید زغال فعال را آن را با زغال های مورد استفاده در گریل یا کباب پز اشتباه گرفت.
در حالی که هر دو ممکن است از مواد پایه یکسانی ساخته شوند اما زغال های مورد استفاده در کباب پز در دماهای بالا فعال نشده اند. علاوه بر این آن ها حاوی مواد اضافی هستند که برای انسان سمی هستند.
زغال فعال چگونه کار می کند؟
فعال کردن زغال با گاز در دمای بالا باعث ایجاد حفره های میکروسکوپی می شود که باعث افزایش سطح آن می شود.
زغال فعال توسط روده شما جذب نمی شود. بنابراین پس از قورت دادن آن به شکل بدون تغییر به روده می رسد.
بافت متخلخل زغال فعال دارای بار الکتریکی منفی است که باعث می شود مولکول های دارای بار مثبت مانند سموم و گازها را جذب کند. هنگامی که مایعات یا گازها از این زغال فعال عبور می کنند از طریق فرآیندی به نام جذب به آن متصل می شوند.
این سموم و مواد شیمیایی در روده شما به دام می افتند و به جای جذب در بدن از طریق مدفوع دفع می شوند.
زغال فعال همچنین در جذب گازها بسیار موثر است که می تواند به کاهش نفخ کمک کند.
فواید و مزایای زغال فعال برای سلامتی بدن
1. درمان اورژانسی مسمومیت با سم
زغال فعال به عنوان یک درمان اضطراری ضد سم از اوایل دهه 1800 استفاده شده است. و این به این دلیل است که می تواند به طیف گسترده ای از داروها متصل شود و اثرات آن ها را کاهش دهد.
این ماده ممکن است برای درمان مصرف بیش از حد از داروهای تجویزی و داروهای بدون نسخه مانند آسپرین، استامینوفن و آرام بخش ها استفاده شود.
مطالعات نشان می دهد که مصرف 50 تا 100 گرم زغال فعال در عرض 5 دقیقه پس از مصرف دارو ممکن است توانایی بزرگسالان را برای جذب آن دارو تا 74 درصد کاهش دهد.
گفته می شود که زغال فعال زمانی بیشترین سود را دارد که در یک ساعت اول پس از مصرف بیش از حد یا مسمومیت مصرف شود. مطالعات قدیمی تر نشان می دهد که مصرف آن بعد از این ساعت اولیه بعید است کمک کننده باشد.
با این حال تحقیقات جدیدتر موارد متعددی را گزارش می کنند که حتی زمانی که از این ساعت اول گذشته باشد موثر بوده است. این ممکن است به این دلیل باشد که زغال فعال نه تنها جذب دارو را متوقف می کند بلکه به بدن شما کمک می کند تا داروهایی که قبلا جذب شده اند را سریع تر حذف کند.
علاوه بر این تحقیقات نشان می دهد که زغال فعال ممکن است مفید باشد اگر تا 4 ساعت پس از مصرف داروهای آهسته رهش، داروهایی که هضم را کند می کنند و دوزهای زیاد دارو مصرف شود.
در محیط های پزشکی دوز اولیه 50 تا 100 گرم گاهی اوقات به صورت چندین دوز کوچکتر 10 تا 25 گرمی هر 2 تا 4 ساعت تا 6 ساعت مصرف می شود.
این پروتکل زغال فعال با دوز چندگانه (MDAC) ممکن است به مسمومیت های ناشی از داروهایی که به آهستگی جذب می شوند کمک کند.
اگرچه تحقیقات بیشتری مورد نیاز است اما ممکن است به ویژه در موارد مصرف تهدید کننده زندگی داروهایی مانند داپسون، فنوباربیتال، کینین، کاربامازپین و تئوفیلین مفید باشد.
توجه به این نکته مهم است که زغال فعال در همه موارد مسمومیت موثر نیست. به عنوان مثال به نظر می رسد که تاثیر کمی بر مسمومیت های الکل، فلزات سنگین، آهن، لیتیوم، پتاسیم، اسید یا باز دارد.
هم مطالعات قدیمی و هم جدید هشدار می دهند که زغال فعال نباید به طور معمول در همه موارد مسمومیت تجویز شود. در عوض استفاده از آن باید به صورت موردی توسط متخصصان واجد شرایط در نظر گرفته شود.
2. ممکن است عملکرد کلیه را تقویت کند
زغال فعال ممکن است با کاهش تعداد مواد زائدی که کلیه های شما باید فیلتر کنند عملکرد کلیه را بهبود بخشد.
این ممکن است به ویژه برای افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی مفید باشد. کلیه های سالم به طور معمول برای فیلتر کردن خون شما بسیار مجهز هستند اما این وضعیت توانایی کلیه های شما را برای حذف اوره و سایر سموم مهار می کند.
