هیدروسفالی چیست؟

هیدروسفالی چیست؟
هیدروسفالی چیست؟

هیدروسفالی (به انگلیسی: Hydrocephalus) نوعی عارضه مغزی با علائم آزار دهنده است که به دلیل تجمع مایع مغزی نخاعی در مغز رخ داده و باعث تورم مغز و در برخی موارد رشد دائمی اندازه سر، تشنج و آسیب مغزی می شود.

این عارضه معمولا در کودکان و بزرگسالان بالای 60 سال رخ می دهد، اگرچه همه افراد در هر سنی ممکن است به آن دچار شوند. گفته شده از هر هزار کودک 1 تا 2 مورد به هیدروسفالی مبتلا می شود.

در ادامه قصد داریم درباره هیدروسفالی و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛

هیدروسفالی چیست؟

هیدروسفالی یا آب آوردن مغز به وضعیتی گفته می شود که طی آن مایع مغزی نخاعی (CSF) به طور غیر طبیعی در بطن مغزی تجمع یافته و باعث ورم مغز می شود. این عارضه ممکن است به مغز آسیب رسانده و عوارضی همچون اختلالات رشدی، فیزیکی و ذهنی به همراه داشته باشد.

هیدروسفالی معمولا به دلیل یک انسداد رخ می دهد که از تخلیه صحیح مایعات جلوگیری کرده، باعث تجمع مایع مغزی نخاعی می شود و به دنبال آن ممکن است فشار در جمجمه افزایش یافته و بافت اطراف مغز خرد یا له شود.

ناگفته نماند مایع مغزی نخاعی از مایعات مغزی است که سه وظیفه اصلی زیر را بر عهده دارد :

  • از سیستم عصبی محافظت می کند
  • ضایعات را از بین می برد
  • مغز را تغذیه می کند

لازم به ذکر است عدم درمان هیدروسفالی می تواند کشنده باشد و برای جلوگیری از عوارض جدی لازم است هر چه سریع تر نسبت به درمان آن اقدام شود.

علت هیدروسفالی

مایع مغزی نخاعی در حالت طبیعی از مغز و نخاع عبور می کند اما در شرایط خاص ممکن است سطح این مایع در مغز افزایش پیدا کند، برخی علل احتمالی این مسئله عبارتند از :

  • یک انسداد که از جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی جلوگیری کند
  • توانایی عروق خونی در جذب این مایع کاهش پیدا کند
  • مغز مایع مغزی نخاعی بیش از حد نیاز تولید کند

هر 3 مورد ذکر شده می توانند باعث افزایش بیش از حد مایع مغزی نخاعی در جمجمه شوند که فشار بیش از حد به مغز وارد کرده و باعث ورم و آسیب مغزی می شود.

علل زمینه ای

گاهی به دلایل زیر ممکن است نوزاد قبل از تولد به هیدروسفالی مبتلا شود :

  • نقص مادرزادی که در آن ستون فقرات بسته نمی شود
  • ناهنجاری ژنتیکی
  • ابتلا به برخی عفونت های خاص در دوران بارداری (مانند سرخچه)

برخی علل احتمالی ابتلا به هیدروسفالی در نوزادان، کودکان نوپا و کودکان بزرگ تر عبارتند از :

  • عفونت سیستم عصبی مرکزی مانند مننژیت به خصوص در نوزادان
  • خونریزی مغزی نوزاد حین زایمان یا اندکی بعد از آن به خصوص در نوزادانی که نارس متولد می شوند
  • آسیب سر که قبل، حین یا بعد از زایمان رخ می دهد
  • ضربه به سر
  • تومورهای سیستم عصبی مرکزی

هیدروسفالی با فشار طبیعی

زمانی که افراد بزرگسال دچار هیدروسفالی می شوند معمولا با وجود افزایش سطح مایع مغزی نخاعی، میزان فشار ایجاد شده روی مغز طبیعی است. اگرچه این وضعیت همچنان می تواند ورم مغزی و اختلال در عملکرد را به دنبال داشته باشد.

