بیماری روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) چیست؟

خانواده بیماری آرتریت انواع مختلف مشکلات مفصلی را در خود گنجانده که با درد و آسیب های زیادی همراه هستند، یکی از این بیماری ها آرتریت روماتوئید نام دارد که در سراسر دنیا بسیار رایج می باشد.

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی (به انگلیسی: Rheumatoid arthritis) از بیماری های خود ایمنی التهابی است که اغلب مفاصل را درگیر کرده و با درد و ورم زیادی همراه می باشد که ممکن است در نهایت به فرسایش استخوانی و تغییر شکل مفاصل منجر شود.

در ادامه قصد داریم درباره روماتیسم مفصلی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

روماتیسم مفصلی چیست؟

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی (RA) نوعی بیماری خود ایمنی است که با التهاب شدید همراه بوده و می تواند باعث درد مفاصل و آسیب آن ها شود، اگرچه قادر است طیف گسترده ای از اندام های بدن از جمله پوست، چشم، ریه، قلب و عروق خونی را نیز درگیر کند.

آسیب مفصلی ناشی از آرتریت روماتوئید معمولا هر دو طرف بدن را درگیر می کند، بنابراین اگر مفصل یکی از بازوها یا پاها تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته باشد احتمالا همان مفصل در بازو یا پای دیگر نیز درگیر خواهد شد. این نکته کمک زیادی به تشخیص بیماری توسط پزشک و تمایز آن با سایر انواع آرتریت از جمله آرتروز می کند.

در صورتی که تشخیص روماتیسم مفصلی به موقع انجام شود بهترین نتایج ممکن حاصل خواهد شد، بنابراین آشنایی با علائم آن اهمیت زیادی دارد.

علائم روماتیسم مفصلی

روماتیسم مفصلی یک بیماری مزمن و دوره ای است که با علائمی همچون التهاب و درد در مفاصل مشخص می شود. این علائم در دوره های شعله وری یا تشدید بیماری بروز کرده و در دوره های بهبودی به طور کامل از بین می روند.

اگرچه علائم روماتیسم مفصلی می تواند اندام های متعدد بدن را تحت تاثیر قرار دهد اما معمولا مفاصل را درگیر کرده و با علائم زیر همراه می باشد :

درد مفصل
ورم مفصل
سفتی مفصل
تغییر شکل یا کاهش عملکرد مفصل

علائم ممکن است خفیف تا شدید باشند. با توجه به اهمیت تشخیص به موقع، مهم است که علائم را نادیده نگیرید حتی اگر مدتی ظاهر شده و سپس ناپدید می شوند. توجه به این علائم اولیه در درمان هر چه بهتر و کنترل بیماری نقش موثری دارد.

با پیشرفت بیماری به خصوص زمانی که فرد درمان خاصی در پیش نگرفته باشد دست ها و پاها درگیر می شوند. ورم انگشتان دست، مچ، زانو، مچ پا و انگشتان پا شایع است و آسیب به رباط ها و ورم پا می تواند در راه رفتن فرد مبتلا مشکل ایجاد کند.

عدم درمان ممکن است به ناهنجاری های شدید در دست و پا منجر شود و ظاهری منحنی شکل و پنجه مانند به دست ها و حتی پاها بدهد یا ممکن است در پاها زخم یا پینه ایجاد شود.

همچنین گاهی برجستگی هایی به نام ندول های روماتوئید در نقاطی که مفاصل ملتهب هستند ظاهر می شود که به شکل خوشه ای بوده و اندازه آن ها ممکن است خیلی ریز یا بزرگ به اندازه یک گردو یا حتی بزرگ تر باشد.

تشخیص روماتیسم مفصلی

تشخیص روماتیسم مفصلی ممکن است زمان ببرد و برای تایید نتایج معاینه به آزمایش های متعدد نیاز داشته باشد. پزشک احتمالا ابتدا درباره علائم و سابقه پزشکی فرد سوالاتی می پرسد، همچنین یک معاینه فیزیکی از مفاصل انجام می دهدکه شامل موارد زیر است :

یافتن نقاط ورم و قرمزی
بررسی عملکرد مفصلی و دامنه حرکتی
لمس مفاصل آسیب دیده برای بررسی داغی و حساسیت
تست واکنش و قدرت عضلانی

اگر پزشک به روماتیسم مفصلی مشکوک باشد به احتمال زیاد فرد را به روماتولوژیست ارجاع می دهد. از آن جا که تنها با یک آزمایش نمی توان روماتیسم مفصلی را تشخیص داد، روماتولوژیست از چند آزمایش برای این منظور استفاده می کند.