زغال فعال ممکن است به اوره و سایر سموم متصل شود و به بدن شما کمک کند تا آن ها را از بین ببرد.
اوره و سایر مواد زائد می توانند از طریق فرآیندی به نام انتشار از جریان خون وارد روده شما شوند. در روده شما آن ها به زغال فعال متصل می شوند و در مدفوع دفع می شوند.
مطالعات انسانی قدیمی نشان می دهد که زغال فعال ممکن است به کاهش سطح اوره و سایر مواد زائد در خون کمک کند و همچنین عملکرد کلیه را در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی بهبود بخشد.
یک مطالعه کوچک نتایج مشابهی پیدا کرد اما تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
3. ممکن است علائم سندرم بوی ماهی را کاهش دهد
زغال فعال ممکن است به کاهش بوی نامطبوع در افراد مبتلا به تری متیل آمینوری (TMAU) که به عنوان سندرم بوی ماهی نیز شناخته می شود کمک کند.
سندرم بوی ماهی یک بیماری ژنتیکی است که در آن تری متیل آمین (TMA) – ترکیبی که بوی ماهی پوسیده می دهد – در بدن شما تجمع می یابد.
بدن شما معمولا تری متیل آمین را قبل از دفع آن از طریق ادرار به یک ترکیب بی بو تبدیل می کند اما افراد مبتلا به سندرم بوی ماهی فاقد آنزیم مورد نیاز برای انجام این تبدیل هستند. این باعث تجمع تری متیل آمین و ورود آن به ادرار و عرق و ایجاد بوی بد ماهی می شود.
مطالعات نشان می دهد که سطح متخلخل زغال فعال ممکن است به ترکیبات کوچک و بدبو مانند تری متیل آمین متصل شود و دفع آن ها را افزایش دهد.
یک مطالعه کوچک و قدیمی به افراد مبتلا به سندرم بوی ماهی 1.5 گرم زغال چوب به مدت 10 روز داد. این دوز غلظت تری متیل آمین را در ادرار آن ها به سطح طبیعی کاهش داد.
یک مطالعه موردی جدیدتر نشان می دهد که ترکیب زغال فعال با داروها و تغییرات رژیم غذایی ممکن است به کاهش بوی ماهی در افراد مبتلا به سندرم بوی ماهی کمک کند.
مطالعات بزرگتر و جدیدتر برای تایید این اثرات مورد نیاز است.
4. ممکن است سطح کلسترول را کاهش دهد
زغال فعال ممکن است به کاهش سطح کلسترول خون کمک کند.
تحقیقات قدیمی تر نشان می دهد که زغال فعال ممکن است به کلسترول و اسیدهای صفراوی حاوی کلسترول در روده شما متصل شود و از جذب آن ها جلوگیری کند.
در یک مطالعه قدیمی تر مصرف 24 گرم زغال چوب فعال در روز به مدت 4 هفته کلسترول کل و LDL را هر کدام 25 درصد کاهش داد در حالی که کلسترول HDL را تا 8 درصد افزایش داد.
در مورد دیگر مصرف روزانه 4 تا 32 گرم زغال فعال به کاهش 29 تا 41 درصد کلسترول تام و LDL در افرادی که سطح کلسترول بالایی داشتند کمک کرد. دوزهای بزرگتر موثرتر بودند.
مطالعات دیگر نتایج مشابهی را مشاهده کرده اند، اگرچه نتایج متفاوت است. به علاوه تمام تحقیقات مربوطه در دهه 1980 انجام شد بنابراین یافته های جدیدتری مورد نیاز است.
کاربردهای زغال فعال در زندگی روزمره
زغال فعال یک درمان خانگی محبوب برای چندین بیماری است – و گاهی اوقات برای سایر اهداف خانگی و آرایشی استفاده می شود. با این حال بیشتر این مزایای ادعا شده توسط علم پشتیبانی نمی شود؛
- کاهش گاز : یک مطالعه اخیر گزارش می دهد که مصرف زغال فعال 8 ساعت قبل از سونوگرافی شکم به میزان قابل توجهی میزان گاز موجود در روده شما را کاهش می دهد و گرفتن تصویر اولتراسوند واضح را آسان تر می کند. با این حال تحقیقات بیشتری مورد نیاز است
- درمان اسهال : یک مطالعه موردی نشان می دهد که زغال فعال ممکن است به درمان اسهال کمک کند اما مطالعات با کیفیت بالاتر لازم است
- تصفیه آب : زغال فعال ممکن است با از بین بردن آلاینده ها، مواد جامد معلق و میکروارگانیسم هایی مانند باکتری ها به فیلتر کردن آب کمک کند – همه اینها بدون تاثیر بر PH یا طعم آب هستند
- سفید کردن دندان : گفته می شود رغال فعال زمانی که به عنوان دهان شویه یا در خمیر دندان استفاده می شود دندان ها را سفید می کند و این کار را با جذب پلاک و سایر ترکیبات لکه دار دندان انجام می دهد. با این حال هیچ مطالعه ای این ادعا را تایید نمی کند
- پیشگیری از خماری : زغال فعال گاهی اوقات به عنوان یک درمان خماری معرفی می شود. با این حال این ماده به طور موثر الکل را جذب نمی کند بنابراین این اثر بسیار بعید است
- سلامت پوست : گفته می شود که استفاده از زغال فعال روی پوست شما برای درمان آکنه، شوره سر و نیش حشرات یا مار مفید است. با این حال تقریبا هیچ مدرکی این ادعاها را تایید نمی کند
عوارض و مضرات زغال فعال
زغال فعال در بیشتر موارد بی خطر تلقی می شود و واکنش های نامطلوب به ندرت رخ می دهد.