در بزرگسالان این مسئله اغلب به دلیل مسدود شدن مسیر جریان مایع مغزی نخاعی رخ می دهد و در برخی موارد علت مشخصی ندارد.

افرادی که یکی از موارد زیر را تجربه کرده اند بیشتر در معرض ابتلا به هیدروسفالی قرار دارند :

  • ابتلا به عفونت های مرتبط با مغز مانند مننژیت
  • آسیب دیدگی سر
  • خونریزی عروق خونی در مغز
  • جراحی مغز

علائم هیدروسفالی

هیدروسفالی می تواند باعث آسیب دائمی مغز شود بنابراین مهم است علائم آن را تشخیص داده و هر چه سریع تر به دنبال مراقبت های پزشکی باشید. اگرچه این بیماری اغلب در کودکان دیده می شود اما می تواند همه افراد در سنین مختلف را درگیر کند.

علائم هیدروسفالی در نوزادان

علائم اولیه هیدروسفالی در نوزادان عبارتند از :

  • برآمدگی ملاج روی سطح جمجمه
  • افزایش سریع اندازه دور سر
  • ثابت شدن چشم ها به سمت پایین
  • تشنج
  • بهانه گیری شدید
  • استفراغ
  • خواب آلودگی بیش از حد
  • کاهش اشتها
  • کاهش تون و قدرت عضلانی

علائم هیدروسفالی در کودکان خردسال و بزرگ تر

برخی از شایع ترین علائمی که ممکن است کودکان نوپا و کودکان بزرگ تر را تحت تاثیر قرار دهند عبارتند از :

  • گریه های کوتاه با تن بالا
  • تغییرات شخصیتی
  • تغییرات در ساختار صورت
  • ضربدری شدن چشم (چشمان متقاطع)
  • سردرد
  • اسپاسم عضلانی
  • تاخیر در رشد کودک
  • مشکل در غذا خوردن
  • خواب آلودگی شدید
  • تحریک پذیری
  • از دست دادن هماهنگی بدن
  • بی اختیاری ادرار
  • بزرگ شدن غیر عادی اندازه سر
  • مشکل در بیدار ماندن یا از خواب بیدار شدن
  • استفراغ یا حالت تهوع
  • تشنج
  • مشکلات تمرکز

علائم هیدروسفالی در جوانان و میانسالان

علائم در این گروه از افراد به صورت زیر می باشد :

  • سردردهای مزمن
  • از دست دادن هماهنگی بدن
  • مشکل در راه رفتن
  • مشکلات مثانه
  • مشکلات بینایی
  • کاهش حافظه
  • مشکل در تمرکز

علائم هیدروسفالی با فشار طبیعی

علائم این نوع هیدروسفالی معمولا به آرامی شروع شده و بیشتر در بزرگسالان بالای 60 سال دیده می شود.

یکی از اولین علائم این عارضه زمین خوردن ناگهانی بدون از دست دادن هوشیاری می باشد. سایر علائم شایع آن عبارتند از :

  • تغییر در شیوه راه رفتن
  • اختلالات عملکرد ذهنی مانند مشکلات حافظه
  • مشکل در کنترل ادرار
  • مشکل در کنترل مدفوع
  • سردرد

تشخیص هیدروسفالی

افرادی که دچار علائم مشابه هیدروسفالی هستند یا این علائم را در فرزند خود مشاهده کرده اند لازم است هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کنند.

پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام داده و نشانه هایی همچون چشمان گود رفته، ملاج برجسته و دور سر بزرگ تر از حد طبیعی را بررسی می کند.

همچنین برای مشاهده دقیق و کامل وضعیت مغز ممکن است سونوگرافی مغزی انجام دهد. در این نوع سونوگرافی که تنها در نوزادانی که ملاج آن ها هنوز باز است کاربرد دارد، از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویر مغزی استفاده می شود.

ام آر آی مغز نیز تکنیک تصویر برداری دیگری است که با کمک آن می توان علائم تجمع مایع مغزی نخاعی در جمجمه را شناسایی کرد. ام آر آی از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر مقطعی از مغز استفاده می کند.