یکی از مهم ترین آزمایش ها، آزمایش خون است که برای بررسی برخی موارد از جمله آنتی بادی ها یا بررسی سطح بعضی از مواد مانند واکنش دهنده های فاز حاد که در شرایط التهابی بدن افزایش می یابند انجام می شود. افزایش سطح آن ها می تواند نشانه روماتیسم مفصلی باشد و به تشخیص بیماری کمک کند.

برخی از مهم ترین آزمایش های خون عبارتند از :

آزمایش روماتوئید فاکتور (RF) : این آزمایش سطح پروتئینی به نام روماتوئید فاکتور را بررسی می کند، مقادیر بالای این پروتئین با بیماری های خود ایمنی به خصوص روماتیسم مفصلی ارتباط دارد.
آزمایش آنتی بادی پروتئین ضد سیترولینه (anti-CCP) : این آزمایش به دنبال یک آنتی بادی مرتبط با این بیماری می گردد، افرادی که این آنتی بادی را دارند معمولا به روماتیسم مفصلی مبتلا هستند، با این حال نتیجه تست همه افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی مثبت نمی شود. این آزمایش در تشخیص بیماری نسبت به آزمایش RF بهتر عمل می کند.
آزمایش آنتی بادی ضد هسته ای : در این آزمایش سیستم ایمنی بدن بررسی می شود تا مشخص شود که آیا آنتی بادی تولید می کند یا خیر. بدن ممکن است در واکنش به انواع مختلف بیماری ها از جمله روماتیسم مفصلی آنتی بادی تولید کند.
آزمایش سرعت رسوب گلبول های قرمز (ESR) : این آزمایش به تعیین میزان التهاب در بدن کمک می کند و نتیجه آن به پزشک می گوید آیا التهاب در بدن وجود دارد یا خیر، با این حال علت التهاب را مشخص نمی کند.
تست پروتئین واکنش پذیر C : عفونت شدید یا التهاب قابل توجه در هر نقطه از بدن می تواند کبد را به ساخت پروتئین واکنش پذیر C تحریک کند. سطح بالای این مارکر التهابی در آزمایش CRP با روماتیسم مفصلی مرتبط است.

علاوه بر آزمایش های فوق، ممکن است از تکنیک های تصویر برداری خاص مانند سونوگرافی، اشعه ایکس یا ام آر آی استفاده شود. این آزمایش ها علاوه بر مشخص کردن آسیب مفصلی، شدت آن را نیز نشان می دهند.

در برخی موارد نیاز به بررسی و نظارت کامل روی دیگر سیستم های اندامی بدن نیز می باشد.

درمان روماتیسم مفصلی

متاسفانه درمانی برای بیماری روماتیسم مفصلی وجود ندارد اما با روش های درمانی می توان به کنترل این بیماری کمک کرد. این روش ها با هدف کاهش علائم و بهبودی مبتلایان استفاده می شود.

درمان های مورد استفاده برای روماتیسم مفصلی به کنترل درد و کنترل واکنش التهابی کمک می کنند که در بسیاری از موارد به بهبودی منجر می شود. کاهش التهاب می تواند به جلوگیری از آسیب هر چه بیشتر مفاصل و اعضای بدن کمک کند.

مهم ترین درمان ها شامل موارد زیر است :

دارو درمانی
درمان های جایگزین و خانگی
تغییرات رژیم غذایی
انواع خاصی از ورزش

برای بسیاری از افراد این روش های درمانی کمک می کند تا زندگی فعال داشته باشند و همچنین خطر عوارض طولانی مدت کاهش یابد.

دارو درمانی

داروهای مختلفی برای روماتیسم مفصلی وجود دارد، برخی از این داروها به کاهش درد و التهاب کمک می کنند و برخی دیگر برای کاهش علائم در دوره های شعله وری و آسیب هایی که روماتیسم مفصلی به مفاصل وارد می کند تجویز می شوند.

داروهای بدون نسخه زیر برای کاهش درد و التهاب طی دوره های شعله وری بیماری مفید هستند :

داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
کورتون ها
استامینوفن

داروهای زیر برای کاهش آسیب هایی که بیماری به بدن وارد می کند مفید هستند :

داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری (DMARDs) : این داروها واکنش سیستم ایمنی بدن را مهار کرده و به جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک می کنند.
داروهای بیولوژیکی : این DMARDs های بیولوژیک نسل جدید به جای آن که واکنش سیستم ایمنی بدن را به طور کامل مهار کنند پاسخ هدفمندی نسبت به التهاب فراهم می کنند، استفاده از این داروها می تواند برای افرادی که بدن آن ها به داروهای DMARDs سنتی پاسخ نداده مفید باشد.
مهار کننده های ادم کیناز : این داروها زیر مجموعه جدیدی از داروهای DMARDs هستند که باعث مهار برخی از واکنش های سیستم ایمنی می شوند. این داروها معمولا برای جلوگیری از التهاب و آسیب به مفاصل در شرایطی که دو گروه دارویی قبلی موثر نباشند استفاده می شوند.

