بیماری مالاریا (به انگلیسی: Malaria) نوعی بیماری انگلی خطرناک است که از طریق پشه آنوفل به انسان منتقل می شود.
این بیماری به دو نوع اصلی تقسیم می شود و معمولا افراد ساکن در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری (مناطقی که برای انگل عامل بیماری محیط مناسبی محسوب می شود) به آن مبتلا می شوند.
در ادامه قصد داریم درباره بیماری مالاریا و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم. با سومیتا همراه باشید؛
مالاریا چیست؟
مالاریا یک بیماری تهدید کننده زندگی است که معمولا از طریق نیش پشه آنوفل آلوده منتقل می شود. این پشه با نیش زدن انسان، نوعی انگل به نام پلاسمودیوم را وارد جریان خون می کند که به بیماری فرد منجر می شود.
بیش از 100 نوع انگل پلاسمودیوم وجود دارد که می توانند گونه های مختلف جانوری را آلوده کنند. این انواع با سرعت های گوناگون تکثیر می شوند و نوع آن ها سرعت تشدید علائم و شدت بیماری را تغییر می دهد.
در این میان 5 نوع می توانند انسان ها را آلوده کنند. این انگل ها در نقاط مختلف جهان وجود دارند و برخی از آن ها نوع شدیدتری از مالاریا را ایجاد می کنند.
هنگامی که پشه آلوده انسان را نیش می زند، انگل قبل از تخریب گلبول های قرمز، وارد کبد میزبان شده و شروع به رشد و تکثیر می کند. بعد از چند روز انگل بالغ وارد جریان خون شده و گلبول های قرمز را آلوده می کند.
انگل در عرض 48 تا 72 ساعت داخل گلبول های قرمز تکثیر شده و باعث فروپاشی سلول های آلوده می شود. آلوده شدن گلبول های قرمز ادامه پیدا می کند و نتیجه آن علائمی است که به صورت دوره ای رخ داده و هر بار 2 تا 3 روز طول می کشد.
اگرچه تشخیص زود هنگام می تواند به درمان و کنترل بیماری مالاریا کمک کند، اما برخی کشورها فاقد منابع لازم برای انجام غربال گری موثر هستند.
لازم به ذکر است در حال حاضر هیچ واکسنی برای مالاریا در ایالات متحده تایید نشده، اما در اروپا یک واکسن مجوز گرفته است.
علائم مالاریا
پزشکان علائم مالاریا را به دو دسته تقسیم می کنند که عبارتند از :
1. مالاریای بدون عارضه
زمانی که بیماری مالاریا علائم دارد اما هیچ علامتی که نشان دهنده عفونت شدید یا اختلال در عملکرد اندام های حیاتی باشد در بیمار دیده نمی شود، پزشک آن را مالاریای بدون عارضه در نظر می گیرد.
این شکل از مالاریا در صورت عدم درمان یا ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن میزبان می تواند به مالاریای شدید تبدیل شود.
علائم مالاریای بدون عارضه معمولا 6 تا 10 ساعت طول می کشد و هر 2 روز یک بار عود می کند. اگرچه برخی سویه های انگل ممکن است چرخه طولانی تری داشته باشند یا ترکیبی از علائم ایجاد کنند.
از آن جا که علائم این نوع مالاریا شبیه علائم آنفولانزا است، ممکن است در مناطقی که مالاریا کمتر شایع است تشخیص داده نشده یا اشتباه تشخیص داده شود.
در مالاریای بدون عارضه، علائم از سرد شدن بدن به گرم شدن و سپس تعریق پیشرفت می کند که مراحل آن به صورت زیر می باشد :
- احساس سرما همراه با لرز
- تب، سردرد و استفراغ
- گاهی اوقات افراد کم سن تر دچار تشنج می شوند
- تعریق و به دنبال آن بازگشت به دمای طبیعی همراه با خستگی
در مناطقی که مالاریا شایع است، بسیاری از مردم علائم مالاریا را می شناسند و بدون مراجعه به پزشک خود را درمان می کنند.
2. مالاریای شدید
در مالاریای شدید شواهد بالینی یا آزمایش ها نشانه هایی از اختلال در عملکرد اندام های حیاتی را نشان می دهد.
برخی علائم مالاریای شدید عبارتند از :
- تب و لرز
- اختلال در هوشیاری
- تشنج مکرر
- نفس کشیدن عمیق و ناراحتی تنفسی
- خونریزی غیر طبیعی و علائم کم خونی
- زردی بالینی و شواهدی از اختلال در عملکرد اندام حیاتی
مالاریای شدید در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد.
علت مالاریا
مالاریا زمانی اتفاق می افتد که نیش پشه ماده آنوفل بدن انسان را به انگل پلاسمودیوم آلوده کند. فقط پشه آنوفل می تواند باعث انتقال مالاریا شود.
رشد موفقیت آمیز انگل در داخل پشه به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهم ترین آن ها رطوبت و دمای محیط است.
هنگامی که یک پشه آلوده میزبان انسان را نیش می زند، انگل وارد جریان خون می شود و در داخل کبد به حالت خفته در می آید. میزبان به طور متوسط به مدت 10.5 روز هیچ علامتی نخواهد داشت اما انگل مالاریا در این مدت شروع به تکثیر می کند.