سی تی اسکن نیز برای تشخیص هیدروسفالی در کودکان و بزرگسالان کمک کننده است. در سی تی اسکن از چند اشعه ایکس مختلف برای ایجاد تصویر مقطعی از مغز استفاده می شود. این اسکن ها بزرگ شدن بطن مغزی ناشی از تجمع مایع را مشخص می کنند.

درمان هیدروسفالی

هیدروسفالی در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد. لازم به ذکر است تکنیک های درمانی موجود ممکن است آسیب مغزی که قبلا رخ داده را بهبود نبخشند اما از آسیب های مغزی جدید جلوگیری کرده و جریان مایع مغزی نخاعی را به حالت طبیعی بر می گردانند.

برخی گزینه های جراحی برای این منظور عبارتند از :

1. قرار دادن شانت

در این تکنیک پزشک طی عمل جراحی لوله بلند یک طرفه و دارای دریچه به نام شانت را در مغز قرار می دهد که انتهای دیگر آن در قفسه سینه یا شکم جا سازی شده و همانند یک سیستم تخلیه عمل می کند که مایعات اضافی مغز را به محلی که بتواند به راحتی جذب شود تخلیه می کند.

این ابزار به سرعت طبیعی جریان مایع و قرار گرفتن آن در مسیر درست کمک می کند. به علاوه کاشت شانت معمولا دائمی است و نیاز به کنترل منظم دارد.

2. ونتریکلوستومی

در این تکنیک که ممکن است جایگزین روش قبل شود، سوراخی در انتها یا بین بطن ها ایجاد شده و مایع مغزی نخاعی از طریق آن از مغز خارج و به مسیر طبیعی خود بازگردد.

پیشگیری از هیدروسفالی

هیدروسفالی قابل پیشگیری نیست اما با توجه به برخی نکات می توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد، از جمله :

  • برخورداری از مراقبت های کافی در دوران بارداری به کاهش خطر زایمان زودرس که از عوامل بروز هیدروسفالی در نوزادان است کمک می کند
  • تزریق واکسن می تواند از بروز بیماری ها و عفونت های مرتبط با هیدروسفالی پیشگیری کند. انجام غربال گری منظم نیز برای درمان سریع بیماری ها و عفونت هایی که افراد را بیشتر در معرض خطر هیدروسفالی قرار می دهند مفید می باشد
  • هنگام انجام فعالیت هایی همچون دوچرخه سواری لازم است از تجهیزات ایمنی از جمله کلاه ایمنی استفاده شود، همچنین بستن کمربند ایمنی خطر آسیب به سر را کاهش خواهد داد
  • هنگام نشستن کودکان در اتومبیل از ایمن بودن آن ها اطمینان حاصل شود. برای جلوگیری از آسیب دیدگی احتمالی ناحیه سر لازم است قبل از سوار کردن کودک در کالسکه نیز استانداردهای ایمنی بررسی شود

چشم انداز هیدروسفالی

چشم انداز هیدروسفالی تا حد زیادی به میزان شدت علائم بستگی دارد. متاسفانه بسیاری از کودکان مبتلا، به آسیب مغزی مادام العمر دچار می شوند.

در دوره بیماری لازم است والدین همکاری منظم و کامل با متخصصان مختلف از جمله متخصص اطفال، معلمان، روانشناس، متخصص کار درمانی، متخصص مغز و اعصاب و غیره داشته باشند تا اثرات مادام العمر این بیماری تا حد امکان کاهش پیدا کند.

برخی از بزرگسالان که علائم شدید هیدروسفالی دارند ممکن است نیاز به کار درمان گر داشته باشند، برخی دیگر به مراقبت های طولانی مدت نیاز دارند و برخی نیز باید با متخصص در زمینه زوال عقل مشورت کنند.

تاثیر طولانی مدت این بیماری بسته به شرایط فردی بسیار متفاوت است و بهتر است در این مورد با پزشک خود مشورت کنید.

همچنین بخوانید : آبسه مغزی چیست؟

منبع: healthline