درمان های خانگی

برخی درمان های خانگی و تغییرات در سبک زندگی می تواند به بهبود کیفیت زندگی در افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی کمک کند که شامل موارد زیر می باشد :

ورزش کردن : تمرینات ورزشی تماس پایین می توانند به بهبود دامنه حرکتی مفاصل و افزایش تحرک کمک کنند. ورزش همچنین عضلات را تقویت می کند که باعث کاهش فشار از سوی مفاصل می شود. برخی تمرینات ملایم یوگا نیز برای بازیابی قدرت و انعطاف پذیری بدن مفید هستند.
استراحت کافی : دوره های شعله وری بیماری احتمالا به استراحت بیشتری نسبت به دوره های بهبودی نیاز دارد. خواب کافی به کاهش التهاب و درد و همچنین خستگی کمک می کند.
استفاده از کمپرس سرد یا گرم : کمپرس یخ یا سرد برای کاهش التهاب و درد مفید است و احتمالا در برابر اسپاسم عضلات موثر می باشد در حالی که درمان های گرم از جمله دوش آب گرم یا کمپرس گرم باعث کاهش سفتی عضلات می شوند.
ابزارهای کمکی : ابزارهای خاص مانند آتل می توانند مفاصل را در حالت استراحت نگه داشته و به کاهش التهاب کمک کنند. استفاده از عصا نیز برای حفظ تحرک حتی در دوره های شعله وری بیماری مفید است.

روماتیسم مفصلی و تغذیه

پزشک ممکن است رژیم غذایی ضد التهابی خاصی برای بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی در نظر بگیرد. این رژیم غذایی شامل مواد غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 می باشد.

برخی از این مواد غذایی عبارتند از :

ماهی های چرب مانند ماهی سالمون، ماهی تن، شاه ماهی و ماهی خال مخالی
دانه چیا
تخم کتان
گردو

آنتی اکسیدان ها از جمله ویتامین های A ، C و E و سلنیوم نیز ممکن است به کاهش التهاب کمک کنند، برخی مواد غذایی سرشار از این آنتی اکسیدان ها عبارتند از :

توت ها مانند بلوبری، کرن بری، گوجی بری و توت فرنگی
شکلات تلخ
اسفناج
لوبیا
گردو پکان
کنگر فرنگی

علاوه بر موارد ذکر شده، مصرف فیبر نیز اهمیت زیادی دارد، فیبر می تواند به کاهش واکنش التهابی کمک کرده و باعث کاهش CRP شود. مواد غذایی سبوس دار، سبزیجات و میوه های تازه و همچنین توت فرنگی از جمله مواد غذایی پر فیبر محسوب می شوند.

مواد غذایی حاوی فلاونوئیدها نیز می توانند به مقابله با التهاب در بدن کمک کنند، از جمله :

محصولات سویا مانند توفو و خمیر سویا
توت
چای سبز
کلم بروکلی
انگور

ناگفته نماند اجتناب از مواد غذایی ممنوع برای مبتلایان روماتیسم مفصلی به اندازه مصرف خوراکی های مفید اهمیت دارد، توصیه می شود این افراد از مصرف غذاهای محرک از جمله کربوهیدرات های فراوری شده و چربی های اشباع یا ترانس اجتناب کنند.

انواع روماتیسم مفصلی

چندین نوع مختلف روماتیسم مفصلی وجود دارد که پزشک با تشخیص آن ها، درمان مناسب را انتخاب می کند. این انواع عبارتند از :

روماتیسم مفصلی Seropositive : نتیجه آزمایش خون روماتوئید فاکتور افراد مبتلا به این نوع آرتریت روماتوئید مثبت می باشد، این یعنی آنتی بادی هایی در بدن آن ها وجود دارد که باعث می شود سیستم ایمنی به مفاصل حمله کند.
روماتیسم مفصلی Seronegative : در صورتی که نتیجه آزمایش خون روماتوئید فاکتور و anti-CCP منفی باشد اما هنوز علائم روماتیسم مفصلی وجود داشته باشد احتمالا فرد به این نوع آرتریت روماتوئید مبتلا می باشد اگرچه ممکن است بعدا آنتی بادی هایی در بدن تولید شده و نوع آن تغییر کند.
آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان : این نوع آرتریت روماتوئید که قبلا به آن روماتیسم مفصلی نوجوانان گفته می شد در کودکان 17 ساله و کمتر دیده می شود، علائم این نوع شبیه دیگر انواع روماتیسم مفصلی است اما ممکن است با التهاب چشم و مشکلات رشد همراه باشد.