سپس کبد انگل های جدید را به جریان خون بر می گرداند. انگل ها گلبول های قرمز خون را آلوده کرده و بیشتر تکثیر می شوند. برخی از آن ها نیز در کبد باقی مانده و در آینده عود می کنند.
یک پشه سالم بعد از نیش زدن فرد مبتلا به مالاریا و تغذیه از خون او به انگل آلوده می شود و این چرخه ادامه دارد.
تشخیص مالاریا
تشخیص زود هنگام برای درمان مالاریا حیاتی است و افرادی که علائم مالاریا را مشاهده کرده اند باید فورا به دنبال آزمایش و درمان این بیماری باشند.
از آن جا که با مشاهده همه علائم نیز نمی توان از ابتلای به مالاریا مطمئن شد، نیاز به انجام آزمایش تشخیصی در اسرع وقت می باشد.
لازم به ذکر است در برخی مناطق بومی نشین مالاریا مانند جنوب صحرای آفریقا، شدت بیماری می تواند باعث ایجاد ایمنی خفیف در بخش بزرگی از جمعیت محلی شود. در نتیجه برخی افراد انگل را در جریان خون خود دارند اما بیمار نمی شوند.
درمان مالاریا
هدف از درمان مالاریا از بین بردن انگل پلاسمودیوم در جریان خون است.
معمولا برای کاهش خطر انتقال بیماری، افراد بدون علامت تحت درمان عفونت قرار می گیرند.
سازمان بهداشت جهانی برای درمان مالاریای بدون عارضه، دارو درمانی ترکیبی مبتنی بر آرتمیسینین را توصیه کرده است. این دارو از گیاه افسنطین شیرین تهیه می شود و غلظت انگل های پلاسمودیوم در جریان خون را به سرعت کاهش می دهد.
پزشکان اغلب این دارو را با داروی دیگر ترکیب می کنند، به این صورت که طی 3 روز اول درمان از آرتمیسینین برای کاهش تعداد انگل ها و در ادامه از داروی دیگر استفاده می شود.
لازم به ذکر است افزایش دسترسی به درمان های مبتنی بر این دارو در سراسر جهان به کاهش تاثیر منفی مالاریا کمک کرده، اما بیماری در حال مقاوم شدن نسبت به این دارو می باشد. به همین دلیل در مناطقی که مالاریا به این دارو مقاوم است باید از داروی همراه موثر نیز استفاده شود.
سازمان جهانی بهداشت هشدار داده احتمالا تا چندین سال آینده هیچ جایگزینی برای داروی آرتمیسینین در دسترس نخواهد بود.
پیشگیری از مالاریا
برای پیشگیری از مالاریا روش های مختلف وجود دارد که عبارتند از :
1. واکسیناسیون
تحقیقات برای تولید واکسن های جهانی ایمن و موثر برای مالاریا در حال انجام است و مجوز یک واکسن قبلا در اروپا صادر شده است اما در ایالات متحده هنوز واکسنی مجوز استفاده دریافت نکرده است.
در صورت مشاهده علائم مشکوک مالاریا لازم است در اسرع وقت به پزشک مراجعه شود.
2. رعایت نکات ایمنی هنگام مسافرت
سفر به مناطقی که مالاریا در آن ها شیوع دارد خطرناک است. به همین دلیل مرکز کنترل بیماری ها به مسافران توصیه کرده اقدامات احتیاطی زیر را انجام دهند :
- قبل از مسافرت پرس و جو شود که در کدام نواحی کشور مورد نظر مالاریا شیوع دارد
- با پزشک درباره مصرف داروهای پیشگیری از عفونت مالاریا مشورت شود
- قبل از مسافرت داروهای لازم تهیه شود زیرا در خارج از کشور ممکن است داروهای تقلبی عرضه شود
- دقت شود که این سفر برای کودکان، افراد مسن، زنان باردار و بیماران خطرناک است
- توصیه می شود حتما ابزارهای پیشگیرانه از جمله دافع حشرات، حشره کش ها، تورهای تخت و لباس مناسب همراه باشد
- از علائم این بیماری اطلاع داشته باشند
در موارد اضطراری ممکن است مقامات بهداشتی محلی در برخی کشورها از تکنیک هایی همچون مه پاشی یا سم پاشی در مناطقی که مالاریا شیوع دارد استفاده کنند. غلظت این آفت کش ها به قدری قوی است که پشه ها را بکشد و برای انسان ها مضر نیست.
به علاوه مسافران باید در صورت امکان از شرایطی که خطر گزش توسط پشه ها را افزایش می دهد اجتناب کنند.
اقدامات احتیاطی شامل استفاده از اتاق با تهویه مطبوع، کمپینگ در کنار آب راکد و پوشیدن لباس هایی که بدن را به طور کامل بپوشاند می باشد.
همچنین توجه شود فرد تا یک سال بعد از بازگشت به خانه ممکن است در معرض علائم مالاریا باشد و تا زمان معین امکان اهدای خون ندارد.
منبع: medicalnewstoday