گفته می شود ممکن است عوارض جانبی ناخوشایندی ایجاد کند که شایع ترین آن ها استفراغ است به خصوص اگر سوربیتول نیز در کنار آن استفاده قرار گیرد.
در موارد بسیار نادر زغال فعال با انسداد روده مرتبط است. اگر اختلالات حرکتی روده دارید یا داروهای مخدر، آنتی موسکارینیک و یا زغال فعال با دوز چندگانه مصرف می کنید ممکن است در معرض خطر بیشتری باشید.
آکادمی سم شناسی بالینی آمریکا (AACT) بیشتر در مورد اثر زغال فعال بر روی مواردی مانند خونریزی، انسداد یا سوراخ روده هشدار می دهد.
علاوه بر این هنگامی که زغال چوب فعال به عنوان پادزهر سم استفاده می شود، این خطر وجود دارد که به جای معده وارد ریه های شما شود. این امر به ویژه اگر استفراغ می کنید یا خواب آلود یا نیمه هوشیار هستید صادق است.
به این ترتیب این ماده فقط باید به افرادی داده شود که کاملا هوشیار هستند.
به خاطر داشته باشید که زغال فعال ممکن است جذب برخی داروها را نیز کاهش دهد. اگر در حال حاضر داروهای دیگری مصرف می کنید بهتر است قبل از مصرف این ماده با پزشک خود مشورت کنید.
مقدار مصرف کربن فعال
اگر علاقه مند به امتحان زغال فعال برای مصارف آرایشی یا خوراکی هستید، می توانید آن را به طور گسترده به صورت آنلاین و در فروشگاه های سلامت پیدا کنید.
می توانید مکمل ها را به صورت قرص یا پودر خریداری کنید. اگر مکمل پودری را انتخاب می کنید آن را با آب یا آبمیوه مخلوط کنید تا بلع آن راحت تر شود.
حتما دستورالعمل های دوز روی برچسب را دنبال کنید یا از مواردی که در مطالعات ذکر شده در بالا نام برده شد استفاده کنید.
در صورت مسمومیت دارویی فورا به دنبال کمک پزشکی باشید. یک متخصص پزشکی ممکن است دوز 50 تا 100 گرم زغال فعال را در اسرع وقت تجویز کند. به طور معمول به کودکان بسته به سن آن ها دوز کمتری بین 10 تا 50 گرم داده می شود.
توجه داشته باشید که دوزهای مصرفی برای شرایط دیگر از مطالعات قدیمی تر گرفته شده است. در حال حاضر این مقادیر از 1.5 گرم برای درمان سندرم بوی ماهی تا 4 تا 32 گرم در روز برای کاهش کلسترول و ارتقای عملکرد کلیه در مبتلایان به بیماری کلیوی در مرحله نهایی است.
این توصیه ها باید با ظهور مطالعات جدیدتر به روز شوند.
خلاصه
زغال فعال یک درمان طبیعی با کاربردهای مختلف است.
رغال فعال بیشتر به عنوان یک درمان بیش از حد اضطراری یا درمان ضد سم استفاده می شود.
همچنین ممکن است به کاهش سطح کلسترول، مبارزه با علائم سندرم بوی ماهی، بهبود عملکرد کلیه و کاهش گاز و اسهال کمک کند. با این حال مطالعاتی که از این مزایا حمایت می کنند معمولا قدیمی یا محدود هستند.
زغال فعال می تواند با سایر داروها تداخل داشته باشد بنابراین اگر در حال حاضر دارو مصرف می کنید قبل از امتحان با پزشک خود مشورت کنید. همچنین ممکن است بخواهید با کمترین دوز توصیه شده شروع کنید تا ببینید قبل از افزایش مقدار چگونه به آن واکنش نشان می دهید.
منبع : healthline