روماتیسم مفصلی Seropositive

این نوع روماتیسم مفصلی متداول ترین و شدیدترین نوع است که معمولا در افرادی که یکی از اعضای خانواده آن ها به این بیماری دچار است دیده می شود و برخی علائم آن عبارتند از :

احساس سفتی صبحگاهی به مدت 30 دقیقه یا بیشتر
ورم و درد در چند مفصل
ورم و درد در مفاصل متقارن
ندول های روماتوئید
تب
خستگی
کاهش وزن

روماتیسم مفصلی همیشه به مفاصل محدود نمی شود بلکه برخی افراد مبتلا به این نوع ممکن است دچار التهاب چشم، غدد بزاقی، اعصاب، کلیه ها، ریه ها، قلب، پوست و عروق خونی شوند.

علت روماتیسم مفصلی

علت دقیق روماتیسم مفصلی مشخص نیست با این حال به نظر می رسد عوامل خاصی در افزایش خطر ابتلا یا تحریک علائم آن نقش داشته باشند، از جمله :

زن بودن
سابقه خانوادگی روماتیسم مفصلی

عواملی که ممکن است باعث تحریک و شعله ور شدن بیماری شوند عبارتند از :

قرار گرفتن در معرض انواع خاص باکتری ها مانند باکتری بیماری پریودنتال
سابقه عفونت های ویروسی مانند ویروس اپشتین-بار که باعث بروز مونونوکلئوز می شود
تروما یا جراحت هایی همچون شکستگی استخوان، در رفتگی مفصل و آسیب رباط ها
سیگار کشیدن
چاقی

روماتیسم مفصلی دست

درگیر شدن دست ها در بیماری های آرتریت می تواند با احساس سوزش خفیف در پایان روز شروع شود اما ممکن است سرانجام به دردی منجر شود که ناشی از کار کردن دست نمی باشد و در صورت عدم درمان می تواند بسیار شدید شود. علاوه بر این ممکن است علائم زیر نیز در دست ها ظاهر شود :

ورم
قرمزی
داغی
سفتی و سختی

اگر غضروف مفاصل ساییده شوند ممکن است ناهنجاری هایی در دست به وجود بیاید و در صورتی که غضروف به طور کامل عیب دار شود ممکن است مفاصل دستان، انگشتان دست و مفاصل بزرگ صدا بدهند.

با پیشرفت بیماری معمولا کیسه های پر از مایع یا کیست های مفصلی در مچ دست، زانو، آرنج، مچ پا و اطراف مفاصل کوچک دست ایجاد می شود. این کیست ها بدون عارضه نیستند و ممکن است در برخی موارد پارگی تاندون را به همراه داشته باشند.

همچنین ممکن است در مفاصل آسیب دیده ضایعات برجسته ای به نام خار استخوان رشد کند که با گذشت زمان می تواند کار کردن با دست را دشوار کند.

پزشک معمولا تمریناتی برای حفظ حرکت و عملکرد دست توصیه می کند، به علاوه ورزش به همراه سایر روش های درمانی می تواند به کاهش التهاب و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کند.

تفاوت بین روماتیسم مفصلی و آرتروز

افراد مبتلا به آرتروز نیز مانند روماتیسم مفصلی احتمالا درد و سفتی مفاصل را تجربه می کنند که حرکت دادن آن ها را دشوار می کند. این بیماران ممکن است بعد از فعالیت طولانی دچار تورم شوند اما این بیماری ارتباطی با واکنش های التهابی ندارد و به قرمزی مفاصل آسیب دیده منجر نمی شود.

آرتروز بر خلاف روماتیسم مفصلی یک بیماری خود ایمنی نیست بلکه با سایش و پارگی طبیعی مفاصل در اثر افزایش سن یا رخ دادن یک تروما ایجاد می شود. این بیماری معمولا در افراد مسن دیده می شود اگرچه گاهی جوانان به دلیل استفاده بیش از حد از یک مفصل خاص (مثلا تنیسورها و سایر ورزشکاران) یا کسانی که آسیب دیدگی شدید دارند نیز دچار این عارضه می شوند.

این در حالیست که روماتیسم مفصلی یک بیماری خود ایمنی است و آسیب مفصلی ناشی از آن در اثر سایش و پارگی طبیعی رخ نمی دهد بلکه به دلیل حمله سیستم ایمنی به بدن است.

آیا روماتیسم مفصلی ارثی است؟

روماتیسم مفصلی بیماری ارثی محسوب نمی شود اما به نظر می رسد معمولا میان اعضای خانواده رخ دهد و علت آن اغلب دلایل ژنتیکی، محیطی یا ترکیبی از هر دو می باشد.

افرادی که در میان اعضای خانواده خود این بیماری را دارند لازم است با پزشک مشورت کنند، به خصوص اگر علائمی همچون درد مفصل، ورم و سفتی مداوم دارند که با استفاده بیش از حد یا ضربه ارتباط ندارد. تشخیص به موقع تاثیر زیادی در موثر بودن روش های درمانی دارد.

منبع: healthline